یکی از معضلاتی که در سالهای اخیر شاهد آن هستیم آتش سوزی های گسترده جنگلهاست که از نظر تعدد و نیز سطح انتشار آن با رشد سالانه روبروست. می دانیم که هرچند در قانون جنگلها با واژه ای به نام "احیا" نیز برخورد می کنیم ولی پیدایش جنگل و رشد درختان قدری زمان بر است.
در بحث آتش سوزی های گسترده ای که امسال در جنگلهای زاگرس و هم اکنون در جنگل های باستانی و ارزشمند هیرکانی روی می دهد موارد مهمی قابل بحث است که در این مبحث در دو بخش پیشگیری و اطفا به آن پرداخته می شود
- در بحث پیشگیری به دو عامل مهم می توان اشاره کرد: عوامل طبیعی و عوامل انسانی. متاسفانه با روند رو به رشد تولیدگازهای گلخانه ای، جهان با عوارض آن از جمله گرمایش جهانی و تغییر اقلیم روبروست. کشور ما نیز از جمله مناطقی است که تحت تاثیر پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم قرار دارد و عوارض شاخص آن از جمله رشد مناطق خشک و نیمه خشک، کمبود بارش های سالانه و گسترش پدیده گرد و غبار هم اکنون نیز معضلات متعددی را در حوزه های آمایشی مختلف از جمله کشاورزی، جایگزینی جمعیت، سلامت و مدیریت آب ایجاد کرده است. لذا در گام اول انتظار می رود دولت در اتخاذ تصمیماتی در راستای کاهش گازهای گلخانه ای و نیز اجرای بی تنازل قوانین مربوط به محیط زیست از جمله قانون آلودگی هوا جدی تر و پیگیرانه تر اقدام نماید و مسئله تغییر اقلیم را از مسایل خطیر ملی برشمرد که دیر پرداختن به آن، کشور را متحمل خسارات سنگین و جبران ناپذیری خواهد کرد. اما گام بعد در حوزه پیشگیری به عوامل انسانی بازمی گردد. عامل انسانی در بسیاری از آتش سوزی های از عوامل اصلی به شمار می رود. عدم آموزش مناسب به جوامع محلی و نیز عدم توجه کافی به توسعه گردشگری مسئولانه ازجمله مواردی ست که موجبات دخالت ناخواسته انسان را در آتش سوزی ها فراهم می آورد. آنچه مسلم است جوامع محلی خود از متضرران بزرگ آتش سوزی ها هستند و قطعا دستگاه های مسئول و متولی سازمان جنگلها و مراتع، سازمان حفاظت محیط زیست، صدا و سیما مسئول آموزش و افزایش حساسیت این جوامع نسبت به پاسداشت و مراقبت از عرصه های بی نظیر طبیعی هستند که متاسفانه شاهد عملکرد بسیارضعیف آنها در این حوزه هستیم. در این حوزه همچنین کمک به گسترش مشارکت جوامع محلی و کمک به ایجاد تشکل های مردمی در حوزه های حفاظت از محیط زیست و نیز حمایت از تشکلهای مردمی حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست در آموزش جوامع محلی و حراست از منابع طبیعی می تواند کمک شایانی به دستگاههای متولی امر کند که متاسفانه در این بخش نیز شاهد بی توجهی های زیادی از جانب مسئولان هستیم.
- و اما بخش دیگری از مردم جوامع غیربومی و گردشگران هستند که بعضا با بی توجهی خود معمولا علاوه بر بجا گذاردن حجم زیادی از زباله در طبیعت، باعث ایجاد آتش سوزی های گسترده به خصوص در فصل گرم تابستان و نیز در فصل پاییز در غیاب بارشهای پاییزی و خشک شدن و ریزش برگهای درختان می شوند. پیامدهای گسترده این بی توجهی و بی اطلاعی به قدری گسترده است که نیاز ضروری به ضابطه مند کردن گردشگری طبیعی و نیز آموزش های مستمر و تاثیر گذار در این حوزه به شدت احساس می شود.
- در بحث اطفا باید به این نکته مهم اشاره کرد که اگرچه وظیفه سازمان جنگل ها و مراتع کشور، حفاظت و بهره برداری از جنگلها می باشد لیکن در عمل این سازمان عمده تلاش خود را در بهره برداری معطوف ساخته است. این سازمان سال هاست که از کمبود امکانات اطفا حریق رنج می برد و درتمام این سالها دولت و سازمان متولی آن به جز در زمانهایی که آتش سوزی های گسترده حساسیت های رسانه ای ایجاد کرده است درباره این کمبودها سخنی نمی گویند. آنچه در طی این سالها شاهد آن هستیم این است که مدیریت در خصوص آتش سوزی های جنگلها فقط به مدیریت بحران و در زمان بحران ختم شده است و اراده جدی برای در اولویت قرار دادن این امر و حل آن به عنوان یک مسئله اصلی وجود ندارد. دولت باید به سازمان جنگل ها و مراتع و نیز سازمان مدیریت بحران برای تکمیل امکانات اطفای حریق ، اعتبار سالانه پرداخت و این دستگاهها را مکلف به تجهیز کند. همچنین در زمینه اطفا دستگاه های مسئول می توانند با آموزش جوامع محلی برای همیاری و نیز تجهیز این جوامع در نقاط بحرانی به امکانات دستی اطفای حریق در کنترل گسترش زمانی و مکانی این آتش سوزی های گامهای موثری بردارند.
در پایان مجددا بر این امر تاکید می کنیم که جنگلها میراث غیرقابل و سرمایه های ملی هستند که سوختن آنها به معنای سوختن وطن و سرمایه های کشور است و همچنان که نابودی این میراث قابل بازگشت نیست، قصور، بی توجهی و کم کاری هیچ فرد و مسئولی در این زمینه قابل پذیرش نیست.
*فاطمه شفیعی
کارشناس و فعال محیط زیست