به مناسبت نزدیک شدن هفته ازدواج خبرگزاری برنا مصاحبه ای را با سید علی عارف نیا کارشناس روان شناسی ومشاوره «ازدواج وخانواده» انجام داده که شرح این گفت گو در متن ذیل آورده شده است.
جناب آرف نیا ممنون میشم خودتون را کامل معرفی کنید.
سید علی عارف نیا هستم کارشناس روان شناسی ومشاوره خانواده،
قبل از بیان هر موضوع ،سالروز زیباترین پیوند آسمانی در جهان اسلام که نمونه تکرار نشدنی در تاریخ شیعه می باشد به همه شیعیان جهان به ویژه به جوانان ونوجوانانی که در شرف ازدواج هستند تبریک وتهنیت می گویم اولین روز از ماه ذی الحجه برابر است با سالروز زیباترین پیوند آسمانی در جهان اسلام که نمونه تکرار نشدنی در تاریخ شیعه می باشد،که این روز به عنوان سالروز ازدواج حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع) نامگذاری شده است.این ازدواج نکات بسیار آموزنده ای برای انسانها دارد که می توان در جهت سعادت و پیروی راستین اسلام آنها را در زندگی به کار برد،اول مراحل انجام ازدواج بر مبنای اصول وشناخت صحیح و دوم ساده زیستی در تمام مراحل زندگی است،ملاک قراردادن معیارها و خصوصیات معنوی و دینی و اخلاقی، خواستگاری بدون واسطه، سخت نگرفتن بر همدیگر، قناعت، دوری از اشرافی گری و تجملات، مهریه پایین، بنا کردن زندگی بر پایه محبت و عشق واقعی از روی شناخت، حجب و حیا و... اشاره کرد. به همین دلیل یک ازدواج با این خصوصیات ، پیوند آسمانی لقب می گیرد و رضایت پروردگار و رسول خدا(ص) را کسب می کند.
آمارهای آسیب های اجتماعی موجود در کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
آمارها در حوزه های مختلف بیانگر این واقعیت است که امروز با حجم زیادی از آسیب های اجتماعی روبه رو هستیم آسیب های که در راس آن خانواده ها را هدف گرفته است،آمار طلاق، ازدواج سفید، خیانت و........تا حدی افزایش داشته که از آن تحت عنوان بحران یاد می شود.
آقای عارف نیا چه اتفاقی افتاده که ما شاهد تغییر جدی هم در شکل وهم در محتوای خانواده هستیم به شکلی که عنوان می شود بنیان خانواده‌ها سستی بی سابقه ای را تجربه میکند؟علت این تغییرات چیست؟
گروهی از کارشناسان خانواده و روانشناسان اجتماعی پس از یک مطالعه طولی سیستماتیک طی 9 سال به این نتیجه رسیدند که بحرانهای اجتماعی و روانی در جهان معاصر موجبات تضعیف و تزلزل و در نهایت سقوط خانواده‌ها گردیده است، اما بحران‌هائی همچون استرس ،اضطراب وافسردگی در زمینه‌های تحصیلی و شغلی ناشی از زندگی ماشینی و پیشرفت تکنولوژی، تغییر بنیادین در الگوهای تولید، تغییرات در شیوه وسبک زندگی افراد، تورم و بحرانهای شدید اقتصادی، تبعیضهای اجتماعی، تورم جمعیت، مهاجرتهای بی‌رویه، ازدواج های نامناسب و شهرنشینی، کاهش ارزشهای مذهبی و اخلاقی، آزادیهای جنسی و گسترش اعتیاد در جهان امروز، نهاد مقدس خانواده را دستخوش شعله‌های وحشیانه خود گردانیده و خانواده را به ویژه در جوامع غربی، تضعیف کرده و. این فرایند، کودکان و بزرگسالان را در معرض مشکلات جسمانی و اختلالات روانی قرار داده است. خانواده قادر است نقش عظیمی در سلامت جامعه ایفا کند و شخصیت انسان را شکل دهد خانواده که سنگ زیرین بنای جهان ماست امروز بیش از همیشه در معرض فشار و بحران قرار دارد.
