مسیر بی‌بازگشت شفافیت

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ کمتر مسئولی را می‌توان یافت که اصل و ضرورت شفافیت را نفی کند یا مورد تردید قرار دهد، اما این همنوازی تئوریک، هنگامی که وارد حوزه عمل می‌شود، جای خود را به چندگانگی می‌دهد زیرا برخی مسئولان باوجود سردادن شعار شفافیت، از تن دادن به الزامات دشوار آن، خودداری می‌کنند، برخی دیگر، به برداشتن گام‌های کوچک و اقدامات ویترینی بسنده می‌کنند و گروهی هم با تمام توان عبور از گردنه‌های دشوار تحقق شفافیت را هدف‌گذاری کرده‌اند و فراتر از شعار، دستاوردهایی قابل‌توجه و گره‌گشا برجای گذارده‌اند.

شفافیت چیست؟

شفافیت طبق تعریف "سازمان بین‌المللی شفافیت"، روندی است که بر اساس آن «افراد بتوانند از موضوعات، تعداد و کیفیت تصمیمات اداری، معاملات تجاری و امور خیریه‌ای که زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد مطلع شوند». ازنظر این سازمان، "تکلیف مستخدمین و مدیران دولتی این است که رفتار آن‌ها قابل‌رؤیت، قابل پیش‌بینی و قابل‌درک باشد" همچنین مطابق دیگر معیار سنجش شفافیت، تمام تصمیماتی که از سوی نهادها و موسسه‌های عمومی و دولتی اتخاذ می‌شود باید منطبق با قوانین و مقررات باشد و تمامی اسناد و اطلاعات آن، به‌راحتی در دسترس شهروندان قرار گیرد؛ چه آن‌ها که از این اقدامات و تصمیمات مقامات و نهادهای دولتی متأثر می‌شوند و چه آن‌هایی که به‌عنوان شهروند در جامعه مدنی از این تصمیمات متأثر نیستند. درواقع، شفافیت به معنای جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل و آسان عموم به آن است و به بیان کلی‌تر، «شفافیت» را می‌توان آگاهی افراد جامعه از چگونگی اتخاذ و اجرای تصمیمات هم دانست.

شفافیت ؛ راهکار مبارزه با فساد

چرایی تبدیل شفافیت در سطح جهان به مطالبه‌ای فراگیر و مردمی، دلایل بسیار زیادی دارد اما شاید رابطه معکوس میان میزان شفافیت و آمار مفاسد اقتصادی در زمره مهم‌ترین و جدی‌ترین دلایل است زیرا یکی از اصلی‌ترین کارویژه های استقرار شفافیت، پیشگیری از فساد و مبارزه با این آفت پنهان و دیرپاست. اصولاً، شفافیت و فساد در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند و برهمین اساس، برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) فساد را مساوی با افزایش انحصار قدرت و صلاحدید شخصی و کاهش پاسخ‌گویی، اعتماد، درستی و شفافیت می‌داند. بنابراین، دور از انتظار نیست که دسترسی به اطلاعات موجود در موسسه‌های عمومی با فراهم کردن امکان نظارت بر عملکرد مدیران دولتی و عمومی، نقش عامل بازدارنده از فساد را ایفا کند. بنابراین، می‌توان، شفافیت و آزادی اطلاعات را اصلی‌ترین راهکار جلوگیری از فساد، کشف فساد و حمایت از تمامیت حاکمیت‌ها دانست.

اهداف و مأموریت سامانه‌های شفاف‌سازی وزارت

باوجود اثبات ضرورت و اهمیت شفافیت در هر روند فسادزدایی، هنوز هم برخی دستگاه‌های کشورمان، از شفاف شدن امور خود، شانه خالی می‌کنند. البته در مهر و موم‌های اخیر، دولت و مجلس گام‌های بزرگ و مؤثری در زمینه تحقق شفافیت برداشته‌اند که تصویب آیین‌نامه قانون دسترسی آزاد به اطلاعات توسط دولت یازدهم و تصویب قانون اعلام اموال و دارایی‌های مسئولان، از مهم‌ترین آن‌هاست. در این میان، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ازجمله وزارتخانه‌هایی است که با تأکید شخص وزیر، پیگیر اعمال شفافیت در حوزه عملکردی گسترده و پیچیده خود بوده است. «شفافیت» از وعده‌های اصلی محمد شریعتمداری در جلسه «رأی اعتماد» وی در مجلس بود که پس از آغاز دوران وزارت او نیز به اولویت اجرایی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تبدیل شد و در تازه‌ترین دستاورد این تلاش‌ها، هم‌اکنون، رونمایی از «سامانه‌های شفافیت» زیرمجموعه‌های این وزارت به مرحله نهایی رسیده است. یکی از چند سامانه شفافیت، متعلق به صندوق‌های بازنشستگی تابع وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که هم‌اینک، اطلاعات فردی، تحصیلی، سوابق شغلی و میزان حقوق و مزایای بیش از 1200 مدیر، اعم از مدیران عامل یا اعضای هیات مدیره شرکت‌های زیرمجموعه و هلدینگ های "شستا" را در سامانه متمرکزی در سایت وزارتخانه منتشر می‌کند تا با تقویت نظارت عمومی، خطر فساد و حیف‌ومیل اموال بازنشستگان، از این صندوق‌ها دور شود. همچنین هرگونه تغییری در مدیریت‌ها و هیات مدیره ها، اطلاع‌رسانی «آنلاین» می‌شود تا نکته‌ای از چشمان تیزبین ناظران، کارشناسان و مردم پنهان نماند. این اقدام، در کنار واگذاری بخشی از سهام «شستا» به مردم که عنوان «بزرگ‌ترین عرضه در تاریخ بورس ایران» را به خود اختصاص داد و انتقال روند تصمیم‌گیری این شرکت‌ها از اتاق‌های دربسته به اتاق‌های شیشه‌ای و زیر ذره‌بین سهامداران و کارشناسان، گویای قدم گذاشتن وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در "مسیر بی‌بازگشت" شفاف‌سازی است.

