نیم نگاهی به کارنامه روسای مجلس اول تا دهم

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ هفتم خرداد، روزی است که اولین دوره مجلس شورای اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز به کار کرد. آغاز به کار مجلس یازدهم در روز چهارشنبه و انتخاب رئیس مجلس یازدهم در جلسه پنجشنبه هفته گذشته نمایندگان، بهانه‌ای شد تا گذاری بر کارنامه روسای 10 دوره گذشته مجلس شورای اسلامی داشته باشیم.

ریاست مجلس شورای اسلامی به‌ عنوان یکی از قوای سه‌گانه در ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است. در دوره دهگانه مجلس شورای اسلامی تاکنون، 5 نفر بر صندلی ریاست بهارستان تکیه زده‌اند که از این پنج نفر، مرحوم آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در قید حیات نیستند اما چهار نفر از روسای سابق مجلس همچنان در قید حیات اما در عرصه سیاسی حضور ندارند. آخرین رئیس مجلس این دوره دهگانه، علی لاریجانی بود که در روزهای اخیر پس از 12 سال و با رکوردی بی سابقه به واسطه در اختیار داشتن سه دوره متوالی ریاست بهارستان، با این صندلی وداع کرد. او تاکنون تنها  رکورددار ریاست سه دوره متوالی بر بهارستان است. پیش از لاریجانی، آیت الله هاشمی رفسنجانی، با دو دوره و نیم ریاست بر مجلس، دارای بیشترین سابقه در ریاست مجلس بود. همچنین علی اکبر ناطق نوری با دو بار ریاست بر مجلس و مهدی کروبی و غلامعلی حداد عادل، به ترتیب با یک ونیم و یک دوره در رده سوم قرار دارند.

از این رو نیم نگاهی به کارنامه روسای مجلس اول تا دهم خواهیم پرداخت:

مجلس اول: مرحوم آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی از (۱۳۵۹ تا ۱۳۶۳شمسی)

اولین دوره مجلس شورای اسلامی بعد از پیروزی انقلاب روز 7 خرداد 1359 آغاز شد. در این دوره آیت الله هاشمی رفسنجانی از حوزه انتخابیه تهران با رأی 146 از مجموع آراء 196، به عنوان رئیس انتخاب شد.

اکبر هاشمی رفسنجانی بهرمانی، متولد سوم شهریور ۱۳۱۳ خورشیدی در روستای بهرمان شهرستان رفسنجان بود که از دهه ۳۰ خورشیدی فعالیت‌های مبارزاتی خود علیه رژیم پهلوی را شروع کرد و تا پیروزی انقلاب اسلامی متحمل زندان، شکنجه و ... شد.

وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حالی که یکی از اعضای حزب جمهوری اسلامی بود به عنوان نماینده مردم تهران به مجلس اول، راه یافت و تا 6 خرداد 63 ریاست اولین دوره از مجلس را عهده‌دار شد.

نوابان رئیس در این دوره را نیز اکبر پرورش، محمد موسوی خوئینی‌ها، حبیب الله عسگر اولادی، محمد یزدی و سیدمحمد خامنه‌ای تشکیل می دادند.

این دوره از مجلس از حساسیت‌ها و اهمیت بسیاری برخوردار بود چراکه در بحبوحه پیروزی انقلاب اسلامی آغاز به کار کرده بود. در این مجلس اتفاقات مهمی از جمله برکناری بنی‌صدر از ریاست جمهوری، آزادی گروگان‌های آمریکایی و رأی اعتماد به کابینه میرحسین موسوی به وقوع پیوست.

همچنین دیگر اتفاق مهمی که با اولین دوره مجلس به ریاست مرحوم هاشمی رفسنجانی همزمان شده بود جنگ تحمیلی صدام علیه ایران در شهریور 1359 بود که فضای این مجلس را تحت تاثیر خود قرار داد. همچنین ترورهای مسئولین نظام در اوایل پیروزی انقلاب موجب شده بود که بسیاری از نمایندگان همچون آیت‌الله خامنه‌ای، سیدمحمد خاتمی،  مصطفی چمران، احمد توکلی، احمد ناطق‌نوری، محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر از سمت نمایندگی استعفا دهند و در جایگاه اجرایی قرار گیرند. این دوره با ۶۲۵ جلسه علنی و ۱۶ جلسه غیرعلنی، ۸۰۴ لایحه و طرح، به کار خود پایان داد.

مجلس دوم: مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی (1363-1367)

دوره اول مجلس که بزرگترین و مهمترین رخدادهای تاریخی پس از پیروزی انقلاب در آن رخ داد، پایان یافت. یک روز پس از پایان مجلس اول، دومین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۷ خرداد ۶۳ و به ریاست آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی آغاز و ۶ خرداد سال ۶۷ پایان یافت.

انتخابات این دوره همزمان با جنگ تحمیلی و در تاریخ ۲۶ فروردین ۶۳ برگزار شد. از مهم‌ترین مصوبات این دوره می‌توان به تصویب کلیات قانون مطبوعات و آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد.