آیا وضعیت امروز در خانواده ها را در حالت بحران می دانید اگر بله ،راهکارعبور از بحران چیست؟
برای شناخت عوامل استحکام و پایداری خانواده لازم است بدانیم چه انگیزه‌ها، نیازها و کشش‌هایی سبب تشکیل خانواده می‌شود و چه حکمتی در تشکیل خانواده و ازدواج وجود دارد؛ عوامل استحکام و پایداری را می‌توان در همان عواملی یافت که سبب تشکیل آن می‌شود انگیزه‌ها‌ی تشکیل خانواده، خود اساسی‌ترین عوامل استحکام و پایداری آن نیز هستند؛ مثلاً انگیزه جنسی و عاطفی اصلی‌ترین عامل جفت طلبی برای موجودات زنده از جمله انسان است پس تداوم این انگیزه می‌تواند سبب استحکام و پایداری آن نیز باشد. در انسان داشتن فرزند نیز از عوامل اساسی میل به ازدواج به حساب می‌آید؛ به ویژه در میان خانواده‌هایی که نیاز به نیروی کار و حمایت و دفاع خانواده فرزندان داشته‌اندبعضی از راهکار های عبور از بحران خانوادگی پیوند بین اعضای خانواده- کسب دانش و مهارت؛ روابط سالم میان اعضا.-ایجاد امنیت روانی- تأیید همدیگر- پرهیز از پیشداوری- عدم سرزنش همدیگر-احترام به یکدیگر- برخورد منطقی با مشکلات.-توجه به نیازها
در بحث خانواده و آموزش هدف از مهارت های زندگی وکدام نهادها می توانند موثر عمل کنند؟
برای تحکیم وتقویت نهاد خانواده همه نهادها وارگانها باید همکاری کنند واما هدف از آموزش مهارت های فردی مجموعه مهارت های زندگی نه تنها به توانمند ساختن افراد در زندگی حال نمی اندیشد بلکه به توانمندی آنان جهت زندگی آینده نیز تاکید می ورزد در ضمن متمرکز بر شکوفایی توانایی های بالقوه افراد است به طور کلی هدف از مجموعه مهارت های زندگی، کمک به فرد جهت حرکت از توانایی ها و ضعف های مهارتی به سوی مهارت های توانمند و قوی و سازنده می باشد. چنین مهارت های زندگی تصمیمات متعهدانه فرد را در بر می گیرد - پیشنهاد می شود جهت آشنایی بیشتر افراد جامعه بخصوص والدین ، معلمان و دانش آموزان، منابعی شامل مهارت های زندگی کاربردی و مفید تهیه و در اختیار آنان قرار داده شود.همسو کردن فعالیت های خانه، مدرسه، اجتماع در جهت آموزش مهارت های زندگی و آموزش نحوه ایجاد و آموزش مهارتهای زندگی به اولیا از طریق کلاس های آموزش خانواده،در بحث آموزش چه در سیستم آموزش وپرورش وچه رسانه ها برای آگاه سازی خانواده ها در حوزه های مختلف از جمله ارتباطات صحیح درون وبرون خانوادگی موفق بودیم.
انتقاد متخصصان امر در این متمرکز شده که یکی از دلایل بروز اشکال و ناهنجاری در خانواده های امروز ناشی از عدم آموزش صحیح است ،در این زمینه توضیح دهید.
آموزش خانواده، یعنی دادن اطلاعات و آگاهی‌های لازم به هریک از اعضای خانواده در جهت داشتن یک خانواده موفق و پویا که هریک از اعضای خانواده، به درستی وظایف و نقش‌ها و مسئولیت خود را در برابر دیگر اعضای خانواده، افراد جامعه و آفریدگار خود به نحو مطلوبی اجرا می‌کنند.آموزش‌هایی‌که والدین نیاز دارند، با توجه به پیشرفت جامعه، بسیار زیاد و متنوع است مهم‌ترین اهداف آموزش والدین در جلسات «آموزش خانواده» عبارت‌اند از: کمک به اولیا در تربیت صحیح فرزندان با توجه به ضرورت‌ها؛ رفع یا کاهش مشکلات خانوادگی که پس از ازدواج و تشکیل خانواده بروز میکند؛ ایجاد هماهنگی بین آموزش‌های مدرسه و خانه و تعمیم آموزش‌های مدرسه در خانه؛ اصلاح دیدگاه‌ها و سلیقه‌های فوری در تربیت فرزندان؛ آموزش ویژه برای پرکردن اوقات فراغت و ارضای نیازهای روحی والدین و فرزندان؛ و....اما برای آموزش والدین لازم است در هر منطقه، نیازهای آموزشی آنان به طور دقیق شناسایی شده و براساس آنها برنامه آموزشی طراحی شود، زیرا باید به طور دقیق مشخص شود والدین در هر موضوع تربیتی در چه سطحی هستند و سطح مطلوب کدام است. کدام یک از موضوعات برای آنها اولویت بیشتری دارند. برای تعیین و تشخیص نیازهای آموزشی، می‌توان از روش مصاحبه و پرسشنامه استفاده کرد و از افرادی که بیشتر با والدین تماس دارند یا تجربیات بیشتری دارند نظیر معلمان، مسئولان، تعاونی‌ها، روحانیون و مددکاران اجتماعی کمک گرفت.
