از انجام غربالگری اختلالات ژنتیک تا درمان، بازتوانی و کاهش آسیب اعتیاد/شناسایی حدود ۱،۴۲۹،۴۲۵ کودک مبتلا به انواع اختلالات بینایی/ نگاهی به اقدامات سازمان بهزیستی در سال گذشته

به گزارش برنا؛ سازمان بهزیستی کشور به عنوان سازمان دارای رسالت، برگرفته از اندیشه‌های ناب بنیان گذار انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) و مطابق با ماموریت‌ها و وظایف قانونی خود، مصرح در قوانین بالادستی به ویره برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی کشور و در راستای تولی گری سلامت اجتماعی دارای چشم انداز روشن و شفاف در حوزه ماموریتش است. گزارش عملکرد این سازمان در سال 1399 را می‌توان در بخش‌های برنامه‌های رویکرد حمایتی،  پایگاه سلامت اجتماعی، برنامه های رویکرد توانمندسازی، برنامه‌های رویکرد پیشگیری، برنامه های رویکرد مداخله و درمان، اقدامات رویکردی و زیرساختی مورد مطالعه و بررسی قرار داد. در این مطلب می‌خواهیم اقدامات این سازمان درخصوص افراد دارای معلولیت را مورد بررسی قرار دهیم.

ارائه خدمات به انواع معلولیت ها در قالب مراکز روزانه آموزشی توانبخشی و کلینیک های توانپزشکی

تقویت توانمندی ها و جلوگیری از پیشرفت معلولیت و تسهیل دستیابی گروه هدف به استقلال نسبی از اهداف سازمان بهزیستی است.

سازمان بهزیستی برای ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی بهنگام به معلولان، سالمندان، بیماران روانی مزمن و افراد دارای اختلال طیف اتیسم، در بطن جامعه و در کنار خانواده از سال 1361 نسبت به راه اندازی مراکز روزانه آموزشی- توانبخشی و کلینیک های توانپزشکی، با همکاری بخش غیردولتی و با حمایت خانواده ها در قالب ارائه تسهیلات به صورت یارانه ای و کمک هزینه درمان، اقدام نموده است. این گروه از مراکز و کلینیک ها غالبا دارای پرسنل تخصصی و تجهیزات کامل آموزشی و توانبخشی است.

یکی از مدل‌های رایج در سرتاسر دنیا، مدل ارائه خدمات توانبخشی مبتنی بر موسسات و مراکز تخصصی است. در این سیستم فرد به مرکز مراجعه و توسط کارکنان متخصص ارزیابی می‌شود و سپس برنامه توانبخشی وی از طریق تدوین طرح درمان کوتاه، میان و بلند مدت و هدف گذاری فردی و با بهره گیری از ظرفیت های فرد و خانواده وی ارائه و اجرا می‌شود. کلینیک های توانپزشکی ابتدا به صورت کاملا دولتی از سال 1361 آغاز به فعالیت نموده و از سال 1390 با افزودن مشارکت بخش غیردولتی ادامه فعالیت داشته اند. مراکز روزانه از سال 1365 به صورت دولتی و از سال 1379 به صورت کاملا غیردولتی راه اندازی شده اند. فعالیت موسسات فوق ابتدا در مراکز استان ها و سپس متناسب با نوع و شدت معلولین پشت نوبت، در شهرستان ها توسعه پیدا می‌کنند.

خدمات توانبخشی ارائه شده در مراکز روزانه آموزشی توانبخشی و کلینیک های توانپزشکی کشور ما، با ساختار مشابه با کشورهای در حال توسعه (نظیر ترکیه، آسیای میانه و ..) به گروه های هدف ارائه می‌شود.

با توجه به تشکیل سازمان بهزیستی و وظایف آن در ارائه خدمات به معلولین و هم راستا با رویکردهای جهانی مبنی بر ارائه خدمات موسسه ای روزانه به گروه های هدف، از سال 1361 مراکز روزانه و کلینیک های توانپزشکی با مشارکت بخش غیردولتی راه اندازی شدند. به تدریج متناسب با گسترده شدن سازمان، افزایش اعتبارات، حساس سازی و آگاهسازی عموم در خصوص خدمات سازمان و تشکیل بانک اطلاعاتی مددجویان، مراکز فوق در سراسر کشور توسعه یافته و تعداد خدمت گیرندگان آن ها افزایش یافت.

