به گزارش برنا؛ مساله کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی اگرچه هر ساله به طور مکرر مطرح می‌شود، اما در عمل اما و اگرهای بسیاری دارد.کاهش فروش نفت ایران در دوران تحریم تنها یکی از پارامترهایی بود که باعث شد برنامه ریزان و سیاستگذاران به فکر راهی برای جایگزینی این درآمدها باشند. هرچند که در بخش احیای درآمدهای مالیاتی، توفیق چندانی حاصل نشد اما مساله کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در صحبت هایی که پیرامون بودجه 1400 می شود نیز بارها مطرح شده است.
برخی معتقدند که قدم اول، توقف خام فروشی است. وقتی هم صحبت از توقف خام فروشی می شود، مساله توسعه بخش پتروشیمی و رشد تولیدات این حوزه به میان می آید چرا که این بخش بیشترین ارزش افزوده را برای کشور به همراه دارد.
*8 درصد افزایش تولید در 7 ماه
بر همین اساس حدود یک ماه قبل بود که مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی از افزایش 8 درصدی تولید محصولات پتروشیمی در 7 ماه امسال نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داده و گفته بود: مجتمع‌های پتروشیمی تا پایان مهرماه امسال بیش از ۳۵ میلیون تن تولید داشته‌اند.
در عین حال، رئیس جمهوری نیز کاهش مستمر اتکا بودجه به نفت را از دستاوردهای بزرگ دانسته و گفته بود: افزایش درآمدهای نفتی کشور صرف تامین امکانات برای تقویت زیرساخت‌های توسعه ای کشور می‌شود. این صحبت روحانی به معنای ریل گذاری صنعت پتروشیمی برای توسعه است که در شرایط تحریم، نکته مهمی برای اقتصاد ایران است.
در این میان، مساله جهش دوم و سوم پتروشیمی را باید از فعالیت های موفقیت آمیز دولت روحانی دانست چرا که به اذعان کارشناسان توانسته با افزایش تولید و ارز افزوده در بخش اقتصادی، نجات دهنده دورانی باشد که ایران با مشکل فروش نفت مواجه است.
اما برای مشخص شدن جزئیات برنامه ای که حالا توانسته بخشی از کاهش درآمدهای نفتی را جبران کند، باید طرح های جهش دوم و سوم پتروشیمی را بررسی کرد. جهش دوم پتروشیمی در سال 97 آغاز شد که قرار است ظرفیت تولید پتروشیمی را تا سال 1400 به 100 میلیون تن برساند. در جهش سوم نیز، 28 طرح پیش بینی شده که بسیاری از آنها آغاز شده و تا مرحله 30 درصد پیشرفت رسیده است. جهش سوم از آن جهت اهمیت دارد که می تواند پتروشیمی ایران را در رتبه اول تولید محصولات پتروشیمی قرار دهد.
هرچند که پیش از تبیین این دو طرح کلان و در برنامه های توسعه نیز مساله توجه به بخش پتروشیمی مورد تاکید قرار گرفته بود چرا که اگر مساله جهش پتروشیمی و افزایش تولیدات این بخش جدی گرفته شود، مساله کاهش و قطع وابستگی به درآمدهای نفتی نیز محقق می شود.
ایران در حال حاضر حدود ۹.۶ درصد ذخایر نفت و ۱۷.۵ درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد که این مساله نقش بسیار مهمی در سیاستگذاری های کلان و توجه به حوزه نفت، گاز و پتروشیمی دارد و رئیس جمهوری نیز پیش از این وعده داده بود که « دولت آینده وقتی کار خود را آغاز می‌کند که پتروشیمی از ۵۶ میلیون تن به ۱۰۰ میلیون تن و از ۱۱ میلیارد دلار به ۲۵ میلیارد دلار رسیده است.»