تنوع طلبی چقدر موجب بوده در اینکه افراد به سمت رفتارهای فرا زناشویی گرایش پیدا کنند؟. نوع طلبی چیست؟
تنوع طلبی یکی از خصوصیات انسانها است. که در پاسخ به نیازهای روانی او ایجاد می‌شود . همواره او را به سمت نو شدن تشویق میکند . در افراد به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود. که می‌توان آن را از روی ظاهر، صحبت کردن و پوشش نیز تشخیص داد . در تنوع طلبی افراد خواهان تنوع در امور زندگی و مسائل اجتماعی خود است. با پیشرفت هر چه بیشتر جامعه به سمت فناوری و تکنولوژی این مسئله نیز اهمیت بیشتری پیدا میکند. در هر زمینه‌ای اعم از کاری، جنسی، پوشش و غیره می‌تواند ظهور کند.
دلایل پیدایش تنوع طلبی
۱- مشکلات دوران کودکی۲- مشکلات جنسی بین زوجین.۳- بی توجهی والدین۴- نرسیدن به رویاهای خود۵- الگوگیری نامناسب از دوستان
امروزه شاهد دسترسی گسترده افراد به فضای مجازی هستیم فکر می کنید این موضوع تا چه اندازه در تغییر رفتارها تاثیر گذاشته است؟
فضای مجازی و برنامه‌های ماهواره‌ای در اثر بی‌توجهی و عدم مدیریت زوجین به اهرمی مناسب برای خیانت همسران تبدیل میشوند و موجب بروز زمینه های خیانت همسران در زندگی مشترکشان می شوند فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده اسـت. شـبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف (فردی و اجتماعی) تأثیر گذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی وسیاسی جوامع هم تأثیر گذارند. امروزه با توجه به نـقشی کـه تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری مـحسوب مـی شود، به شرط آن که در راه صـحیح اسـتفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند، تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جـوانان و خـانواده ها نسبت به تـهدیدات فـضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد.
مجازات ازدواج دوم بدون اجازه همسر اول چیست؟
در ازدواج مجدد مرد اعم از عقد دائم یا موقت باید شرایط قانونی رعایت شود اگر مرد شرایط قانونی را رعایت نکند زن می‌تواند با توجه به موارد ضمن عقد اقدام قانونی انجام دهد البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که ازدواج موقت بدون اجازه همسر اول و حتی ازدواج دائم بدون اجازه همسر جرم نیست، اما اگر واقعه نکاح دائم ثبت نشود آنگاه جرم رخ داده است مرد برای ازدواج مجدد و ثبت آن به اجازه همسر اول خود احتیاج دارد و در صورت انجام ندادن این کار او مطابق با ماده ۴۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ مرتکب جرم شده و مجازات آن جزای نقدی درجه ۵ یا حبس تعزیری درجه ۷ است،زوجه در صورت اثبات ازدواج مجدد همسرش می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند باید توجه داشته باشیم اگر ازدواج مجدد مرد ناشی از امتناع زوجه در ایفای وظایف زناشویی باشد این اقدام از مصادیق شروط ضمن عقد و ایجاد حق تقاضای طلاق نیست.
در بحث طرح ملی ازدواج به هنگام انتخاب آگاهانه چه محورهایی بیشتر مورد بحث قرار می گیرد؟
انتخاب همسر، یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین انتخاب زندگی هر فرد است برای انتخاب همسر باید دو دسته معیار را مدنظر قرار داد؛ معیارهای اصلی نظیر ایمان و تدین، اخلاق نیک، شرافت و نجابت خانوادگی، سلامت جسمی و روانی، معیارهای فرعی و ترجیحی مانند تناسب در زیبایی، تناسب سنی، تناسب تحصیلی، تناسب جسمی و جنسی، تناسب اقتصادی، تناسب فرهنگی- اجتماعی و هماهنگی روان شناختی. معیارهای اصلی آن دسته از معیارهایی است که وجودشان در امر انتخاب همسر لازم و ضروری است و به هیچ عنوان قابل چشم‌پوشی نیست؛ اما معیارهای فرعی معیارهای ترجیحی هستند و با رعایت آنها احتمال به وجود آمدن اختلاف در زندگی مشترک به حداقل می‌رسد.
دخالت خانواده ها تا حدود زیادی زندگی جوانان را دچار مشکلات جدی کرده است،در این زمینه توضیح دهید.
