به گزارش خبرنگار برنا از آبادان، ۲۸ مرداد یکی از مهمترین روزهای حادثه ایی جهان است. از مهمترین حوادث ناگوار سینمایی جهان. این روز یکی از مهمترین و سرنوشت ساز ترین روزهای انقلاب سال ۵۷ هم شد. ساعت ۲۱:۴۵ شب بیست و هشتم مرداد، سالروز به آتش کشیدن"سینما رکس آبادان" است شبی که شهروندان آبادان برای دیدن فیلم گوزن های مسعود کیمیایی به سینما رفته بودند، اما نمی دانستند که قرار است زنده زنده سوزانده بشوند و در کسری از زمان بوی تن های آتش گرفته آنها نه فقط در فضای آبادان که در جهان پیچید. از مرد و زن، کوچک و بزرگ و این بزرگ ترین حادثه تاریخی سینمای جهان هم لقب گرفت تا امروز.
آمار دقیق شهدا در ابتدا ۶۳۰ نفر اعلام شد و بعدها نیز تعداد کشته‌شدگان را بیش ۶۷۷ نفر اعلام نمودند.
چگونگی آتش‌سوزی
سینما در زمانی دچار آتش‌سوزی شد که در حال نمایش فیلم گوزن‌ها، ساخته مسعود کیمیایی بود. این فیلم به گونه‌ای اشاره کوتاه و گذرایی به روزهای فرار و مرگ یک مبارز مسلح علیه حکومت پهلوی نموده بود و بسیاری بر این عقیده بودند که فیلم به بخش کوچکی از واقعه سیاهکل پرداخته‌است. همین امر موجب برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر دخالت ساواک در این آتش‌سوزی شد.
محاکمه
در سال ۱۳۵۹ فردی به نام حسین تکبعلی‌زاده که قبل از انقلاب به همین اتهام دستگیرشده بود، اقرار کرد که عامل جنایت او و دوتن از دوستانش به نام‌های یدالله و فلاح و شخصی به نام فرج بذرکار که پس از آتش‌سوزی مفقود شدند، بوده‌اند. او دستگیر و پس از ۵۰ ساعت محاکمه در ۲۰ جلسه و در مدت ۳ روز، در دادگاهی به ریاست سید حسین موسوی تبریزی به اعدام محکوم و در تاریخ پنج‌شنبه ۱۳ شهریور ماه ۱۳۵۹ به دار آویخته شدند.
به همراه حسین تکبعلی‌زاده، سروان منوچهر بهمنی(ستوان شهربانی آبادان)، علی نادری(صاحب سینما رکس)، اسفندیار رمضانی دهاقانی(مدیر داخلی سینما رکس)، سرهنگ سیاووش امینی آل آقا(رییس سابق اطلاعات شهربانی آبادان) و فرج‌الله مجتهدی(کارمند ساواک) نیز اعدام شدند.
اظهار نظر
هنری پرکت، افسر مسوول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶(۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵) مسوول میز ایران در وزارت امور خارجهه ایالات متحده آمریکا بود. او در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱(۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹) در گفت و گویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی اظهار کرده بود: "متعاقباً اواخر ماه اوت، شاید بیست و پنجم، توی تالار سینمایی در بندرعباس[گوینده اشتباه می‌کند. منظور آبادان است.] آتش‌سوزی شد و فکر کنم ۷۰۰ نفر کشته شدند چون درها قفل شده بودند. فاجعهٔ هولناکی بود. آدم‌های شاه تقصیر را انداختند به گردن روحانیون. در جریان راهپیمایی‌های ماه قبلش، روحانی‌ها اغلب به تالارهای سینما حمله کرده بودند که فیلم‌های غربی گناه‌آلود نشان می‌دهند. این بود که ساواک در جامعه جو انداخت که این قضیه هم کار روحانی‌ها است. در ایران هیچ‌کس این ادعا را باور نکرد. همه اعتقاد داشتند حکومت این کار را کرده و تقصیرش را انداخته به گردن روحانی‌ها. همین سطح بی‌اعتمادی مردم به حکومت را نشان می‌داد. هیچ‌کس در هیچ زمینه‌ای حرف حکومت را باور نمی‌کرد. ما در آن برهه گزارش خیلی کوتاهی ــ در حد چند جمله ــ از سی‌آی‌ای گرفتیم که از قول یکی از رابط‌های سی‌آی‌ای در ساواک می‌گفت ساواک مقصر است. کی می‌داند این ادعا درست بود یا نه؟"
یک میدان و دو خیابان!