نائب رئیسان این دوره محمد یزدی، مهدی کروبی و محمدمهدی ربانی املشی بودند.

مجلس سوم: اکبر هاشمی رفسنجانی (1367 تا 1368)، حجت الاسلام مهدی کروبی (1368 تا 1371)

این دوره از 7 خرداد 67 آغاز شد و مرحوم هاشمی‌رفسنجانی‌ برای سومین دوره پیاپی به عنوان ریاست مجلس شورای اسلامی برگزیده شد و پس از انتخاب وی به عنوان رئیس‌جمهور در سال 1368، مهدی کروبی رئیس مجلس شد و حسین هاشمیان و اسدالله بیات نائب رئیسان بودند.

مهدی کروبی متولد ۱۳۱۶ شمسی در شهرستان الیگودرز است که در مجلس سوم شورای اسلامی و بعد از آن که آیت الله هاشمی رفسنجانی بر جایگاه ریاست جمهوری تکیه زد در حالی به ریاست مجلس رسید که سومین دوره نمایندگی را می‌گذراند و نایب رئیس مجلس بود.

در این دوره مجلس و پس از بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی، نام مجلس شورای ملی رسماً به مجلس شورای اسلامی تغییر یافت.

مهمترین اتفاق در زمان مجلس سوم پذیرش قطعنامه 598 از سوی جمهوری اسلامی ایران بود.

وقایعی مانند درخواست مجلس برای بازنگری در قانون اساسی، ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر انقلاب اسلامی، برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از مهمترین حوادث این دوره بودند. در طول این دوره، ۴۸۹ جلسه­ علنی تشکیل شدند که در نتیجه 256 قانون تصویب شد.

در مجموع در این مجلس شش نفر از نمایندگان استعفا یا به دلایلی کناره‌گیری کردند. مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی به علت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری و با کسب حدود 15 میلیون و 500 هزار رای، که 94 درصد کل آرا را شامل می‌شد، به عنوان چهارمین رئیس جمهوری قانونی کشور انتخاب شد. 5 نفر دیگر از جمله حسین کمالی، مصطفی معین، محسن نوربخش و حسین محلوجی به عنوان وزرای کابینه دولت مرحوم هاشمی، از حضور در مجلس استعفا کردند و عبدالمجید شرع پسند، نماینده کرج، نیز پس از ایراد یک نطق جنجالی در مجلس، اخراج شد!​

مجالس چهارم و پنجم: حجت الاسلام علی‌اکبر ناطق‌نوری (1371 تا 1379)

علی‌اکبر جمشیدی معروف به ناطق‌نوری، متولد ۱۴ مهر ۱۳۲۳ در شهرستان نور و سیاستمدار ایرانی و رئیس سابق دفتر بازرسی رهبر انقلاب است. او که از طیف روحانیت مبارز پیش از انقلاب اسلامی به شمار می‌رود در دوره‌های اول، سوم، چهارم و پنجم نماینده و از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۹ رییس دوره‌های چهارم و پنجم مجلس بود.

ناطق نوری نمایندگی امام خمینی (ره) در جهاد سازندگی و وزیر کشور در دولت اول میرحسین موسوی (از ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴) بوده‌ است. او سرپرست کمیته‌های انقلاب نیز بوده‌ است. او همچنین عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی است.

در دوره ریاست وی بر مجلس چهارم، یکی از بحث های حاشیه‌ای اما مهم این دوره بحث پیرامون نحوه نظارت شورای نگهبان در انتخابات براساس اصل ۹۹ قانون اساسی، استصوابی و شامل همه مراحل اجرایی انتخابات از جمله تأیید و رد صلاحیتِ کاندیداها شد. نوابان این دوره از مجلس را نیز حجت الاسلام حسن روحانی، اکبر پرورش، محمدعلی موحدی کرمانی و حسین هاشمیان بر عهده داشتند.

علی‌اکبر ناطق‌نوری در دوره پنجم نیز به ریاست بهارستان رسید در حالی‌که تنها 11 رای از حجت‌الاسلام عبدالله نوری کسب کرد. نوابان این دوره نیز حجت الاسلام حسن روحانی و محمد علی موحد کرمانی بودند. دوره پنجم تنها دوره ای بود که با پنج روز تاخیر و در روز 12 خرداد آغاز به کار کرد.

مهمترین اتفاق این دوره، شرکت ناطق نوری در انتخابات ریاست جمهوری و شکست او از سیدمحمد خاتمی، رقیب انتخاباتی‌اش، بود که پیش از اعلام نتایج انتخابات، به خاتمی تبریک گفت. ناطق‌نوری به‌رغم اینکه خود از جناح راست و جامعه روحانیت مبارز بود و سیدمحمد خاتمی رقیب انتخاباتی‌اش به عنوان رئیس دولت از جناح چپ و مجمع روحانیون مبارز بود، هیچ‌گاه با او دچار تنش نشد و حتی اجازه نداد تنشی بین دولت و مجلس رخ دهد و در این دوره تنها دو وزیر کابینه خاتمی استیضاح شدند که در نهایت عبدالله نوری کنار رفت اما عطاءالله مهاجرانی ابقا شد.

