به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، بازارهای انرژی جهان در سال 2018 وضعیت کم‌سابقه‌ای را تجربه کردند که به اعتقاد صاحب‌نظران نقش مهمی در تغییر سناریوهای جهانی انرژی در بلندمدت ایفا خواهد کرد. در این مقطع، باوجود کاهش رشد تولید ناخالص داخلی جهان و رشد قیمت حامل‌های انرژی به‌ویژه نفت خام، رشد سریع و بی‌سابقه تقاضای انرژی و انتشار کربن مشاهده شد که ریشه در پدیده تغییرات آب‌وهوای جهان دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین گزارش خود، بررسی بازارهای جهانی انرژی در افق 2040 وفرصت‌ها و تهدیدات پیش روی ایران پرداخته است.
براساس این گزارش، تحولات سال 2018 بازارهای انرژی، تأثیر خود را در جدیدترین و به روزترین مطالعه انجام شده درخصوص چشم انداز انرژی جهان در سال 2040 که در اواخر سال 2019 میلادی منتشر شد، گذاشت. بررسی های جدید حاکی از ادامه سلطه سوخت‌های فسیلی در سبد انرژی جهان در افق 2040 است. درواقع با وجود کاهش نرخ رشد تقاضای سوخت های فسیلی، مجموعاً 74 درصد از انرژی اولیه مورد نیاز جهان توسط نفت، گاز و زغال سنگ تأمین می شود.
در بازار جهانی نفت، ایالات متحده، عربستان سعودی و روسیه ضمن حفظ جایگاه خود در سال 2040 به عنوان تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده نفت، صف خود را از سایر تولیدکنندگان جدا کردند. بازار جهانی نفت در افق 2040 شاهد نقش آفرینی عراق، کانادا و برزیل به عنوان تولیدکنندگان چهارم تا ششم بازار نفت و تنزل جایگاه ایران به رتبه هفتم تولید نفت جهان خواهد بود.
در بازار جهانی گاز نیز همانند شرایط کنونی، ایالات متحده و روسیه به ترتیب به عنوان مهمترین تولیدکنندگان گاز طبیعی فاصله خود را با سایر عرضه کنندگان در سال 2040 به میزان چشمگیری افزایش خواهند داد. ظهور بازیگران جدیدی چون استرالیا، آرژانتین و چین و رشد قابل توجه تولید گاز الجزایر به عنوان یک تولیدکننده سنتی گاز، از دیگر ویژگی های بازار گاز جهان در افق 2040 است.
یافته های جدید نشانگر تنزل جایگاه ایران از تولیدکننده سوم گاز جهان به رتبه چهارم پس از ایالات متحده، روسیه و چین است. همچنین رشد قابل ملاحظه تولید گاز ترکمنستان، عربستان و عراق از دیگر تحولات مهم تأثیرگذار بر آینده صادرات گاز ایران در منطقه و جهان دربلندمدت خواهد بود.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش ها بررسی روند تولید نفت در تولیدکنندگان اصلی آن در دو دسته کشورهای عضو اوپک و غیراوپک نشان می‌دهد روسیه تنها تولیدکننده عمده ای است که در سال 2040 نسبت به سال 2018 با افت تولیدی معادل 2 میلیون بشکه مواجه خواهد شد. تولید نفت ایالات متحده در ادامه روند صعودی خود از 15/5 میلیون بشکه در روز در سال 2018 به 21/7 در سال 2030 افزایش یافته و پس از آن با افت تولید از میادین نفت شیل به سطح 19/8 میلیون بشکه در روز در سال 2040 خواهد رسید.
به اعتقاد کارشناسان آژانس بین المللی انرژی، ایران در پی تحریم های مختلف اعمال شده و پیامدهای گسترده آن نظیر عدم جذب سرمایه گذاری خارجی مورد نیاز و انتقال تکنولوژی‌های روز دنیا به جهت عدم حضور شرکت‌های نفتی طراز اول دنیا در بلندمدت در سطح تولید 5/4 میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند و قادر به رسیدن و یا عبور از رکورد تولید 6 میلیون بشکه در روز خود که در سال 1974 میلادی اتفاق افتاد نخواهد شد.
عراق با عبور از ایران به دومین تولیدکننده نفت اوپک تبدیل می شود و امارات متحده عربی نیز به سطح تولید ایران نزدیک خواهد شد. دیگر تولیدکنندگان مهم اوپک نظیر ونزوئلا، نیجریه، لیبی و الجزایر از سطح تولید 5/2 میلیون بشکه در روز فراتر نخواهند رفت.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش ها بررسی وضعیت گذشته، حال و چشمانداز تولید گاز همه کشورهایی که در سال 2040 تولیدکننده گاز هستند، نشان می‌دهد. اگرچه ایالات متحده اولین تولیدکننده گاز طبیعی جهان در افق 2040 خواهد بود، اما روسیه به دلیل داشتن بالاترین سطح مازاد عرضه و گاز بالقوه برای صادرات، مهمترین صادرکننده گاز طبیعی جهان در افق 2040 به شمار می رود.
رشد تولید ترکمنستان و آذربایجان پتانسیل خوبی برای انجام سوآپ و ترانزیت گاز طبیعی از طریق ایران در بلندمدت ایجاد خواهد کرد که می تواند با دلیل ملاحظات اقتصادی و سیاسی نقش ایران در بازارهای جهانی گاز را ارتقا دهد. استرالیا که در سال 2000 تولید گاز طبیعی معادل 30 میلیارد متر مکعب داشته است، به لطف سرمایه گذاری قابل ملاحظه و رشد تولید از منابع گازی نامتعارف به ویژه Methane Coalbed سطح تولید خود را در افق 2040 به حدود 200 میلیارد متر مکعب خواهد رساند.
دیگر بازیگر نوظهور حوزه آسیا پاسفیک، چین است که تولید گاز طبیعی خود را از 25 میلیارد متر مکعب در سال 2000 به بیش از 300 میلیارد متر مکعب خواهد رساند که نقش بسزای در کاهش سطح واردات گاز طبیعی این کشور و افزایش امنیت انرژی آن ایفا خواهد کرد.
.مصر و نیجریه نیز همچون گذشته از دیگر بازیگران مهم آفریقا در افق 2040 خواهد بود. در منطقه خاورمیانه چهار بازیگر مهم در افق 2040 حضور خواهند داشت که عبارتند از : ایران، قطر، عربستان سعودی و عراق. ایران همانند سال 2018 در افق 2040 نیز بیشترین سطح تولید گاز خاورمیانه را داراست لکن کمترین نرخ رشد تولید را به دلیل محدودیت های سرمایه گذاری تجربه می کند. پیش بینی های انجام شده، دورنمای روشنی را برای تولید گاز عراق نشان می دهد، به طوریکه این کشور با متوسط نرخ رشد سالیانه 12 درصد، موفق به افزایش سطح تولید گاز خود از 9 میلیارد مترمکعب کنونی به 111 میلیارد مترمکعب خواهد شد. حضور عراق به عنوان بازیگر نوظهور و مهم گاز خاورمیانه قطعاً آثار اقتصادی و ژئوپلیتیک قابل اعتنایی در این منطقه از خود به جای خواهد گذاشت و به دلیل وجود ظرفیت مازاد عرضه و امکان صادرات گاز عراق، می توان این کشور را به منزله تهدیدی جدی برای بازیگران سنتی گاز طبیعی این منطقه قلمداد کرد.