اهمیت شفافیت در صندوق‌های بازنشستگی

چرا شفافیت در اداره امور صندوق‌های بازنشستگی موضوع مهمی است؟ نگاهی به تجارب سایر کشورها در مورد موضوع شفافیت در صندوق‌های بازنشستگی نشان می‌دهد، اگرچه، فرم واحدی برای ارائه اطلاعات و گزارش‌های مربوط به صندوق‌های بازنشستگی وجود ندارد، اما تمایز میان انواع مختلف اطلاعات و شیوه‌های ارائه و افشای آن‌ها، موضوعی موردتوجه بوده است. این تمایزگذاری، در مواردی، ناشی از شیوه متفاوت به اشتراک گذاشتن اطلاعات به زبان ساده و قابل‌فهم برای عموم و اطلاعات تخصصی‌تر عمدتاً مالی بوده است؛ و گاه بر تفاوت نوع تفکیک اطلاعات واقعی و محقق‌شده از پیش‌بینی‌ها و تخمین‌ها متمرکز بوده؛ و گاه شامل انواع گزارش‌های لازم برای ذی‌نفعان -به‌عنوان‌مثال اطلاعات لازم برای پیوستن به طرح یا برای اعضای جدید، گزارش‌های آماری سالانه، گزارش‌های فردی هر یک از اعضای طرح، گزارش از توزیع سرمایه‌گذاری‌ها و نتایج آن‌ها و یا گزارش‌های مربوط به تخمین و پیش‌بینی مزایای آتی اعضا- بوده است. اما سوای اختلاف رویکردها و راهکارها، هدف نهاییْ؛ تضمین آگاهی شهروندان نسبت به نیازهای اطلاعاتی ازجمله حقوق و مسئولیت‌های‌شان است تا آنان بتوانند از طریق دسترسی به اطلاعات فراگیر و بدون تبعیض، تصمیم‌گیری مؤثر داشته باشند.

شاید برای شما نیز این پرسش مطرح شود که در سایر کشورها، کدام اطلاعات در گزارش‌های سالانه و یا وب‌سایت‌ها صندوق‌های بازنشستگی منتشر می‌شود؟ جدول زیر سه نمونه قابل‌توجه دراین‌باره را ارائه کرده است:

طرح بازنشستگی کانادا

صندوق نفت دولت نروژ سیستم بازنشستگی عمومی کارمندان کالیفرنیا

•    صورت‌حساب‌های مالی سال قبل

•    گزارش بازرسی همان سال

•    گواهی مطابقت سرمایه‌گذاری با سیاست‌های کمیته مربوطه

•    صورت‌وضعیتی از اهداف و عملکرد صندوق در طول سال

•    صورت‌وضعیتی از سرمایه‌گذاری، استانداردها و دستورالعمل‌ها

•    صورت‌وضعیتی از حکمرانی شرکتی

•    اطلاعات مربوط به کمیته‌های هیئت‌مدیره

•    تصمیمات موردنیاز هیئت‌مدیره

•    اطلاعات مربوط به جبران خسارت

گزارش شفافیت کمیته سرمایه‌گذاری شامل:

•    نرخ‌های بازدهی

•    ارزش بازاری دارایی‌ها

•    برگزاری نشست‌های عمومی

•    برگزاری جلسات گفتگوی مؤثر و گزارش اقدامات به کانادایی‌های سراسر کشور    

•    صورت‌حسابی از تعهدات صندوق

•    بازدهی سالانه صندوق

•    مدیریت درآمد ثابت

•    مدیریت سهام

•    سازمان مدیریت

•    هزینه‌های مدیریت

•    گزارش حساب‌های صندوق

•    گزارش حسابرسان

•    تعهدات مدیریت

•    چارت سازمانی

•    نگهداری سهام در پایان سال

•    سرمایه‌گذاری‌های با درآمد ثابت در پایان سال

    •    اطلاعات حکمرانی شرکتی

•    نام‌ها و مشاغل هیئت‌امنا

•    برنامه کاری و تقویم هیئت‌مدیره

•    مقررات و تصمیمات هیئت‌مدیره

•    رویکرد صندوق به حکمرانی شرکتی

•    بخشی برای طرح سؤالات و پاسخ به آن‌ها

•    سیاست سرمایه‌گذاری صندوق

اقدامات و دستاوردهای ارتقای شفافیت در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با هدف ارتقای شفافیت در صندوق‌های خود طی چند سال اخیر، برنامه‌ها و گام‌های اجرایی متعدد و متنوعی داشته که گزیده و خلاصه‌ای از آن‌ها در جدول زیر دسته‌بندی شده‌اند:

اقدامات و دستاوردهای برنامه‌های ارتقای شفافیت