برای زنده ماندن یاد و نام شهدای سینما رکس در آبادان قرار شد یک میدان و دو خیـابان به نام شهدای سینما رکس نامگذاری شود که تا کنون نشد. طرحی که رییس شورای شهر وقت آبادان سال گذشته از آن خبر داده بود. البته شهردار وقت آبادان نیز از فراخوان طراحی و نصب المان ویژه شهدای سینما رکس هم خبر داد که تا کنون از این موضوع نیز خبری نیست.
همچنین پیش از این شهرداری آبادان برای زنده نگه داشتن یاد شهدای سینمارکس دو بنای یادبود یکی در محل سینما(سال ۹۰) و دیگری بروی مزار دسته جمعی آنها(سال ۹۲) جا نمایی کرد.
پیگیری بازگشت سینما رکس به تقویم
آنچه بازماندگان شهدای سینما رکس، مردم آبادان و هنر دوستان و فرهیختگان سال ها پیگر آن هستند، بازگشت سالروز فاجعه تاریخی سینما رکس به تقویم کشور است. وعده ایی که هر ساله افراد مختلف در مناصب مختلف دادند و تا کنون محقق نشده است.
بزرگداشتی هر ساله
به رغم تخریب بقایای سینما در سال ۱۳۸۴، اما مردم آبادان هر ساله برای بزرگداشت شهدای سینما رکس بر سر مزار شهدای رکس می روند و پس از گلباران، شستشوی قبور و قرایت فاتحه به ارواح طیبه آنها به محل ساختمان سینما رکس که دیگر سینما نیست و چیزی از آن باقی نمانده جز یک پاساژ جایگزین و یک یادمان چند در چند در فرعی پشتی، می روند و به یاد شهدا شمع روشن می کنند و خاطره بازی می کنند و تنها خواسته شان اینست که"رکس باید به تقویم ملی باز گردد".
اسامی تعدادی از شهدای آدم سوزی سینما رکس آبادان
الف
شهیده زهرا آبادی هندیجانی
شهیده مدینه آبادی هندیجانی
شهید غلامحسین ابافَت
شهید محمّد ابراهیمی
شهید محمّد ابراهیمکی رایگان
شهید محمّد آتش افراز
شهید محمّد احمدپور
شهیده سکینه احمدزادهء محمّداصل
شهید پرویز آذرین
شهیده مُنیر آذرین
شهید حسن آرمین
شهیده رقیّه آرمین
شهیده شهین آرمین
شهید حمید ازقانی
شهید محمّد اسدی زادهء جمالی
شهید عبدالحسین اسدی عیدی وندی
شهید محمّدرضا اسکویی
شهید جمشید افسری
شهید حمید افسری
شهید فرهاد افسری
شهیده لیلا افسری
شهیده مهین افسری
شهید ابراهیم آقاجانیان
شهید محمّد آقایی
شهید پرویز اکبری
شهید غلام امانت
شهید سردار امیری
شهید علی امیری
شهید محمّد امیری
شهید غلامحسین آوی
شهید عبدالرّضا ایازی
شهید حسن یزدی
شهید محمّدحسین ایزدی
ب
شهید یدالله باستانی
شهید اسلام بالنج پور نژاد
شهید عبّاس بالنج پور نژاد
شهید علی بخرد
شهید غلامرضا بخشیان
شهید عبدالحمید بدیری فرحانی
شهید مصطفی بذرافکن
شهید غلامرضا برازجانی
شهید فرج الله برزه کار
شهید قاسم بشیری
شهید ابراهیم بنام
شهید محمّد بناوی
شهید عبدالزهرا بنی سعدون
شهید حاتم بنی سعید
شهید علیرضا بُوَند
شهیده شهلا بُوَند
شهیده زهرا بُوَند
شهید محمّدرضا بهنام
شهید عبدالحمید بِهوَندی
شهید عبدالله بیگدلی
شهید محسن بیگدلی
شهید علی بیگی
پ
