با آغاز روزهای سرد سال، همه هموطنان با راه اندازی وسایل گرمایشی سعی در گرم کردن منزل یا محل کار خود می کنند. بهتر است که این اقدام پیش از سرد شدن هوا و با آرامش کامل و رعایت اصول ایمنی انجام شود که منجر به بروز حادثه نشود. در برخی منازل و ساختمان ها از وسایل گرمایشی مانند انواع بخاری و شومینه استفاده می شود که پتانسیل زیادی برای خطر دارد.
حوادثی نظیر انفجار، آتش سوزی و مسمومیت با گاز کشنده مونوکسید کربن در اثر بی احتیاطی در نصب وسایل گرمایشی به وقوع می پیوندد. بعضی از شهروندان بر این باور هستند که این حوادث فقط به هنگام راه اندازی وسایل گرمایشی داخل منازل مانند بخاری ها اتفاق می افتد و در ساختمان هایی که از رادیاتو و شوفاژ بهره مند هستند هیچ خطری وجود ندارد که این باوری نادرست است. موتورخانه یا سیستم حرارت مرکزی روش ایمن تری برای گرم کردن ساختمان ها و منازل است که به نسبت استفاده از بخاری ها خطرات کمتری دارد.
اما این بدان معنی نیست که این روش هیچ خطری ندارد و همواره ایمن است و اتفاقاً در گذشته حوادثی در موتورخانه های ساختمان های مسکونی و حتی اداری رخ داده که گاهی منجر به فوت افراد شده است. تمام ساختمان هایی که از این روش استفاده می کنند در قسمت موتورخانه، مشعل ها و چیلرهایی برای تامین گرمای ساختمان وجود دارد. در این قسمت، دودکش هایی وجود دارد که تا سطح پشت بام بالا رفته و آلاینده های حاصل از فعالیت موتورخانه را به خارج منتقل می کند.
غالباً این دودکش ها از مسیر رایزر یا داکت ساختمان بالا می رود و تمام واحدهای ساختمان یک دریچه یا پنجره هایی به آن مسیر دارند که معمولاً داخل سرویس های بهداشتی باز می شوند و اگر موتورخانه ها دچار نقص باشند و گاز مونوکسید کربن تولید کنند، این گاز از همین طریق وارد منازل شده و آنجا را نیز آلوده می کند. در مواردی نشت این گاز کشنده در موتورخانه و ورود آن به منازل باعث مسمومیت افراد در طبقات بالایی حتی در طبقه یازدهم شده است و این نشان دهنده این است که حتی با وجود استفاده از سیستم حرارت مرکزی احتمال تولید و انتشار این گاز وجود دارد.
در همین ارتباط چند توصیه مهم ارائه می کنیم، امید که با رعایت این نکات امسال فصل سرما را بدون حادثه پشت سر بگذاریم:
1. اگر تخصصی در زمینه نصب و راه اندازی موتورخانه ندارید، حتماً از افراد متخصص کمک بگیرید. این کار کاملاً تخصصی بوده و کوچک ترین اشتباه می تواند حوادث تلخی به بار آورد.
2. فضای موتورخانه ها باید با میزان اجناس و دستگاه ها مطابقت داشته باشد. یعنی فضای کوچک برای استفاده از دستگاه های بزرگ مناسب نیست. تولید حرارت زیاد و کاهش اکسیژن در یک فضای کوچک باعث تولید و انتشار گاز مونوکسید کربن می شود.
3. در موتورخانه ها حتماً باید سیستم تهویه هوا وجود داشته باشد و این سیستم ها دایم مشغول کار باشند. تهویه می تواند به صورت طبیعی یا برقی باشد.
4. تمام قطعات و بخش های مختلف موتورخانه (مشعل، دیگ بخار، مخزن و مسیر انتقال سوخت، قطعات برقی و گازی و...) به صورت دوره ای توسط افراد متخصص مورد بازدید قرار گرفته و این بازدیدها در فصل سرد سال که فشار مضاعفی به موتورخانه ها وارد می شود باید دقیق تر و حساس تر انجام شود و آن قسمت هایی که نیاز به تعویض یا تعمیر دارند انجام شوند.
5. در صورت وجود ستون های فلزی داخل موتورخانه آنها را با پوشش مخصوص بپوشانید.
6. اگر از سوخت مایع (نفت، گازوئیل یا مازوت) استفاده می کنید، منبع سوخت را در خارج از مجموعه و در زیر زمین به صورت دفن شده قرار دهید.
7. بهتر است موتورخانه در مجاورت انباری و یا خودروها نباشد.
8. یکی از عوامل حادثه ساز در موتورخانه ها نگهداری ظروف مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، تینر، الکل و... است. از نگهداری این مواد داخل موتورخانه ها جدا خودداری کنید.
9. موتورخانه ها باید از سیستم های ایمنی مجهز مثل سیستم اعلام و اطفای حریق، سیستم تهویه اتوماتیک، انواع خاموش کننده های دستی و پرتابل، شبکه آب آتش نشانی و ... برخوردار باشند.
10. بهتر است یکی از افراد ساکن در ساختمان (بویژه در ساختمان های بلند و برج های مسکونی) آشنایی با طرز کار و ایمنی موتورخانه داشته باشد تا درصورت لزوم با هماهنگی و مشورت متخصص این امر بتواند اقدامات اولیه را انجام دهد.
11. در داخل موتورخانه ها به هیچ عنوان نباید اتاق نگهبانی یا استراحتگاه تعبیه شود.
12. به هنگام تعمیر و سرویس موتورخانه ها حتماً مشعل ها و قطعات برقی خاموش و مسیر سوخت رسان قطع شود و درصورت هرنوع جوشکاری یا برشکاری حتماً مخزن و تمام مسیرهای سوخت رسان تخلیه شده و جهت اطمینان بیشتر آنها را از آب پر کنید تا ضریب احتمال حادثه کمتر شود.
13. لامپ ها و چراغ های داخل موتورخانه از انواع کم مصرف باشد که حرارت کمتری تولید کند و حتماً دارای حفاظ و پوشش مناسب باشند.
14. به هنگام تعمیر و تعویض قطعات، از انواع استاندارد و با کیفیت تهیه و استفاده کنید.
15. از قرار دادن لوازم اضافی و اسقاطی داخل موتورخانه خودداری کنید.
16. از ورود کودکان و بازی کردن آنان در موتورخانه جلوگیری کنید.
17. از ورود افراد غیرمتخصص و دستکاری کردن وسایل موتورخانه جدا خودداری کنید.
موتورخانه ها در صورت ایمن بودن بسیار قابل اطمینان هستند اما اگر نقصی در کارکرد آنها وجود داشته باشد می توانند حوادث ناگواری را رقم بزنند. تفاوت موتورخانه ها با سایر وسایل گرمایشی در این است که در صورت انتشار گازهای خطرناک یا آتش سوزی می تواند تمام یا بخشی از طبقات بالایی را تحت تاثیر قرار داده و افراد زیادی را درگیر حادثه کند. این مسئله فقط مختص ساختمان های مسکونی نیست و همه اماکن اعم از خصوصی و دولتی بویژه اماکن تجمعی مانند مدارس، بیمارستان ها، تالارها و... باید دقت کافی در این خصوص داشته باشند. این امر می طلبد که مالکان و بویژه هیئت مدیره های ساختمان ها نظارت دقیق تری بر عملکرد صحیح این بخش از ساختمان خود داشته باشند.
*سید جلال ملکی - سخنگوی سازمان آتش نشانی شهرداری تهران*