به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ زخم پای دیابتی یکی از عوارض قابل توجه بیماری دیابت و شاید یکی از بدترین پیامد‌های آن باشد. حدود ۱۵ درصد مبتلایان به دیابت گرفتار زخم پای دیابتی می‌شوند و حدود ۸۴ درصد از این افراد با قطع عضو قسمت انتهایی پا مواجه می‌شوند؛ بنابراین اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید، باید دقت زیادی در خصوص این عارضه داشته باشید تا بدان مبتلا نشوید. اما زخم پای دیابتی چیست و به چه علت پدید می‌آید؟ چگونه می‌توان از ایتلا به این عارضه پیشگیری کرد/ در صورت ابتلا به زم پای دیابتی، چگونه می‌توان آن را تشخیص داد و سپس درمان کرد؟ اگر شما هم به دنبال پاسخ این سوالات می‌گردید، این نوشته را دنبال کنید تا اطلاعات مناسبی را در این خصوص به دست بیاورید.
زخم پای دیابتی چیست و چگونه پدید می‌آید؟
افراد دیابتی به دلیل قند خون بالا در طولانی مدت مستعد مشکلات متعددی از جمله پای دیابتی هستند. هنگامی که بدن نمی‌تواند انسولین به مقدار کافی تولید کند یا این که انسولین تولید شده را به طور موثری استفاده کند، فرد مبتلا به دیابت است. انسولین هورمونی است که وظیفه‌ی آن کمک به سلول‌ها در جذب گلوکز (قند) خون و مصرف انرژی است؛ بنابراین زمانی که قند موجود در خون وارد سلول‌ها نشود، قند موجود در پلاسمای خون بالا می‌رود. سطح بالای قند خون برای طولانی مدت می‌تواند به قسمت‌های مختلف بدن آسیب برساند. از جمله مهمترین عوارض دیابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
۱. ضعف بینایی: بیماران دیابتی ممکن است مشکلاتی در انتهای مویرگ چشمی خود داشته باشند. به این تغییرات مویرگی شبکیه رتینوپاتی می‌گویند. رتینوپاتی مهمترین عامل نابینایی در بیماران دیابتی است که کمتر از ۶۵ سال سن دارند.
۲. بیماری قلبی: قندخون بالا به سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها آسیب می‌رساند. احتمال سکته قلبی در افراد دیابتی دوبرابر افراد دیگر است. عوارض سکته قلبی در بیماران دیابتی بسیار شدید است و اغلب باعث از کار افتادگی عضوی از بدن یا حتی مرک بیمار دیابتی می‌شود.
۳. بیماری کلیوی: قندخون بالا به نفرون‌ها آسیب می‌رساند و آن‌ها را زخمی و غلیظ می‌کند. نیمی از مبتلایان دیابت از آسیب‌های کلیوی رنج می‌برند. این آسیب‌ها به گونه‌ای است که ممکن است فرد به دیالیز یا پیوند کلیه احتیاج داشته باشد.
۴. فشار خون: دیابت باعث افزایش تری گلیسرید و چربی خون می‌شود. این مواد در رگ‌های اصلی بدن تجمع می‌کنند و دیواره رگ‌های بدن تنگ‌تر می‌شود. این مورد باعث اختلال خون رسانی به اندام‌ها و افزایش فشار خون می‌شود.
۵. قطع عضو: عارضه قطع عضو که اغلب با قطع شدن قسمتی یا تمام پا همراه است در بیماران دیابتی بسیار شایع است. بی توجهی به یک زخم کوچک می‌تواند باعث قطعی عضو شود. در اغلب موارد یک عفونت جزئی تا استخوان گسترش میِ‌یابد و در انتها درمانی جز قطع عضو باقی نمی‌ماند. ۶۰ درصد قطع عضو در جهان به بیماران دیابتی تعلق می‌گیرد.
