به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ مقبره مشاهیر اهمیت زیادی برای مردم یک منطقه دارد و همواره به عنوان هویت ملی از آن یاد می‌شود به گونه‌ای که شناسنامه شهروندان یک کشور است و حتی بواسطه آن در جهان شناخته می‌شوند. نمادهایی که روایتگر هزاران سال پیشینه یک شهر و کشور است و امروز شاهد هستیم که بسیاری از این نمادها مورد غفلت واقع شده است. یکی از مهم‌ترین این مقبره‌ها در ایران زمین، مقبره فردوسی در توس است که اخبار خوبی از آن در سال‌های گذشته به گوش نرسیده و روز بزرگداشت فردوسی بهانه‌ای شد تا در خصوص آن بیشتر بدانیم.
مجموعهٔ فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی در توس و در ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر مشهد، میان دو روستای توس سفلی و اسلامیه در مسیری منشعب از بزرگراه مشهد- قوچان، نزدیک به شهر تاریخی تابران و بقعهٔ تاریخی هارونیه قرار دارد. روستای پاژ زادگاه فردوسی در ۲۸ کیلومتری شرق آرامگاه فردوسی است.
در این رابطه به سراغ رضا سلیمان نوری، محقق، خراسان پژوه و رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان و مسعود ریاضی، رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد، رفتیم تا از آخرین وضعیت این آرامگاه اطلاع کسب کنیم.
اگر شاهنامه نبود اکنون ایرانی نبود/ ساخت و سازهای بی ضابطه بلای جان توس
رضا سلیمان نوری، خراسان پژوه و رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان، در این خصوص گفت: یکی از انگاره‌هایی که باعث تفاوت فکری و فرهنگی ملت‌ها با یکدیگر شده، مشاهیر آنهاست. به عبارت دیگر این مشاهیر هستند که بخش بزرگی از کنش‌های فرهنگی جامعه بر اساس کردار و اندیشه به یادگار مانده از ایشان شکل می‌گیرد.
او با ذکر یک مثال ادامه داد: به‌عنوان مثال همه می‌گویند اگر حکیم توس نبود اکنون ایرانیان به زبان پارسی سخن نمی‌گفتند و حتی شاید به مانند مصریان که معرب شدند اکنون به زبان عربی سخن می‌گفتند. پس فردوسی و تلاش او برای حفظ زبان پارسی است که باعث اختلاف زبانی ما با بسیاری از همسایگان غربی و شمالی خود شده است.
سلیمان نوری خاطرنشان کرد: با توجه به این موضوع در می‌یابیم مقبره و یادمان‌های مشاهیر دارای جایگاه ویژه‌ای در آینده فرهنگی هر جامعه‌ای هستند. این آرامگاه‌ها و یادمان‌ها به ما این واقعیت را تذکر می‌دهد که براساس تلاش آنان در این نقطه هستیم.
این خراسان پژوه افزود: وجود نمادهایی از این مشاهیر به نسل بعدی ما هم این را گوشزد می‌کند، بودند افرادی که با تلاش خود شرایط فرهنگی لازم را برای زندگی فراهم کردند تا آزاد و سربلند و با یک خط فکری و فرهنگی خاص پرورش پیدا کنند به عبارت ساده‌تر مقابر و یادمان‌های مشاهیر برای ما الگویی از تلاش‌ها و از جان گذشتگی‌های صاحبان آنان برای اعتلای ایران محسوب می‌شوند.
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به جایگاه ویژه فردوسی اظهار کرد: سخن گفتن امروزین ما به پارسی ثمره تلاش و از خودگذشتگی و مجاهدت این ابرمرد است. او بود که با صرف جان و مال خود به منظور سرایش شاهنامه هم زبان پارسی را از گزند حوادث روزگار نگه داشت و برای همیشه جاودانه کرد و هم با باز زنده سازی بزرگان قبل از اسلام ایران در قالب افسانه و حماسه، روح ایران دوستی را در تک تک ما دمید.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان تاکید کرد: بدون هیچ شکی اگر شاهنامه نبود اکنون ایرانی نبود زیرا حکایت‌های شاهنامه که در طول زمان توسط نقالان و شاهنامه خوانان برای مردم عادی نقل می شد باعث شد ایرانیان که در چهارراه حوادث جهان قرار داشتند هیچ‌گاه احساس خواری نکرده و پس از هر حمله خانمان سوز باز به مدد روح حماسی و عشق ایرانی بودن خود چون ققنوس از خاکستر خرابه‌های ایران زمین سر برآورده و ایرانی نو بسازند.
او افزود: براین اساس فردوسی به حق خداوندگار سخن پارسی و صد البته حماسه است و اما مدفن فردوسی هرچند بنایی رفیع و بسیار زیباست و اعضای آثار ملی ایران هنگام طراحی و ساخت آن به حق تلاش کرده‌اند بهترین مجموعه را برای وی نسبت به سایر بزرگان ایران زمین بسازند اما هنوز برای اینکه در شان حکیم توس باشد فاصله دارد.
سلیمان نوری تاکید کرد: فاصله‌ای که شاید پس از به سرانجام رسیدن اقداماتی که طی سه سال اخیر توسط شهرداری و شورای اسلامی شهر مشهد با همیاری میراث فرهنگی در محدوده اطراف آن به خصوص ورودی مجموعه در حال انجام است تا اندازه‌ای جبران کند.
این خراسان پژوه با اشاره به آسیب‌های محوطه توس و مقبره فردوسی گفت: بزرگترین خطری که در وضعیت کنونی مجموعه شهر توس را تهدید می‌کند همانا ساخت و ساز بی‌ضابطه در بخشی از آن است. ساخت و سازهایی که اگر ضابطه‌مند و براساس یک اصل کلی که همراه بودن با واقعیت توس و آرامگاه حکیم سخن فردوسی توسی باشد بسیار مثمرثمر هستند اما نبود یک طرح تفصیلی کامل برای این خطه باعث شده برخی مردم از روی منفعت شخصی به ایجاد بناها و مجموعه‌هایی چه در قالب مسکونی و چه باغ ویلا در محدوده دست بزنند که چون خالی ناموزون بر صورت زیبای توس جلوه گری می کند.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهار باغ خراسان در پایان با اشاره به نقش شورای‌عالی معماری و شهرسازی در سامان دهی توس اظهار کرد: اگر شورای عالی معماری و شهرسازی طرح تفصیلی شهر توس را هر چه زودتر نهایی کند می توان از بسیاری آسیب‌ها که توسط افراد منفعت طلب در این خطه تاریخی ایجاد می شود جلوگیری کرد و محدوده توس و آرامگاه حکیم سخن را به گونه‌ای آراست که نه تنها ظرفیتی ویژه برای مباحث گردشگری و اقتصادی کشور شود بلکه درخور نام و آوازه خداوندگار سخن گردد.
تشکیل کمیسیون ویژه توس
مسعود ریاضی، رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد، در این خصوص گفت: در محوطه توس از سال 1375 و در پی نامه مقام معظم رهبری که در آن از وضعیت بد توس اعلام نارضایتی کرده بودند تا سه سال پیش تقریبا هیچ اقدامی صورت نگرفت و از سه سال گذشته که شورای جدید شهر مشهد تشکیل شد کمیسیونی در آن برای پیگیری امور توس تشکیل شد.
او افزود: توس حدود 6 سال است به مجموعه شهر مشهد پیوسته اما همچنان در محرومیت به سر می‌برد. مقبره فردوسی نه طرحی داشت و نه برنامه‌ای و نه نقشه و برنامه‌ریزی برای سامان‌دهی آن که در سه سال گذشته با تاسیس کمیسیون ویژه توس این رویه تغییر کرد.
عضو شورای اسلامی شهر مشهد اظهار کرد: در ابتدا جلوخان آرامگاه فردوسی در مساحت 7 هکتار و در سه فاز ساخته شد. طرح‌های دیگری نیز در این مجموعه اجرایی خواهد شد که فعلا در دست مطالعه قرار دارد. پروژه بعدی راه دسترسی جلوخان به کهن دژ در مجموعه توس است که یک قلعه تاریخی با قدمت هزار سال است.
ریاضی با اشاره با سایر طرح‌های عمرانی در آن محدوده گفت: دو مجسمه فاخر در محوطه مقبره فردوسی افتتاح شد. رخش رستم مجسمه شکوهمند و بسیار زیبایی است که در این محل در سال گذشته در سه راه شاهنامه بنا شد و هفت مجسمه دیگر نیز طراحی شده و تا تیر ماه که سالروز دستور رهبر انقلاب است، رونمایی خواهند شد.
رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در خصوص وضعیت مقبره فردوسی اظهار کرد: این مقبره و آرامگاه در وضعیت سالم قرار دارد و مشکلی در بنای آن بوجود نیامده است. غالب آثار و ابنیه تاریخی با مقوله تعمیر و نگهداری مواجه هستند اما مشکل جدی در این زمینه وجود ندارد.
او افزود: یکی از مشکلات دشت مشهد که آرامگاه فردوسی نیز در آن محل وجود دارد، سطح آب‌های زیرزمینی است که به‌خاطر بهره‌برداری غیرمجاز پائین رفته و دشت مشهد چندین متر فرو نشست داشته و این امر ممکن است در آینده به تهدیدی برای این آرامگاه تبدیل شود اما در زمان کنونی مشکل خاصی وجود ندارد.
مسعود ریاضی در پایان طرح‌های گردشگری در دست اجرا در توس را تشریح و اذعان کرد: پس از پایان مسئله کرونا جشنواره‌ها و برنامه‌هایی در محوطه توس به مرحله اجرا خواهد رسید. جشنواره بادبادک‌ها، مسابقه نقالی و همایش‌های شعرخوانی از جمله برنامه‌هایی است که در فضای جلوخان فردوسی پس از کرونا قطعا اجرایی خواهد شد. برقراری چنین برنامه‌هایی و توسعه کهن دژ در این محوطه می‌تواند منجر به جذب گردشگر شود.
تغییر رویکرد نیاز آثار ارزشمند فرهنگی و میراثی
آنچه که می‌توان از مجموع صحبت‌ها برداشت کرد، تغییر رویکرد در خصوص توس و محوطه مقبره فردوسی است امری که باید در رابطه انبوه محوطه‌های ارزشمند کشور نیز در دستور کار قرار گیرد. مقوله‌ای که به نظر می‌رسد بزرگترین آفت آن عدم وجود نگاهی توسعه‌مند و حافظانه نسبت به این گنجینه‌هاست و از سوی دیگر فعالیت‌های اخیر در مجموعه توس نشان می‌دهد تحقق سامان دهی این اماکن نیز دور از دسترس نیست.