او پس از دوره پنجم، هیچ‌گاه برای هیچ دوره ای از مجلس ثبت نام نکرد.

مجلس ششم: مهدی کروبی (1379 تا 1383)

ششمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز طبق روال قبلی، در 7 خرداد 79 آغاز شد و مهدی کروبی ریاست را به دست آورد. مجلسی که با اضافه شدن 20 نماینده به آن به تعداد 290 کرسی رسید. نوابان این دوره مجلس نیز مجید انصاری، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، بهزاد نبوی و  محمدرضا خاتمی بودند.

این دوره از مجلس به تحصن جمعی از نمایندگانش معروف شد. همچنین این دوره، پرکارترین مجلس بعد از انقلاب اسلامی و دارای کارنامه‌ موفقی در مصوبات اقتصادی بلند مدت با 185 مصوبه و کمترین مصوبه سیاسی با 20 مصوبه بود.

مجلس هفتم: غلامعلی حداد عادل (1383- 1387)

غلامعلی حداد عادل  متولد ۱۹ اردیبهشت ۱۳۲۴ در شهر تهران،  سیاستمدار و مدرس دانشگاه ایرانی است که هم ‌اکنون به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی فعالیت می‌کند.

او پیش‌تر نماینده مردم تهران در مجلس در ادوار ششم تا نهم است. او در سال 83، پس از مهدی کروبی، اولین رئیس مجلس غیر روحانی در دوره هفتم مجلس است. دوره هفتم مجلس از مجالس دیگر متفاوت است از این لحاظ که بخشی از  عمر آن همزمان با اواخر دولت خاتمی و بخشی از آن در دولت احمدی‌نژاد است. نوابان دوره هفتم نیز محمدرضا باهنر و محمدحسن ابوترابی‌فرد بودند. تغییر محل مجلس و انتقال به میدان بهارستان در آبان ماه 83 در این دوره اتفاق افتاد.

همچنین در این دوره رای‌گیری از حالت «قیام و قعود» به صورت الکترونیکی تغییر پیدا کرد.

مجالس هشتم، نهم و دهم: علی لاریجانی (1387-1399)

این مجلس نیز در 7 خرداد 87 آغاز به کار کرد و با سومین سال ریاست محمود احمدی‌نژاد همراه شد. ریاست این دوره برعهده علی لاریجانی بود.

لاریجانی که متولد ۱۳۳۶ خورشیدی در نجف اشرف بوده با سابقه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ریاست سازمان صدا و سیما و دبیری شورای عالی امنیت ملی از قم راهی مجلس شد،  با 237 رأی بر رقیبش غلامعلی حدادعادل پیروز شد.

در این دوره از مجلس، برای اولین بار طرح سوال از رئیس جمهور در دستور کار قرار گرفت و همچنین چند وزیر کابینه دولت وقت نیز استیضاح و برکنار شدند.  این مجلس در 6 خرداد 91 پایان یافت.

مجلس نهم را مجلس هسته‌ای نامیده‌اند، طرح برجام و جلسه های متعدد این مجلس با نمایندگان دولت را نیز گواه این ادعا می‌دانند. در این دوره از مجلس که در 7 خرداد 91 آغاز شد، یکشنبه سیاه معروف رخ داد که به تنش بین علی لاریجانی و رئیس جمهور وقت منجر شد. استیضاح وزرای راه و شهرسازی و آموزش و پرورش دولت یازدهم در این مجلس صورت گرفت. طرح الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته‌ای را با تعیین شرط برای نتایج مذاکرات هسته‌ای، تشکیل کمیسیون ویژه برجام، طرح ممنوعیت به کارگیری بازنشستگان، تصویب جزئیات طرح برجام در کمترین زمان ممکن، موافقت با کلیات طرح جرم سیاسی از جمله مصوبات این دوره از مجلس شورای اسلامی بود. در نتیجه نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در چهارم خرداد ۱۳۹۵ خورشیدی به کار خود خاتمه داد.

لاریجانی همچنین در مجلس دهم که در هشتم خرداد ۱۳۹۵ آغاز به کار کرد، سکان ریاست بهارستان را به اعتقاد بسیاری با رویکردی اعتدالی مجددا در دست گرفت. به گفته لاریجانی، تقریبا ۲۰۰ قانون در مجلس دهم تصویب شد که حدود دو سوم آن لوایح بودند. او که از حامیان مذاکرات هسته‌ای و اجرای برجام بود، از سوی بسیاری از اصولگرایان و تندروها مورد انتقادات تند و تیز قرار گرفت و همچنان نیز این انتقادات را به او وارد می‌کنند. او به عنوان پنجمین رئیس مجلس، رکورددار سه دوره متوالی ریاست مجلس شورای اسلامی است که 7 خرداد 1399 به کار خود در بهارستان پایان داد و با صندلی 12 ساله ریاست مجلس خداحافظی کرد. 5