در واقع این مورد آخر بسیار حائز اهمیت است. با گذشت زمان دیابت می‌تواند موجب آسیب به عصب‌ها شود و حس اندام‌های فرد (مخصوصا پاها) از بین ببرد. اگر اعصاب پاها آسیب ببینند ممکن است احساس سرما، گرما و درد نداشته باشید همچنین باعث می‌شود که در پاها احساس سوزش کنید. این فقدان حس را «نوروپاتی» حسی دیابت می‌گویند. کم شدن حس و آگاهی ممکن است منجر به افزایش خطر بریدگی، زخم و تاول شود. به دنبال نوروپاتی دیابتی زخم‌های وارد شده به پاها را احساس نمی‌کنید و به همین دلیل آسیب می‌تواند پیش روی کرده و حتی باعث ایجاد عفونت شود. همچنین عضلات پا ممکن است سالم عمل نکنند، زیرا اعصابی که باعث عملکرد عضله می‌شوند دچار آسیب شده اند. همچنین حرکت و چرخش پاها نیز به درستی صورت نمی‌گیرد و باعث ایجاد فشار بیش از حد به یک ناحیه از پاها می‌شود. به صورت کلی مشکلات مربوط به پاها به دلیل آسیب به عصب و بیماری‌های عروق محیطی است.
همچنین دیابت موجب تغییراتی در عروق خونی، از جمله شریان‌ها می‌شود. به علاوه در بیماری‌های عروق محیطی، چربی‌ها در دیواره‌ی عروق رسوب کرده و موجب انسداد عروق می‌شود. این انسداد، جریان خون به اندام‌ها را محدود می‌کند. همچنین کاهش جریان خون می‌تواند موجب درد، عفونت و کاهش بهبود زخم‌ها شود. عفونت شدید گاهی نیز موجب بد شکلی‌های پا و در نهایت قطع اندام می‌شود. در کل می‌توان گفت که زخم پای دیابتی می‌تواند به دلایل زیر بروز کند؛
۱. اختلال حسی به دلیل نوروپاتی محیطی
۲. خشکی بیش از حد پوست که آن را آسیب پذیر می‌کند
۳. تضعیف سیستم ایمنی بدن
۴. اختلال در خون رسانی به بافت‌های آسیب دیده
عوارض شایع بیماری دیابت
چه کسانی دچار زخم پای دیابتی می‌شوند؟
حدود نیمی از افراد مبتلا به دیابت، دچار آسیب‌های عصبی می‌شوند. از هر ۱۰ نفر تقریباً ۲ نفر به زخم پای دیابتی مبتلا می‌شوند. با این حال اگر یک فرد مدت زمان زیادی به دیابت مبتلا باشد، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به زخم پای دیابتی خواهد بود. همچنین افراد چاق یا کسانی که مبتلا به سندروم پیش دیابت یا سندروم متابولیک (ترکیب نامناسبی از فشار خون بالا، قند خون بالا، کلسترول بالا و چربی شکم) هستند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به زخم پای دیابتی هستند.