شهید یدالله پاک نژاد
شهید نعمت الله پارک زاده رهایی
شهید یدالله پارک راده رهایی
شهید عوضعلی پایدار
شهید حسین پاینده
شهید حسین پرورده
شهید حبیب پناهنده
شهید حسن پناهنده
شهیده فاطمه پناهنده
شهیده سحر پورحاجیان
شهیده شهین پورحاجیان
ت
شهید ابراهیم تابش
شهیده بسعاد تابش
شهیده مریم تابش
شهیده ایران تاجیکی
شهید پرویز ترک عاشق زاده
شهید محمّداسماعیل تقوّی
شهید سیّداسماعیل تقوّی دهاقانی
ج
شهید علی پناه جاری
شهید سیروس جدیدی
شهید قدرت الله جعفری
شهید عبّاسعلی جعفری خاجری
شهید عبدالله جلالی
شهید الیاس جلالی کازرونی
شهید خسرو جوادی
چ
شهید خسرو چهرازی
ح
حسن حزباوی
شهید محمّدرضا حیات پور (بهبهانیان)
شهید مجید حیاتی
شهید محمّد حیاتی
خ
شهید هادی خبّاری
شهید مسعود خبّاری
شهید سلطان خلف
شهیده سکینه خواجه
شهید فضل الله خواجه
شهید ناصر خواجه
شهید رحیم خویی
د
شهید عبدالله دارمی
شهیده سیمین درویش زاده
شهید یعقوب دریس
شهید کریم دریس عسکری
شهید عبدالله(عبدعلی) دریس ابوالحسنی نژاد
شهید علیرضا دهقانیان
ر
شهید عبدالأمیر رابعی
شهید بیژن رادمهر
شهید علیرضا رادمهر
شهید کورش رادمهر
شهید محسن رادمهر
شهیده توران رادمهر
شهیده زهره رادمهر
شهیده معصومه رادمهر
شهیده ناهید رادمهر
شهیده زهره راهنما اصفهانی
شهید محمّد رایگان
شهید ابراهیم رضایی
شهید علی رضایی
شهید یدالله رضایی فر
شهید منوچهر رعیّتیان
شهید عبدالرّضا رگبار اشکش
شهید سیّدرضا روحانی سراجی
شهید علی روشن ضمیر
شهید حسن روشنایی
ز
شهید نوروز زایری
شهید پرویز زراره
شهید حمید زرگانی زاده
شهید حمدالله زمانی
شهید اسماعیل زمان جهرمی
شهید غلامعبّاس زمان جهرمی
شهیده پروین زمفری
شهید پرویز زندی
شهید محمّد زینل زاده
س
شهید ناصر سازش
شهیده ناهید سازش
شهیده نیّره سازش
شهیده نادره سازش
شهیده نیلوفر(هلن) سازش
شهید یدالله ساسانی
شهید علی اکبر ساطوری
شهید فاضل سامری
شهید ایرج سپهر ویزون
شهید فریدون سراج
شهیده اکرم سعیدی
شهیده صدّیقه سعیدی
شهید عبدالعبّاس سعیدی رانکوهی
شهید ابراهیم سلیمان غابشی
شهیده مریم سلیمان غابشی
شهیده نساء سلیمان غابشی
شهید پژمان سلیمانی
شهید محمّد سلیمی
شهیده بی بی جان سیوَندی (قنبرزاده)
ش
شهید گُلشاد شادگانی
شهید محمّدرضا شاهپوری اَرانی
شهید محمّدرضا شاهوردی
شهید منوچهر شاهوری
شهید احمد شریفات
شهید علی شریفاتی
شهید شکرالله شعبانی
شهید یدالله شکراللهی یانچشمه
شهید ماشاءالله شمس
شهید رحیم شمساوی
شهید عبدالکریم شولی زاده
شهیده الهه شهادت
شهیده مریم شهادت
شهیده یاسمین شهادت
شهید عبدالحمید شَیّاربهادری
شهید علیرضا شیبانی
شهید عبدالحسین شیرازی تُرک قشقایی
شهید فرزاد شیرازی تُرک قشقایی
شهید فرشید شیرازی تُرک قشقایی
شهید قربانعلی شیرازی تُرک قشقایی
شهید ماوس شیرازی تُرک قشقایی
شهید مهشاد شیرازی تُرک قشقایی