*نمی توان پیش بینی کرد
در این میان برخی کارشناسان معتقدند که نمی توان به سادگی یک ارزیابی دقیق از وضعیت صادرات بخش پتروشیمی و جهش‌های برنامه ریزی شده در این حوزه داشت. رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران در همین رابطه معتقد است که سهم پتروشیمی از تجارت خارجی ما بسیار بالاست اما نمی توان چندان به کاهش خام فروشی فکر کرد چرا که تا 20 سال آینده سوخت های فسیلی به کلی از ارزش خواهد افتاد.
رضا پدیدار در خصوص تحلیل وضعیت جهش دوم و سوم پتروشیمی قدری با احتیاط صحبت می کند و معتقد است که نمی‌توان تحلیل درست و واضحی از اوضاع داشت. وی به برنا می گوید: الان شرایط پایدار اقتصادی نداریم که بتوان برای جهش دوم و سوم برنامه‌ریزی کرد. الان نظام اقتصادی ما روزآمد است و پتروشیمی هم در تمام برنامه ریزی هایی که دارد تلاش می کند به ظرفیت مورد نظر خود در تولید و عرضه برسد. اما مساله اینجاست که بخش صادرات دچار تغییرات سیاسی اجتماعی شده و از همین روست که نمی‌توان با قاطعیت درباره آن صحبت کرد.
20 سال بعد 100 میلیارد بشکه نفت غیرقابل فروش داریم
پدیدار می‌گوید: آثار تحریم و عوامل ناپایدار باعث شده تا نتوان پیش بینی درستی برای این حوزه داشت چون زمانی می‌توان پیش بینی کرد که شرایط پایدار داشته باشیم. شرایط سیاسی منطقه نیز مدام در حال تغییر است و برای همین نمی توانم بگویم چه وضعیتی خواهیم داشت مگر اینکه مجموع برنامه‌ریزی‌های تولید و عرضه در کنار فروش داخلی و خارجی بر اساس یک برنامه صورت گیرد. به گفته وی، پیش از این گفته شده بود که چیزی در حدود 57 درصد تولید پتروشیمی – از محصولات پایه این صنعت - صرف مصرف داخل می‌شود و باقی آن صادر می‌شود و حال باید پرسید که چقدر از این اهداف صادراتی محقق شده است.
به گزارش برنا، مساله دیگری که در حوزه پتروشیمی مطرح می‌شود، تلاش این حوزه برای کاهش خام‌فروشی است که به گفته پدیدار این مساله نباید هدف اصلی باشد. رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران معتقد است که در شرایط سختی هستیم که اگر برای محصولات خام هم مشتری باشد باید اقدام کنیم. پدیدار می‌گوید: تا 20 سال آینده سوخت های فسیلی بی‌ارزش می‌شوند و تمرکز روی سوخت‌های فسیلی خواهد رفت. اگر تمام ظرفیت‌مان را هم تولید کنیم، ظرف 20 سال آینده 100 میلیارد بشکه نفت زیر زمین و غیرقابل فروش باقی خواهد ماند.
دست‌اندازی به نام خرید لیسانس
در همین رابطه کارشناس انرژی نکته دیگری را مطرح می کند که دلیلی برای دست اندازهای حوزه پتروشیمی است. رضا پاکدامن در گفت و گو با برنا می گوید: صنعت پتروشیمی به طور بالقوه ارزش افزوده بالایی دارد و با توجه به داشتن ویژگی صادراتی، بسیار مورد توجه قرار می گیرد و در اقتصاد کشورها تاثیرگذار است. باید توجه داشت که در شرایط تحریم محدودیت های بسیاری در صنایع پتروشیمی ایجاد شده و موانع بسیاری را روبروی این صنعت گذاشته است.
به گفته این کارشناس انرژی، بحث‌های مربوط به خرید لیسانس از دیگر مسائلی است که شرکت‌های فعال در این حوزه را با محدودیت‌هایی مواجه کرده است. او این عوامل را مانع شتاپ مناسب صنعت پتروشیمی می‌داند و معتقد است که عوامل فنی، بین‌المللی و مالی هم در این مساله تاثیرگذار است و باید به هر سه این موارد توجه کرد تا بتوان جهش پتروشیمی را محقق کرد.