عوامل خطرزا در ابتلا به زخم پای دیابتی
اشاره شد که همه افراد مبتلا به دیابت، ممکن است به زخم پای دیابتی مبتلا شوند و در واقع این احتمال برای همه این بیماران وجود دارد، اما در این میان عواملی نیز وجود دارند که باعث می‌شوند احتمال ابتلا به زخم پای دیابتی در این افراد افزایش یابد. برخی از این عوامل عبارتند از:
ــ ابتلای فرد به بیماری‌های قلبی
ــ ابتلای فرد به بیماری‌های کلیوی
ــ اضافه وزن و چاقی
ــ استفاده از کفش‌های بی‌کیفیت و نامناسب
ــ مصرف دخانیات
ــ مصرف مشروبات الکلی
ــ عدم توجه و رعایت بهداشت فردی
ــ ابتلا به برخی بیماری‌های مربوط به دیابت همچون رتینوپاتی
زخم پای دیابتی چه علائمی دارد؟
علائم زخم پای دیابتی بستگی به بیماری فرد و شرایط جسمانی او دارد و به اصطلاح از فردی به فرد دیگر متفاروت است؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که علائم این بیماری در همه افراد به صورت یکسان ظهور کند. با این حال می‌توان فهرستی از علائم را برشمرد که افراد مبتلا به زخم پای دیابتی معمولاً یک یا چند مورد از آن‌ها را از خود بروز می‌دهند. این علائم عبارتند از:
ــ پدید آمدن تاول‌ها و زخم‌های بدون درد
ــ سوزن سوزن شدن پاها
ــ از دست دادن حس پاها
ــ تغییرات رنگ پوست
ــ تغییر دمای پوست
ــ پدید آمدن رگه‌های قرمز رنگ
ــ ایجاد زخم‌های خشک یا زخم همراه با ترشح
ــ تغییر شکل پاها
ــ سوزش دردناک
اگر عفونت در پاها ایجاد شود یا عفونت همراه با زخم باشد، فرد ممکن است هر یک از علائم زیر را نیز تجربه کند:
ــ تب
ــ لرز
ــ قند خون غیر قابل کنترل
ــ لرزش
ــ شوک
ــ قرمزی
انواع زخم پای دیابتی
در طی سال‌های گذشته، چند روش طبقه بندی برای درمان زخم دیابت پیشنهاد شد، اما هیچ یک از این پیشنهادات مورد پذیرش عام قرار نگرفت. برای مثال «واگنر-مگگیت» طبقه بندی زخم پای دیابتی را بر اساس عمق زخم در نظر می‌گرفت که شامل ۶ درجه زخم به شرح زیر است:
ــ درجه ۰ (پوست سالم)
ــ درجه ۱ (زخم سطحی)
ــ درجه ۲ (زخم عمیق به تاندون، استخوان یا مفصل)
ــ درجه ۳ (زخم عمیق با آبسه یا استئومیلیت)
ــ درجه ۴ (گانگرن پیشانی)
ــ درجه ۵ (گانگرن پا)
از سویی دیگر سیستم دانشگاه تگزاس عمق زخم را بررسی می‌کند و سپس آن‌ها را با حضور یا عدم حضور عفونت طبقه بندی می‌کند. به طور خاص، درجه ۰ در طبقه بندی تگزاس نشان دهنده یک زخم ساده است. زخم درجه ۱ زخم‌های سطحی از طریق اپیدرم و درم هستند، اما به تاندون، کپسول یا استخوان نفوذ نمی‌کنند. زخم‌های درجه ۲ به تاندون یا کپسول نفوذ می‌کنند، اما استخوان و مفاصل را درگیر نمی‌کنند. زخم‌های درجه ۳ به استخوان یا مفصل نفوذ می‌کنند. هر درجه زخم شامل ۴ مرحله می‌شود:
ــ زخم‌های پاک (A)
ــ زخم‌های غیر آلرژیک (B)
ــ زخم‌های ایسکمیک (C)
ــ زخم‌های ایسکمیک آلوده (D)
در درجه‌های صفر تا چهار، ۵ ویژگی زخم مقایسه می‌شود از جمله اندازه، عمق، سپسیس، آرتروپوشی و انحراف. به همین ترتیب، گروه کاری بین المللی طبقه بندی PEDIS را پیشنهاد کرده است که زخم را براساس پنج ویژگی پرفیوژن (عرضه شریان)، وسعت، عمق، عفونت و حس طبقه بندی می‌کند.