شهیده فریبا شیرازی تُرک قشقایی
ص
شهید علی اکبر صادقی عطاءآبادی
رمضانعلی صباعی مایوان
شهید شهرام صبوری زاده
شهیده منیژه صفرپور قمشی آغلی
شهیده فاطمه صفرعلی
شهید ناصر صفرعلی
ط
شهید رامین طاهری
شهید غلامرضا طاهری
شهید فرزاد طاهری
شهید فرشاد طاهری
شهیده فرزانه طاهری
ع
شهید ابراهیم عابدینی
شهید صفر عالی زاده
شهیده فروزان عبادی
شهید حاج جعفر عباد
شهید غلامرضا عباد
شهید کاوه عبّاسی
شهید لطف الله عبّاسی قنواتی
شهید حسن عبّاسی نیا
شهیده شهین عرب زاده
شهید کاظم عساکره
شهید کریم عساکره
شهید ناصر عساکره
شهید محمّدکریم عسگری
شهید غلامرضا عطّار
شهید علی عظیم بروجردی
شهید محمود عمودی
شهید احمد عموری
شهید حسن عیدانی
غ
شهید فالح غابشی
شهیده بِسَعاد غابشی
شهید رحیم غبیشاوی
شهید هوشنگ غریبی برزویی
ف
شهید مرتضی فارکوب
شهید هاشم فارکوب
شهید مهراب فتّاح زاده
شهید محمود فتّاحی فر
شهیده حاج بی بی فخّاری (لشگری)
شهید حمید فرهان
شهیده شهرزاد فعلی حسن زاده
شهیده مینا فعلی حسن زاده
ق
شهید علی پناه قبادی
شهید جمشید قاسمی
شهید حمید قاسمی
شهید ابراهیم قاسمی نافچی
شهیده نصّاره قامش
شهید رشید قزّی پور
شهیده زهرا قشقایی نیا
شهیده شهلا قشقایی نیا
شهیده فاطمه قشقایی نیا
شهید اسکندر قنبرزاده
شهیدخسرو قنبرزاده
شهید منصور قنبرزاده
شهیده گلبانو قنبرزاده
شهیده میترا قنبرزاده
شهید عبدالکریم قنواتی بچاچری
شهید ایاد قیّمی
ک
شهید علیرضا کامیاب
شهیده شهلا کامیاب
شهید محمّدحسین کریمی
شهید علی ضامن کریمیان
شهید حسین کشتکار غبیشاوی
شهید علی کشکولی بهرام زاده
شهیده خدیجه کمالی نژاد
شهید محمّدحسن کیاوی فراهانی
گ
شهید احمد گچی بوشهریان
شهید ناصر گُلشاه
شهید علی گودرزی
ل
شهید محمّدرضا لاریان سپاهی
شهیده آذر لشگری
شهید داریوش لشگری
شهیده شمسی لشگری
شهید کَرَمعلی لشگری
م
شهید غلامحسین مالمیر
شهید عبدالخدر محامیدی پور
شهیده صدّیقه محرزی نژاد
شهید غلامعلی محسناوی
شهیده فرح محسناوی
شهید اسماعیل محمّدامینی
شهید قاسم محمّدپور
شهید سیّدیدالله محمّدپور حسینی
شهیده زهرا محمّدی
شهیده شهلا محمّدی
شهید غلامحسین محمّدی
شهید فلّاح محمّدی
شهید هوشنگ محمّدی
شهیده عصمت محمّدی بندرریگی
شهید جاسم محمّدی پور
شهید محمّدحسین مجدآبادی فراهانی
شهید غلامعلی محبّی سنایی
شهیده صدیقه محرزی نژاد
شهید رحیم الله مختاری
شهید غلام مختاری
شهید فرهاد مرشدی
شهید محمّد مسلمی
شهید عبدالکریم مشهدی زاده
شهید سعید مُطَیِّرزاده
شهید ولی معظّمی گودرزی بروجردی
شهید جمشید مکارمی
شهید عبّاس مکارمی
شهید منوچهر مکارمی
شهید علی اکبر مکارمی
شهیده پروین منصوری احمدزاده
شهید جبّار مولایی
شهید محنعلی موری نژاد
شهیده سیّده فاطمه موسوی
شهید شاکر مونیخ زاده
شهید فاضل مونیخ زاده
شهید محمّدرضا مهتابی
شهید احمد میرزایی