د‌کتر الهام اکبری: مصرف گیاهان دارویی از دیرباز موردتوجه بوده و همواره به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی در مکاتب طبی یونان، هند، چین و ایران بوده است. گیاهان دارویی، گیاهانی هستند که حاوی ماده مؤثر بوده و به‌صورت خام یا فراوری‌شده جهت پیشگیری یا درمان علائم بیماری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
داروهای گیاهی شامل یک یا چند گیاه به‌عنوان ماده فعال به همراه مواد افزودنی جهت پایداری دارو می‌باشند. در سال‌های اخیر استفاده از درمان‌های طبیعی و سنتی به‌ویژه استفاده از گیاهان دارویی برای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها بسیار رواج یافته است. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، 80 درصد از جمعیت دنیا نیازهای دارویی خود را از گیاهان دارویی تأمین می‌کنند. در کل دنیا گیاهان دارویی فراوان‌ترین روش طب مکمل است که مورد استفاده قرار می‌گیرد و مطالعات نشان داده‌اند که خانم‌ها بیشتر از آقایان از گیاهان دارویی استفاده می‌کنند. علاقه و توجه زیاد مردم به گیاهان دارویی، سبب استفاده خودسرانه از این مواد در درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها شده است.
همه داروهای گیاهی کاملاً بی‌خطر نیستند
این باور غلط در بین مردم وجود دارد که درمان‌های گیاهی کاملاً بدون عارضه بوده و مصرف آن‌ها نیاز به دستور و نظارت پزشک ندارد. اما همه داروهای گیاهی کاملاً بی‌خطر نیستند و برای استفاده بیشتر و بهره از گیاهان باید ابتدا برخی از اطلاعات اساسی را درباره آن‌ها کسب کنیم. به‌عبارت‌دیگر اگرچه به خاطر این‌که ترکیبات داروهای گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی رقیق‌تر و در نتیجه اثرات جانبی آن‌ها کمتر است، اما همچنان باید در استفاده از داروهای گیاهی با احتیاط عمل کرد. برخی از این گیاهان حاوی مواد سمی بوده و می‌توانند خطرات جدی برای مصرف‌کننده ایجاد کنند. این خطر در زمان بارداری نه‌تنها مادر، بلکه جنین او را تهدید می‌نماید، بنابراین مصرف گیاهان دارویی در زمان بارداری بسیار حائز اهمیت است.
استفاده سرخود از داروهای گیاهی
گاهی عوارض استفاده سرخود از برخی داروهای گیاهی می‌تواند نتایج بسیار بدی به همراه داشته باشد. یکی از زمان‌هایی که به‌هیچ‌وجه نباید داروی گیاهی را بدون مشاوره با پزشک مصرف کرد، دوران بارداری است. مهم‌ترین دلیل این موضوع این است که برخی از گیاهان باعث سقط‌جنین می‌شوند. با وجود آزمایش‌های مختلفی که قبل از ورود یک دارو اعم از گیاهی یا شیمیایی به بازار انجام می‌گیرد، هنگامی‌که صحبت از بارداری می‌شود، مسئله کاملاً متفاوت است، زیرا در این میان، زندگی، سلامت و آینده یک موجود باارزش و درعین‌حال بی‌دفاع در شکم مادر، مطرح است. تغییرات فیزیولوژیکی در دوران بارداری، می‌توانند منجر به بروز مشکلاتی شوند و ترس استفاده از داروهای شیمیایی، بسیاری از زنان باردار را به سمت خوددرمانی و استفاده از درمان‌های جایگزین از جمله گیاهان دارویی سوق می‌دهد. دسترسی آسان و بدون نسخه این داروها باعث شده عمده مصرف این داروها به‌صورت خودسرانه انجام شود. اگرچه بسیاری از داروهای گیاهی مفید هستند، بااین‌حال مصرف آن‌ها به‌ویژه در دوران بارداری نیاز به توجه بیشتری دارد، چراکه شواهد علمی درباره اثرات منفی برخی از گیاهان دارویی در این دوران وجود دارد. این گیاهان می‌توانند باعث عوارض جانبی در مادر و جنین و یا تداخل دارویی شوند.
استفاده از گیاهان دارویی در بارداری
استفاده از گیاهان دارویی که در دوران بارداری به‌منظور کنترل عوارض بارداری نظیر تهوع و استفراغ، ریفلاکس معده، درمان یبوست و ... انجام می‌شود، به‌هیچ‌عنوان در دوران بارداری توصیه نمی‌شود، چون ممکن است اثرات جدی داشته باشد و منجر به سقط‌جنین، تولد نوزاد یا نقص رشد در جنین شود. به‌طورکلی مصرف گیاهان یا سایر موادی که اعمال طبیعی یا غیرطبیعی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند، در دوران بارداری ممنوع است. به‌طور خلاصه باید گفت زنان در دوران بارداری باید از گروه‌های غذایی با ویژگی‌های سالم، لطیف و معتدل استفاده کنند و از گیاهان با خاصیت قاعده‌آوری یا گیاهان تراتوژن پرهیز کنند. هنگامی‌که مادر دارو و یا گیاه دارویی خاصی را مصرف می‌کند، مستقیماً وارد خون جنین می‌شود. در نتیجه می‌تواند رشد جنین را مختل کند و باعث عقب‌افتادگی جنین شود. گاهی ممکن است یک داروی گیاهی در سه ماه اول بارداری برای مادر و جنین هیچ خطری نداشته باشد، اما در سه ماه دوم و سوم سبب تغییراتی در جنین شود. در نتیجه می‌توان گفت در صورت نیاز به هر دارویی، باید ابتدا با متخصص زنان خود مشورت کنید.
بعضی از داروهای گیاهی ممنوعه در بارداری
برخی از داروهای گیاهی ممنوعه در بارداری عبارت است از: رزماری، جینسینگ، دارچین، فلفل، کوهوش، آویشن، پونه، گل‌گاوزبان، گلپر، زعفران و ....
روغن کرچک که معمولاً برای درمان خانگی یبوست به کار می‌رود، باید در دوران بارداری کنار گذاشته شود، چون ممکن است منجر به زایمان زودرس شود.
چای‌های گیاهی که انواع مختلفی از مواد تشکیل‌دهنده دارند، می‌توانند عوارض جانبی زیادی داشته باشند.
ادویه‌ها و چاشنی‌های گیاهی نیز مضرات زیادی برای جنین و مادر به همراه دارند.
زعفران و زرشک نیز ممکن است خطرات جبران‌ناپذیری را برای زنان باردار به وجود آورند.
البته مضرات گیاهان دارویی تنها به مواردی که به‌عنوان نمونه گفته شد، ختم نمی‌گردد. با توجه به مضرات گیاهان دارویی در دوران بارداری نباید در این دوران هیچ‌گونه دارو و یا گیاه دارویی را بدون مشورت پزشک مصرف کرد، زیرا ممکن است عواقب خطرناکی داشته باشد، بنابراین پیش از استفاده از هر داروی گیاهی در بارداری بهتر است تحقیق لازم را انجام دهید و با پزشک خود مشورت کنید.
*جراح و متخصص زنان و زایمان/فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته