به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، عناوینی چون بازاریابی شبکهای یا فروش هرمی بیش از هر چیز مفاهیمی چون کلاهبرداری، فعالیت غیرقانونی و بحث و جدل بر سر قانونی و یا غیرقانونی بودن شرکت‌ها را در ذهن تداعی می‌کند، فارغ از این مباحث، آگاهی از جایگاه این کسب‌و‌کار در اقتصاد جهان، می‌تواند در دست‌یابی به درک واقع‌بینانه از آن، موثر باشد.
بازاریابی شبکهای راهکاری است که در آن شرکت‌ها محصولات و کالاهای خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه می‌فروشند و خریداران در صورت تمایل می‌توانند محصولات شرکت را بازاریابی کنند و سود بگیرند. درآمد در بازاریابی شبکهای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه‌ها به دست می‌آید.
دامنه این مدل از فروش در کشورهای گوناگون جهان گسترده شده است و در دو اقتصاد بزرگ دنیا یعنی آمریکا و چین حضور چشمگیر دارد. اَموِی، هِربال‌لایف و آوُن‌پروداکتز نام سه غول بازاریابی شبکهای جهان است که هر سه آنها در آمریکا فعالیت دارند. در میان 10 شرکتی که در سال گذشته میلادی به عنوان 10 شرکت برتر بازاریاب شبکهای جهان معرفی شدند، 6 شرکت آمریکایی و چهار شرکت در کشورهای آلمان، چین، کره جنوبی و برزیل فعالیت دارند. همچنین در ایالات متحده آمریکا کسب و کارهای مرتبط با بازاریابی شبکه ای در هر 50 ایالت فعالیت دارند که بزرگ‌ترین آنها اَموِی است. پیشینه فعالیت این شرکت به بیش از 6 دهه می‌رسد. اموی در سال گذشته میلادی 8میلیارد و 400میلیون دلار درآمد ایجاد کرد، رقمی که در مقایسه با سال 2018، پنج درصد افت داشت. این شرکت محصولات سلامتی، زیبایی و لوازم بهداشت در منزل تولید می‌کند. دفتر مرکزی آن در شهر آدا در ایالت میشیگان آمریکا قرار دارد اما دامنه فعالیت آن به نقاط مختلف جهان همچون استرالیا، بخشی هایی از اروپا و آسیا، ژاپن، آمریکای لاتین، تایلند، چین، آفریقا، هند، کشورهای حوزه اسکاندیناوی، اوکراین، روسیه و ویتنام توسعه یافته است. توسعه‌یافتگی که دیگر شرکت‌های بزرگ بازاریابی شبکهای جهان نیز از آن برخوردارند.
در ایران نخستین مجوزها برای فعالیت شرکت‌های بازاریاب شبکهای در سال 1394 از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر شد و دبیرخانه کمیته نظارت بر عملکرد شرکت‌های بازاریابی شبکهای و کسب‌و‌کارهای مجازی در زیرمجموعه وزارت صمت، 23 شرکت را به عنوان شرکت‌های ایرانی فعال و دارای مجوز در این کسب و کار معرفی کرده است.
شروعی پرچالش در همه جهان
مهدی کریمی‌اصل کارشناس حوزه بازاریابی شبکهای در توضیح بیشتر در مورد جایگاه این کسب و کار در اقتصاد بین‌الملل به برنا می‌گوید: در اقتصاد جهانی این کسب‌و‌کار با عنوان «صنعت فروش مستقیم» شناخته شده است. این صنعت شامل همه اشکال فروش مستقیم می‌شود که برجسته‌ترین شکل آن بازاریابی چندسطحی یا بازاریابی شبکهای است. همان مدلی که در ایران نیز رواج پیدا کرده است.
وی می‌افزاید: صنعت فروش مستقیم در همه جهان شروع پرچالشی داشته است. این صنعت حدود 134 سال پیش و در سال 1886 میلادی با شرکت آمریکایی «اَوون» پایه‌گذاری شد. اوون چند خانم را استخدام کرد که محصولات آرایشی و بهداشتی تولیدی آن را به در خانه‌ها ببرند و بفروشند، اما در سال 1959 شرکت اَموی نخستین شرکتی بود که به طور رسمی با عنوان یک شرکت بازاریابی شبکهای در جهان آغاز به کار کرد. این شرکت امروز بزرگ‌ترین و پرفروش‌ترین شرکت بازاریاب شبکهای جهان است. با این حال فعالیت اموی هم در سال 1959 به صورت یک کسب و کار قانونی در آمریکا تعریف نمی‌شد، این شرکت 20 سال نخست فعالیت خود را در خارج از چهارچوب قانونی کار کرد تا اینکه پس از 4 سال کشمکش اموی با کمیسیون فدرال تجارت آمریکا در سال 1979 دادگاه به نفع اموی رای داد و از آن سال به بعد سیستم فروش مستقیم به صورت چندسطحی (بازاریابی شبکهای) در آمریکا صورت قانونی به خود گرفت.
کریمی‌اصل ادامه می‌دهد: در دهه 90 میلادی شرکت‌های بازاریابی شبکهای آمریکا جهانی شدند، به این معنا که پا را از مرزهای ایالات‌متحده بیرون گذاشتند و دفاتر خود را در دیگر کشورهای جهان برپا کردند. این دستاورد به آشنایی بیشتر جهان با این صنعت انجامید.
این کارشناس در مورد چگونگی ورود و عملکرد این صنعت در ایران می‌گوید: در ایران این صنعت با سیستم‌های غیرقانونی آغاز به کار کرد تا اینکه در اوایل دهه جاری خورشیدی وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز فعالیت شرکت‌های بازاریاب شبکهای را صادر کرد. صدور این مجوز چهارچوب کار را تعیین و تکلیف شرکت‌های فعال را روشن کرد.
وی می‌افزاید: با این حال قرار گرفتن این صنعت در چهارچوب قانونی به معنای پایان فعالیت‌های غیرقانونی نیست و همچنان اشکال غیرقانونی در حاشیه چهارچوب قانونی فعالیت می‌کنند. از جمله اشکال غیرقانونی می توان به آنچه امروز دسیسه هرمی و نیز دسیسه پانزی نام گرفته اشاره کرد. پس قانونی شدن به معنای در امان ماندن از فعالیت‌های غیرقانونی نیست، بلکه به معنای وجود یک بستر سالم است که اگر کسی به فعالیت در زمینه بازاریابی شبکهای علاقه‌مند است، می‌تواند از این بستر به آن وارد شود.
کریمی‌اصل در پاسخ به این سوال که بازاریابی شبکهای چه سهمی از اقتصاد جهانی دارد، می‌گوید: ذهنیت غالب این است که این حرفه کسب و کاریست بی‌مقدار و تنها در اقتصادهای ضعیف مجال ظهور پیدا کرده است، به خروج ارز از کشور و استعمار آن می انجامد و حرف‌و‌حدیث هایی از این قبیل، اما توجه شما را به آخرین آمار منتشر شده از فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه ای جلب می‌کنم که نشان می‌دهد واقعیت چیزی متفاوت از این گمان‌هاست. انجمن جهانی فروش مستقیم در تاریخ 1 ژوئن (12 خرداد) سال جاری این آمار را منتشر کرده است. بنا بر این آمار، آمریکا و چین هر یک 18درصد از صنعت فروش مستقیم جهان را به خود اختصاص داده‌اند. در ادامه سهم کره جنوبی 10درصد، آلمان 9درصد، ژاپن 8درصد، برزیل 5درصد، مکزیک 3درصد، فرانسه 3درصد مالزی 3درصد، تایوان 2درصد و سایر کشورهای دنیا 21درصد است. از نظر تقسیمات قاره‌ای آسیا و اقیانوسیه 46درصد، آمریکای شمالی و جنوبی و مرکزی 32درصد، اروپا 21 درصد و در نهایت آفریقا و خاورمیانه 1درصد از صنعت جهانی فروش مستقیم سهم دارند.
او اضافه می‌کند: لازم به ذکر می‌دانم که چون ایران عضو انجمن جهانی فروش مستقیم نیست، در این آمارها نمی‌گنجد.
این کارشناس در پایان خاطرنشان می‌کند: همچنین آمارهای انجمن جهانی فروش مستقیم حکایت از آن دارد که در آمریکا 16میلیون و 500هزار نفر، در آلمان 889هزار نفر، در روسیه 4میلیون و 700هزار نفر، در ترکیه 1میلیون و 300هزار نفر و در برزیل 3میلیون و 800هزار نفر به این کسب و کار مشغول هستند. با این آمارها می‌توانید متوجه حضور پررنگ این صنعت در اقتصادهای توانمند جهان باشید.