خانواده اولین پایگاه اجتماعی ست که فرد در آن رشد میکند و ارتباطات اجتماعی و قواعد زندگی کردن را می آموزد. مسلما خانواده ها پروسه ازدواج فرزندانشان را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر قرار میدهند. دوستی های قبل از ازدواج در صورتی که به صورت درست و اصولی انجام پذیرد نقش مهمی در شناخت طرفین از یکدیگر دارد؛ در این بین نیز نقش خانواده به خصوص در مدت زمان جلسه خواستگاری و دوران نامزدی بسیار پررنگ است والدین نیز در زمان ازدواج فرزند خود متحمل فشارهای روانی زیادی میشوند؛ چرا که خواهان خوشبختی شما هستند از طرفی از پیامدهای شکست در ازدواج فرزندشان و تعارضات آتی آن بیم دارند به همین دلیل خواهان نظارت کامل بر فرآیند ازدواج فرزندشان هستند، پس از به دنیا آمدن فرزندان، پدر و مادر مستقیما برای تربیت کودک دست به کار می شوند آن ها با انتخاب محیط هایی که مورد تایید خودشان است از جمله دوستان و خانواده، مدرسه، فعالیت های فرهنگی و... سعی می کنند تا کودک را نزدیک به مدلی که مورد تایید خودشان باشد تربیت کنند. آن ها در نهایت در نوجوانی با هدایت فرزندشان برای شغل یا تحصیلات نیز به شیوه ای در زندگی آینده او تاثیر میگذارند ،زمانی که جوانی تصمیم به ازدواج میگیرد، خانواده سعی می کند تا معیارهای خود را به طرق مختلف وارد انتخاب های فرزندانشان کنند. خانواده ها بر اساس سبک های فرزندپروری خودشان اقدام به هدایت می کنند. ۱-سبک مقتدر۲- سبک مستبدانه ۳-سبک سهل گیرانه
تاثیر مسکن، جهیزیه وهزینه های جانبی به شدت به انگیزه جوانان تاثیر دارد،توصیح دهید.
جوان در اولین قدم و در مرحله خواستگاری به هزینه ها فکر می کند هزینه هایی که شاید انگیزه ازدواج را تا حدود زیادی از بین ببرد؛ تامین مسکن و جهیزیه و مهریه هزینه های جانبی و خریدهایی که وجود دارد به شدت بر انگیزه جوانان در ازدواج تاثیر دارد همه دارای عزت نفس هستند و ما با موضوعاتی روبرو می شویم که شخصیت یک جوان را تحت تاثیر قرار می دهد امروز یک حلقه ازدواج در حدود ۱۲ میلیون تومان هزینه دارد این مسائل تاثیرات روانی بدی ایجاد می کند و افسردگی ها و عذاب به همراه دارد.
2. نداشتن مسکن مناسب
در حال حاضر وضعیت مسکن غیر عادی است؛ به طوری که نمی توان با اتکاء به دریافت یک حقوق معمولی امیداور بود که بعد از گذشت چند سال از زندگی موفق به خرید مسکن شد و از طرفی داشتن سر پناه برای شروع زندگی از واجبات شمرده می شود. پس هر فرد باید مدت زیادی از عمر خود را برای تهیه خانه صرف کند، تا بتواند در اواخر جوانی با داشتن خانه شخصی به خواستگاری برود.
می توان با پخش نمونه های عملی از ازدواجهای آسان از سیما در قالب مصاحبه و فیلم و برنامه های ترکیبی ممکن بودن آن را به خانواده ها و خود جوانان نشان داد.
3. عدم توان برای خریدهای سنگین و مراسمهای پرهزینه
خریدهای سنگینی از قبیل خرید حلقه، سرویس طلا، کت و شلوار، لباس عروس، لوازم آرایش، آینه شمعدان و غیره، آن هم در حد عالی و برگزاری مراسم متعدد و پرخرج برای عقد و عروسی، همگی در کندتر شدن روند ازدواج نقش دارند. به دلیل اینکه باید مدتی طولانی سپری شود تا جوان پول لازم را برای این خرجها جمع کند.
4. نداشتن جهیزیه مناسب
بسیاری از خانواده ها به خاطر عدم توانایی در تهیه جهیزیه گران قیمت، خواستگار دخترشان را رد می کنند.
راهکارها
1. ایجاد فرصتهای شغلی مناسب برای جوانان
2. حل مشکل مسکن جوانان توسط دولت؛
3. کم کردن هزینه های مربوط به مراسمات و خریدهای ازدواج با اختصاص سالن و فروشگاههای مخصوص و ...؛
4. ترغیب خیّرین برای کمک به ازدواج جوانان.
حرف آخر:
امروزه انگیزه ازدواج کاهش یافته وخطر و تهدیدی جدی برای جوامع اسلامی وشهری ما به شمار می رود، از این رو دست اندرکاران بابد زمینه های مساعد اجتماعی را برای ازدواج فراهم کنند.