همچنین تقسیم بندی دیگری نیز برای طبقه بندی زخم پای دیابتی وجود دارد که مبنای آن درجه بندی بالینی عفونت است:
ــ بدون عفونت: زخم بدون ترشح چرکی و بدون علائم التهابی مانند درد، قرمزی، گرمی و ایندوراسیون و حساسیت محل زخم
ــ خفیف: بدون علائم سیستمیک، ترشحات چرکی یا حداقل دو مورد علامت التهاب، قطر سلولیت یا قرمزی کمتر از ۲ سانتی متر و زخم سطحی
ــ متوسط: حال عمومی خوب، ترشح چرکی، حداقل دو علامت التهابی، قطر سلولیت بیش از ۲ سانتی متر یا لنفانژیت، گسترش زیر فاشیایی سطحی، آبسه عمقی، گانگرن، گرفتاری تاندون، عضله، مفصل یا استخوان
ــ شدید: علائم فوق همراه با علائم مسمومیت منتشر مانند تب، لرز، کاهش فشار خون، تاکیکاردی، استفراغ، گیجی.
چگونه زخم پای دیابتی را تشخیص می‌دهند؟
از آنجایی که زخم دیابتی معمولا از پاها شروع می‌شود، پزشک بریدگی ها، زخم‌ها و بافت‌های مختلف پا را معاینه می‌کند. سپس تعادل و راه رفتن فرد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این معاینات پزشک حس فرد در مقابل تغییرات دما و برخی لمس شدن‌ها مانند ویبره شدن را مورد بررسی قرار می‌دهد. در هنگام معاینه پزشک یک رشته نخ یا نوک چنگال را روی پا حرکت می‌دهد تا حس فرد را مشاهده کند. آزمایش خون و ادرار نیز به پزشک کمک می‌کند سطح قند خون و سطح تری گلیسرید را مورد بررسی قرار دهد. این آزمایش دیگر علل بروز نوروپاتی، مانند بیماری کبد، مشکلات تیروئید، کمبود ویتامین B ۱، عفونت، سرطان، HIV و سو مصرف الکل را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین برای تشخیص میزان عفونت از دو روش کشت و رادیولوژی نیز استفاده می‌شود.
راه‌های درمان زخم پای دیابتی
درمان مشکلات پای دیابتی با توجه به شدت بیماری متفاوت است و طیف گسترده‌ای از درمان‌های جراحی و غیر جراحی را شامل می‌شود.
۱. درمان‌های غیر جراحی برای زخم پای دیابتی
ــ تمیز نگه داشتن زخم و پانسمان حاوی نقره یا کرم
ــ ابزار‌هایی برای بی حرکتی مانند: Cast Boot و Total Contact Cast
ــ استفاده از آنتی بوتیک: با توجه به عوارض متعدد آنتی بیوتیک‌ها تعیین زمان مناسب تجویز آنتی بیوتیک ها، نوع آن، مقدار، راه تجویز آن و مدت تجویز، همگی اهمیت دارند. در مان معمولاً به صورت تجربی شروع شود و باید بر اساس شدت عفونت، درمان قبلی، جواب کشت‌های قبلی و وجود و یا عدم وجود حساسیت به دارو، وضعیت کبد و کلیه بیمار انتخاب کرد.
۲. درمان زخم پای دیابتی با استفاده از جراحی
زمانی که روش‌های غیر جراحی برای درمان مشکلات پای دیابتی موثر نباشد می‌توان از روش‌های جراحی کمک گرفت. در مواردی مانند وجود گاز گانگرن، فاشئیت نکروزان و یا عفونت همراه با سندرم کومپارتمان، جراحی اورژانسی لازم است. اگر چه در دو سوم موارد با تجویز مناسب آنتی بیوتیک می‌توان از جراحی جلوگیری نمود، اما گاه جراحی اجتناب ناپذیر است. درمان‌های جراحی شامل موارد زیر است:
ــ برداشتن بافت مرده یا فاسد
ــ جرای پای شارکوت
ــ بای پس عروق برای بیماری عروق محیطی یا جراحی داخل عروقی و قرار دادن استنت
ــ قطع عضو: درمان زخم پای دیابتی در زمان مناسب و جلوگیری از قطع عضو اهمیت زیادی دارد. اما در بعضی مواقع به علت حاد شدن شرایط زخم و عدم درمان به‌موقع یا مناسب راهی جز قطع عضو باقی نمی‌ماند. در این زمان قسمتی از پا که زخم شده به رنگ سیاه درآمده است. قطع عضو جهت جلوگیری از نفوذ عفونت صورت می‌پذیرد. این عمل در بیمارستان و زیرنظر متخصص انجام می‌شود. البته عفونت تنها در منطقه قطع شده وجود ندارد و ممکن است به نقاط بالاتر نیز سرایت کرده باشد. پس قطع عضو به منزله درمان ناحیه آسیب دیده پا نمیاشد. جدا از مشکلاتی که قطع عضو به همراه دارد، این معضل برای بیمار نیز از لحاظ روحی بسیار ناراحت کننده و نومیدانه است. پس بهتر است با درمان زخم پای دیابتی در مراحل اولیه از قطع عضو جلوگیری کنیم.
۳. درمان‌های خانگی و سنتی برای زخم پای دیابتی
در کنار درمان‌های پزشکی، روش‌های خانگی و سنتی دیگری نیز وجود دارد می‌توان از آن‌ها برای درمان زخم پای دیابتی استفاده کرد، اما باید توجه داشته باشید که برای استفاده از هریک از این درمان‌ها بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و یا اگر بیماری شما شدید باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید و خود درمانی را فراموش کنید. به هر حال برخی از درمان‌های خانگی و سنتی زخم پای دیابتی عبارتند از:
ــ عسل: عسل رایج‌ترین درمان خانگی برای مشکلات پای دیابتی است، زیرا که حاوی خواص ضد باکتری، ضد ویروسی، ضد التهاب و آنتی‌اکسیدانی می‌باشد. این مواد می‌توانند با میکروب‌ها مبارزه کنند و همچنین باعث افزایش محافظت و جلوگیری از هر گونه عفونت بیشتر شوند. کمی عسل ارگانیک را بر نوک انگشتانتان بزنید، سپس آن را به آرامی بر روی زخم باز خود بمالید و بردارید. بعد از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه می‌توانید آن را با آب بشویید؛ این کار را، حداقل ۲-۳ بار در روز انجام دهید.
ــ آلوئه ورا: آلوئه ورا یک درمان خانگی دیگر برای زخم پای دیابتی است. این گیاه دارای ویژگی‌های ضد التهابی، ضد میکروبی و ضد درد می‌باشد. با مالیدن ژل آلوورا بر روی التهاب و زخم، می‌توانید درد و ناراحتی را کاهش بدهید، در حالیکه عفونت پای دیابتی را نیز از بین می‌برد. این کار را دو تا سه بار در روز انجام دهید.
ــ کافئین: شایع‌ترین مشکل در مورد زخم یا عفونت پای دیابتی این است که خون به درستی نمی‌تواند به انتهای پای شما برسد، که در واقع به این معنی خواهد بود که ترکیبات مبارزه کننده با عفونت نمیتوانند از بدن در مقابل زخم پای دیابتی محافظت کنند. کافئین باعث تحریک شدن سیستم عصبی مرکزی و افزایش جریان خون در بدن ما می‌شود. این روش ممکن است که برخی از مشکلات گردش خون در پاها را حل کند و همچنین فعالیت سیستم ایمنی بدن در آن ناحیه را بهبود ببخشد.
ــ غذا‌های سرشاز از منیزیم: تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد که تغییرات سطح مواد معدنی موجود در بدن می‌تواند منجر به شیوع و شدید شدن عفونت پای دیابتی شود. به صورت ویژه فقر منیزیم باعث مدیریت ضعیف دیابت و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود. از غذا‌های سرشار از منیزیم مانند دانه کدو تنبل، اسفناج، لوبیا سیاه، آووکادو، شکلات تیره و موز استفاده کنید.
ــ جینسنگ: گیاه جینسنگ گیاهی هست که معمولا برای افراد مبتلا به دیابت، توصیه می‌شود. این گیاه همچنین به منظم کردن فعالیت بدن و بسیاری از بخش‌های آن از جمله سطوح قند خون کمک می‌کند. این گیاه به بهبود عفونت‌های پای دیابتی هم کمک می‌کند و از حمله کردن عفونت‌ها به بدن جلوگیری می‌کند. می‌توانید از مکمل‌های جینسنگ برای درمان زخم پای دیابتی استفاده کنید.
ــ ریشه ریواس: ریشه ریواس شامل ترکیبی به نام امودین است که خواص ضد میکروبی و ضد التهابی دارد. این ریشه در درمان عفونت‌های پای دیابتی بسیار موثر و مفید به نظر می‌رسد. وقتی که ریشه ریواس به صورت موضعی استفاده شود، می‌تواند به سرعت عفونت را خنثی کند و اندازه زخم را کاهش دهد.
ــ سویا: مخلوطی از زنجبیل و سویا می‌تواند برای سیستم گردش خون فوق العاده عمل کند و به درمان زخم پای دیابتی کمک کند.
ــ روی: کمبود روی در بدن منجر به ایجاد مشکلات بسیاری برای سلامتی می‌شود، چون که بدن شما دیگر قادر به تولید آنتی بادی و دیگر ترکیبات ضد پاتوژن که برای سلامت شما ضروری هستند، نیست. روی، فرآیند بازسازی و درمان بدن رو سریع‌تر می‌کند و به همین دلیل برای درمان زخم پای دیابتی موثر خواهد بود. افراد مبتلا به زخم پای دیابتی باید غذا‌های حاوی روی مثل دانه ها، آجیل، شکلات تیره، گوشت گاو، اسفناج، قارچ و ... را بیشتر مصرف کنند.
چگونه از زخم پای دیابتی پیشگیری کنیم؟
انجام یک سری از کار‌ها برای برای پیشگیری از مشکلات پای دیابتی در افراد مبتلا به دیابت ضروری است. سالم نگه داشتن پاها مهم بوده و باید مراقب بهداشت پاها باشید. برای این منظور بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:
ــ چک کردن روزانه‌ی پاها: فرد مبتلا به دیابت باید هر روز پا‌های خود را بررسی کند، یا اینکه از کسی بخواهد که هر گونه تغییر و آسیب در پاها را به او بگوید.
ــ شستن روزانه‌ی پاها: تمیز نگه داشتن پاها برای جلوگیری از عفونت پاها در افراد دیابتی ضروری است.
ــ پوشیدن کفش و جوراب مناسب: این مساله می‌تواند باعث جلوگیری از آسیب به پاها شود، در عین حال از پوشیدن کفش و جوراب تنگ نیز خودداری کنید.
ــ کوتاه کردن ناخن ها: ناخن‌ها را با دقت و صاف کوتاه کنید، زیرا ناخن‌های گرد در گوشت ناخن فرو می‌روند و در نهایت موجب عفونت پا می‌شوند.
ــ مراقبت از میخچه و پینه‌ی پا: میخچه و پینه‌ی پا را با دقت درمان کنید. هرگز میخچه را برندارید، زیرا خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
ــ مراقبت از پاها در گرما و سرمای شدید: قرار گرفتن پاها در معرض سرما یا گرمای شدید می‌تواند موجب آسیب به پاها در افراد دیابتی شود.
ــ کنترل قند خون: قند خون خود را کنترل کنید، زیرا قند خون کنترل نشده احتمال مشکلات پا را در افراد دیابتی بیشتر می‌کند.
ــ ترک سیگار: سیگار تاثیر منفی بر روی جریان خون به بافت‌ها دارد.
ــ معاینه‌ی منظم پاها: معاینه توسط پزشک برای جلوگیری از عفونت، بدشکلی‌های پا و قطع پا ضروری است.