در دسترس نمودن خدمات توانبخشی موسسه ای برای تمامی افراد دارای معلولیت با کمترین هزینه و بالاترین کیفیت چشم انداز این سازمان است.

ارائه خدمات توانبخشی و مراقبتی به انواع معلولیت ها به صورت شبانه روزی/بهره مندی 50000 نفر از خدمات مراکز شبانه روزی

ارتقاء سطح کیفیت زندگی مقیمان مراکز شبانه روزی از اهداف سازمان بهزیستی در این حوزه است.

مراکز شبانه روزی بعنوان خانه گروه هدف تلقی می‌شود و خدمات توانبخشی و مراقبتی در مراکز شبانه روزی بصورت تخصصی براساس دستورالعمل های مربوطه با بهره گیری از تجهیزات و فضاهای مورد نیاز و نیروی انسانی متخصص، متناسب با نیازهای گروه هدف ارائه می‌شود. در واقع تامین نیازهای مراقبتی، بهداشتی و توانبخشی معلولان، سالمندان و بیماران روانی مزمن در قالب مراکز شبانه روزی ارائه می شود. خدمات مراکز شبانه روزی توانبخشی مراقبتی در زمینه های مختلف توانبخشی آموزشی، توانبخشی پزشکی، توانبخشی اجتماعی و توانبخشی حرفه ای برنامه ریزی شده است.

در ایران در سال های پیش فضای اقامتی مراکز توانبخشی بصورت سالنی بوده و تعداد زیادی از گروه های هدف در یک فضا کنار هم زندگی می کردند که از معایب آن می توان عدم رعایت حریم شخصی، وجود تعداد زیاد در یک مکان وعدم استقلال در امور روزمره زندگی و... را نام برد. در دهه های اخیر در راستای ارتقاء کیفیت زندگی گروه هدف تا حدامکان با کوچک کردن فضاهای اقامتی، سالن های بزرگ به سالن های کوچک تبدیل شده است . همچنین جهت حفظ کرامت گروه هدف با ایجاد فضای اقامتی شبیه به خانه و لحاظ توانمندی و علایق فرد، خدمات برنامه ریزی و ارائه می‌شود و گروه هدف در خانه هایی مشابه منازل عادی خانواده های ایرانی و بر اساس سنت های بومی محلی با مشارکت افراد خیر که در راستای اهداف سازمان فعالیت می‌کنند اسکان داده می شوند. سیاست سازمان در حال حاضر ایجاد بستر و شرایط لازم جهت کوچک سازی فضای اقامتی مراکز شبانه روزی و توسعه خانه های حمایتی می‌باشد.

بهره مندی 50000 نفر از خدمات مراکز شبانه روزی توانبخشی مراقبتی و سامان دهی 15717 نفر مجهول الهویه و فاقد سرپرست دارای حکم قضایی، ایجاد 76 خانه حمایتی ( 47 خانه جهت معلولان ذهنی، 16 خانه جهت بیماران روانی مزمن ، 1 خانه جهت معلولان جسمی حرکتی و 12 خانه برای سالمندان) ایجاد محیطی مطلوب همراه با ارائه خدمات مراقبتی بر اساس اصول صحیح در قالب مجتمع مسکونی ویژه سالمندان از سال 1391 و هم چنین ایجاد شرایط اقامت موقت برای آن دسته از گروه هدف که نیازمند به خدمات مراکز شبانه روزی توانبخشی مراقبتی دارند.

ارتقاء خدمات توانبخشی و آموزشی برای گروه هدف به طوری که از مزایای زندگی مستقل و انسانی بهره مند شوند با حفظ کرامت انسانی افراد از چشم انداز این سازمان در این حوزه است.

خدمات حمایتی و رفاهی معلولان/ 1700 دانشجو تحت پوشش سازمان هستند

کمک به رفاه، بهبود معیشت، ارتقاء سطح سلامت جسمی و روانی معلولان و خانواده ها از اهداف این سازمان در این بخش است.

با شناسایی افراد دارای معلولیت و معرفی به کمیسیون‌های معلولیت، این افراد به کمیته های توانبخشی ارجاع شده و بررسی خدمات مورد نیاز در این کمیته ها انجام می شود. سپس ورود اطلاعات به سامانه های ارمغان و سایر بانک های اطلاعاتی سازمان انجام شده و با تأمین اعتبارات لازم خدمات زیر برقرار می گردد:

کمک هزینه معیشت (مستمری)، کمک هزینه حق پرستاری معلولان دارای آسیب نخاعی، کمک هزینه تشویقی دانش آموزان معلول و دانشجویان دانشگاه های دولتی، کمک هزینه ایاب و ذهاب، کمک هزینه توانبخشی

به دنبال تشکیل سازمان بهزیستی کشور، بسیاری از برنامه های حمایتی سازمان برای معلولان برقرار گردید. در ابتدا (سال 59) این خدمات بر اساس حمایت‌های مالی مستمر و به تدریج خدمات تخصصی دیگری در حوزه توانبخشی تعریف گردید. قوانین برنامه توسعه سوم، چهارم، پنجم و ششم، دستورالعمل حمایت های مالی سازمان، قانون حمایت از معلولان و... پشتوانه قانونی سازمان در ارائه خدمات تخصصی بوده اند .کمک هزینه حق پرستاری افراد داری آسیب نخاعی، کمک هزینه های ایاب و ذهاب و تشویقی دانش آموزان و دانش جویان معلول و... خدمات حمایتی و رفاهی هستند که از سال 85 به بعد درحوزه معاونت توانبخشی شکل گرفته و در حال توسعه می باشند.

برخی از اقدامات انجام شده در راستای اجرای برنامه به شرح ذیل می باشد:

پرداخت کمک هزینه تشویقی دانشجویان از سال 88 با 400 نفر آغاز شده و تاکنون با پوشش 1700 نفر و افزایش سرانه 100 درصدی تداوم یافته است، کمک هزینه حق پرستاری افراد دارای آسیب نخاعی با پوشش 6000 نفر در سال 87 و سرانه 45 هزار تومان در ماه با پوشش 24 هزار نفر در حال حاضر و افزایش بیش از 300 درصدی در سرانه، در حال انجام می باشد مستمری نیز با افزایش سرانه و پوشش قابل توجه افراد پشت نوبت صورت گرفته است.

با توجه به تصویب و ابلاغ قانون حمایت از معلولین و سایر قوانین مرتبط، پوشش صد درصدی پرداخت های حمایتی و رفاهی بر اساس قیمت تمام شده خدمات مورد نیاز بوده و در برنامه های حوزه توانبخشی قرار گرفته است.

صدور مجوز فعالیت موسسات و مراکز غیردولتی سازمان بهزیستی کشور/تصدی گری دولت کاهش پیدا می‌کند

کاهش تصدی گری دولت، ارتقاء سطح کیفی خدمات به جامعه هدف با ترغیب بخش غیردولتی ضمن کاهش هزینه های دولت از اهداف سازمان بهزیستی در این بخش است.

دبیرخانه توسعه و نظارت بر موسسات و مراکز غیردولتی در سال 1384 تشکیل شد. ماموریت و چشم انداز دبیرخانه در راستای اجرای مواد 26 و 28 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1383 مجلس شورای اسلامی و ماده 24 قانون مدیریت خدمات کشوری (بویژه ماده 26 قانون صدرالاشاره) است که مسئولیت صدور مجوز برای موارد 13 گانه موضوع ماده یاد شده را به عهده سازمان بهزیستی کشور نهاده است که با هدف واگذاری فعالیت های غیر حاکمیتی سازمان به بخش غیردولتی به عنوان همکاران سازمان در انجام بهبود ارائه خدمات به جامعه هدف می باشند.

از بدو تشکیل کمیسیون های مواد یاد شده بویژه ماده 26 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، فرآیند و چگونگی صدور، نظارت و آیین نامه های اجرائی مربوطه بتدریج و متناسب با نیاز روز جامعه، تدوین و بدلیل بهره مندی ذی‌نفعان اعم از جامعه هدف و شرکای اجتماعی ، پی در پی در حال بازنگری بوده تا روند اجرائی آن به روز رسانی شود.

صدور پروانه تاسیس موسسات کشوری (112)، صدور پروانه تاسیس موسسات استانی(9569 )، صدور موافقت اصولی مراکز غیردولتی(54439 )، صدور پروانه فعالیت مراکز غیردولتی(43905 )، صدور پروانه مسئول فنی مراکز غیردولتی(45480) تا سال 1404 کلیه خدمات غیرحاکمیتی و مراکز سازمان به بخش غیردولتی واگذار می‌شود و سازمان صرفاً به وظایف اصلی تعریف شده خود در بخش دولتی اعم از برنامه ریزی ، سازماندهی، نظارت و کنترل موسسات و مراکز صاحب امتیاز خواهد پرداخت. همچنین برنامه ریزی و طراحی سامانه الکترونیکی صدور مجوزهای سازمان که از سال 98 به طور موثر آغاز شده و در 3 ماهه اول سال جاری بخشی از آن اراهاندازی شده است، در چشم انداز پیشرو تا پایان سال 99 به طور کامل به مرحله اجرا درخواهد آمد.

ارائه خدمات توانبخشی حرفه ای و آماده سازی شغلی افراد دارای معلولیت/آماده سازی شغلی برای بیش از 24 هزارنفر

توانبخشی حرفه ای براساس ارزیابی و راهنمائی شغلی، حرفه آموزی و آماده سازی شغلی و اشتغال و پیگیری های پس از شغل، برنامه ریزی و با محوریت ارائه خدمات مبتنی بر مراکز توسط بخش غیردولتی با اخذ مجوز های رسمی از سازمان بنا نهاده شد. براساس نوع و شدت معلولیت، برنامه های مذکور برای افراد با معلولیت های متوسط و شدید که امکان آموزش های فنی و حرفه ای را در کنار سایرین ندارند، ارائه می گردد که شامل فعالیت های مراکز حرفه آموزی ، کارگاه های تولیدی حمایتی، آماده سازی شغلی، مراکز پشتیبانی شغلی 2 ( SE ) و... می باشد.

در سالیان پیش از انقلاب، امکانات فراهم شده برای توانبخشی حرفه ای گروه های معلولین جسمی حرکتی، معلولین روانی(گروه ذهنی– روانی) به صورت محدود مهیا گردید که مشتمل بر تاسیس یک آموزشگاه توانبخشی، یک مرکز توانبخشی کودکان جسمی حرکتی، یک مرکز توانبخشی حرفه ای در بیمارستان ریوی بوعلی، دو کارگاه حرفه ای در مرکز جذامیان، هفت آموزشگاه نابینایان و شش آموزشگاه ناشنوایان و تعدادی کارگاه های حرفه آموزی معلولین ذهنی – روانی بوده است. با تشکیل سازمان بهزیستی به امر توانبخشی حرفه ای توجه ویژه ای گردید و ضمن تقویت فعالیت حرفه آموزی نسبت به ایجاد فعالیت های جدید مانند کارگاه های تولیدی حمایتی و مراکز پشتیبانی شغلی( SE )با هدف ایجاد اشتغال پایدار برای افراد دارای معلولیت اقدام گردید.

بخشی از دستاوردها به شرح ذیل است:

• یکپارچه سازی خدمات با تدوین دستورالعمل ها و ثبت اطلاعات و آمار عملکرد

• تاسیس مراکز حرفه آموزی بالای 14 سال (پیش حرفه ای و حرفه آموزی) و کارگاه های تولیدی حمایتی معلولین

• تاسیس مراکز پشتیبان شغلی با هدف ایجاد اشتغال پایدار برای افراد دارای معلولیت

• افزایش چشمگیر تعداد خدمت گیرندگان در فعالیت های زیر مجموعه توانبخشی حرفه ای مشتمل بر حرفه آموزی ،

آماده سازی شغلی، اشتغال حمایت شده از 2000 نفر به 24730 نفر

سازمان بهزیستی کشور در راستای ایجاد اشتغال پایدار و توانمند سازی همراه با حفظ کرامت انسانی افراد دارای معلولیت، توسعه خدمات حرفه آموزی جامعه محور، اشتغال حمایت شده( SE) و ایجاد بستر مناسب برای حضور معلولین در محیط های واقعی کار را در برنامه های خود قرار داده است.

ارائه خدمات توانبخشی مراقبتی در منزل/717.620 فرد دارای معلولیت شدید و خیلی شدید تحت پوشش هستند

با سیاست ها و رویکردهای نوین سازمان مبنی بر خانواده محور نمودن برنامه ها و فعالیت ها و نیز تغییر رویکرد از مراقبت طولانی مدت در مراکز شبانه روزی به رویکرد مراقبت در منزل (خانواده محور) حوزه معاونت توانبخشی را بر آن داشت تا با هدف گسترش چتر حمایتی و خدماتی خود در مقوله توانبخشی، برنامه " ارائه خدمات توانبخشی مراقبتی در منزل" را اجرایی نماید. به دلیل استقبال جامعه و بر اساس نتایج حاصل از پایش های استانی و با انجام پژوهش ها، در راستای ارتقاء کیفیت زندگی گروه هدف و افزایش سطح رضایتمندی خانواده و گروه هدف ، این برنامه تقویت شد.

ارائه خدمات توانبخشی در منزل در دهه 70 با فعالیت تیم سیار ضایعه نخاعی آغاز شد. در مسیر احترام به شأن افراد دارای معلولیت و سالمند و بهره گیری از پتانسیل های موجود در جامعه از جمله افراد تحصیل کرده فاقد شغل و همچنین اقدام برای اجرا در مدت زمان کوتاه تر و با هزینه کمتر، برنامه ریزی برای اجرای برنامه مراقبت در منزل توسط مراقبین آموزش دیده در سال 1391 انجام شد. در سال 1393 ترخیص موفق گروه هدف از مراکز شبانه روزی با هدف ارائه خدمات مراقبتی و پیگیری درمان و توانبخشی توانخواه در منزل توسط خانواده یا مراقبین غیر اعضاء خانواده با حمایت مالی برنامه ریزی گردید. در سال 1395 طرح ارائه خدمات توانبخشی مراقبتی در منزل توسط اعضاء خانواده اجرایی شد. در حال حاضر 717.620 فرد دارای معلولیت شدید و خیلی شدید تحت پوشش سازمان می باشند که 50000 نفر از آنان تحت پوشش خدمات مراکز شبانه روزی هستند و بیش از 93 درصد تحت مراقبت اعضای خانواده در منزل می باشند.

تعداد قابل توجهی از افراد پشت نوبت پذیرش در مراکز شبانه روزی توانبخشی در راستای تحکیم بنیان خانواده با برنامه ارائه خدمات در منزل ساماندهی شده اند که موجب کاهش بار تقاضای مراکز شبانه روزی شده و چتر خدمات توانبخشی مراقبتی در اقصی نقاط کشور گسترش یافته است. با ارتقاء سطح دانش خانواده ها در خصوص اصول مراقبت در منزل، باعث پیشگیری یا به تعویق انداختن عوارض ثانویه معلولیت گردیده و از حقوق اعضاء خانواده نیز با پرداخت حق مراقبت و پرستاری حمایت گردیده است.

توسعه فعالیت های خانواده محور و توانمندسازی خانواده در ارائه خدمات مراقبتی، ارتقاء کیفیت زندگی گروه هدف دارای معلولیت شدید و خیلی شدید با تعریف خدمات مختلف توانبخشی و حمایتی مورد نیاز از چشم انداز این سازمان است.

توانبخشی هنری افراد دارای معلولیت/ ساخت 822 مرکز خدمات موسیقی درمانی و نمایش درمانی

توانبخشی و توانمندسازی معلولین با استفاده از هنر از اهداف سازمان بهزیستی است.

تقویت و توسعه برنامه هنردرمانی در مراکز توانبخشی با هدف بکارگیری آگاهانه از شیوه های هنردرمانی در روند برنامه های توانبخشی و توانمند سازی معلولین طراحی شد. این برنامه بدنبال ارائه خدمات درمانی غیردارویی به مراجعین در مراکز توانبخشی است. خدمات قابل ارائه به دو شکل تعریف و اجرا می‌شود که در بخش نخست با ایجاد ساز و کارهای لازم، نسبت به راه اندازی اتاق های هنر و تجهیز این اتاق ها در مراکز توانبخشی اقدام شده و در بخش دیگر به منظور ارتقاء دانش و مهارت کارشناسان توانبخشی، مسئولین فنی و مربیان هنری شاغل در این مراکز ، دوره های آموزشی هنردرمانی ، موسیقی درمانی و نمایش درمانی برگزار می گردد.

ارائه خدمات هنردرمانی از سال 1366 ، در 3 مرکز توانبخشی دولتی و 7 مرکز نگهداری کودکان بی سرپرست در استان تهران آغاز شد. از سال 1373 این فعالیت توسط معاونت امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور سازماندهی شد که تنها درتعداد انگشت شماری از مراکز توانبخشی کشور خدمات هنری ارائه شد. با توجه به نقش موثر هنر درتوانبخشی افراد دارای معلولیت در سال 1394 این برنامه تقویت و توسعه هنردرمانی در مراکز توانبخشی از سوی دفتر امور توانبخشی روزانه و توانپزشکی ارائه و ردیف اعتباری به اجرای این برنامه اختصاص داده شد که منجر به نظام مند شدن این فعالیت گردید . در این برنامه همزمان با راه اندازی و تجهیز اتاق هنر در مراکز توانبخشی، اقدام به برگزاری دوره های تخصصی آموزشی هنردرمانی، موسیقی درمانی و نمایش درمانی به صورت استانی و با هدف ارتقاء دانش و مهارت کارشناسان توانبخشی، مسئولین فنی و مربیان هنری شاغل در این مراکز شد.

دراین برنامه، مراکز توانبخشی کشور ضمن دستیابی به تکنیک های بکارگیری از ابزار هنر در توانبخشی و توانمند سازی افراد دارای معلولیت، از این شیوه درمان غیردارویی به عنوان یکی از برنامه های اصلی در توانبخشی افراد دارای معلولیت استفاده نموده و توانخواهان با بهره گیری از برنامه های هنردرمانی ، موسیقی درمانی و نمایش درمانی ، به هدف غایی برنامه که توانمند سازی می باشد، خواهند رسید .

این برنامه از سال 94 با راه اندازی و تجهیز اتاق هنر در 344 مرکز توانبخشی در کشور آغاز شد که بدلیل استقبال مراکز توانبخشی، افراد دارای معلولیت و خانواده های آنان، نسبت به گسترش و توسعه برنامه اقدام شد، به گونه‌ای که تا پایان سال 97 این تعداد به 822 مرکز خدمات موسیقی درمانی و نمایش درمانی افزایش یافت.

توسعه برنامه های هنردرمانی، نمایش درمانی و موسیقی درمانی در 2136 مرکز توانبخشی روزانه و شبانه روزی در 31 استان کشور از چشم اندازهای این سازمان است.

مناسب سازی و دسترس پذیر ساختن محیط زندگی و خودرو افراد دارای معلولیت

افزایش سطح استقلال، کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی و تسهیل امر تردد افراد دارای معلولیت از اهداف سازمان بهزیستی است.

متناسب سازی محیط و امکانات زندگی افراد دارای معلولیت از جمله اقداماتی است که ضمن افزایش امکان دسترس پذیری معلولان، موجبات استقلال هرچه بیشتر آنان را در انجام فعالیت های روزمره و مشارکت در فعالیت های اجتماعی فراهم می آورد. این اقدام از طریق انجام تغییرات معماری و طراحی محیط زندگی افراد معلول و استفاده از فن آوری های کمکی جهت انطباق محیط و وسایل روزمره زندگی متناسب با سطح توانایی آنان انجام می گیرد به طوری که افراد بتوانند با کاهش سطح وابستگی به زندگی مستقل دست یابند.

اقدمات و برنامه مناسب سازی در کشور را می توان به دو دوره ی قبل از تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان و بعد از تصویب قانون مذکور نام برد. از سال 1390 با تشکیل دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری و مناسب سازی کشور، مناسب سازی محیط و اماکن عمومی، محیط زندگی و خودرو معلولان در سازمان بهزیستی سیاست گذاری و پیگیری می گردد. در سال 1395 با ابلاغ دستورالعمل دسترسی و مناسب سازی محیط زندگی و خودرو، تغییرات عمده ای در برنامه انجام شد به طوری که تمامی گروه های معلولین مشمول این برنامه قرار گرفتند و استفاده از تجهیزات انطباقی و فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از فن آوری مرتبط به ارتقاء کیفی این برنامه منجر گردید. با توجه به اقدامات کیفی انجام شده اعتبارات این برنامه در سال 1397 پیشرفت 100 درصدی داشته است. در روند توسعه برنامه در سال های اخیر تلاش می شود دسترس پذیری الکترونیک افراد معلول با تدوین و ابلاغ آن توسعه یابد.

همه افراد دارای معلولیت باید فرصت های برابر با سایر افراد برای دسترسی به محیط های فیزیکی، اطلاعات و ارتباطات در محیط زندگی داشته باشند و این هدف سازمان بهزیستی است.

برنامه کشوری پیشگیری از تنبلی چشم در کودکان 3 تا 6 ساله/شناسایی حدود 1،429،425 کودک مبتلا به انواع اختلالات بینایی

ارتقاء سلامت بینایی کودکان 3 تا 6 ساله در سراسر کشور از اهداف سازمان بهزیستی است.

در این برنامه از الگوی سطح بندی ارائه خدمات استفاده می شود به طوری که در سطح اول، غربال با چارت اسنلن و دستگاه تشخیص داده شود به سطح دوم ارجاع شده و توسط (ارجاعی)غربالگر و توسط افراد آموزش دیده انجام می شود. اگر کودک اپتومتریست معاینه و در صورت نیاز تحت درمان قرار می گیرد. در صورتی که نیاز به بررسی های تخصصی تری باشد به سطح سوم برنامه ارجاع شده و توسط چشم پزشک معاینه می شود. درکلیه مراحل، کودکان ارجاعی و بیمار تا درمان کامل تحت پیگیری قرار می گیرند. اگر خانواده ها درتامین هزینه های درمان دچار مشکل باشند این هزینه ها در قالب کمک هزینه به خانواده ها پرداخت می‌شود.

برنامه کشوری پیشگیری از تنبلی چشم با هدف کاهش شیوع و بروز آمبلیوپی و عوامل خطر آن توسط مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در ابتدا در مهدها و آمادگیهای شهر بندرعباس سال (1374) و سپس شهر اصفهان (سال 1375 ) به صورت آزمایشی اجرا شد پس از آن به تدریج گسترش پیدا کرد و در سال 76 در سطح مهدها و آمادگی های سراسر کشور اجرا شد و در سال بعد یعنی در سال 77 در کلیه شهرها و روستاهای کشور به اجرا درآمد طوری که تاکنون و با گذشت 24 سال از آغاز برنامه با روند ارتقایی و پویا، جمعیت گروه هدف را در کلیه مناطق شهری و روستایی تحت پوشش دارد. به منظور توسعه کیفی و افزایش کارایی برنامه، سیستم نظارت و سیستم پیگیری کودکان ارجاعی و بیمار طراحی و استقرار یافته است.

در کشورهای غربی از جمله سوئد، انگلیس؛ کانادا و برخی از ایالت های امریکا غربالگری بینایی در کودکان انجام می گیرد در کشورهای خاورمیانه نیز طرح هایی در خصوص غربال کودکان در عمان و عربستان در دست اجرا می باشد .انجمن چشم پزشکی امریکا غربالگری بینایی کودکان را به عنوان اقدامی لازم توصیه نموده است. پیشگیری از بیماری های چشمی نابینا کننده در کودکان از اهداف برنامه بینایی 2020 سازمان جهانی بهداشت است.

با بهره گیری از 1633 پایگاه های دائمی ، 25666 پایگاه های غیردائمی، 21571 نفر غربالگران آموزش دیده ، 749 نفر اپتومتریست های همکار ، 179 نفر چشم پزشکان همکار و 319 دستگاه مورد استفاده از آغاز برنامه تاکنون، بیش از 41،000،000 کودک تحت غربال تنبلی چشم قرار گرفته‌اند و همچنین حدود 1،429،425 کودک مبتلا به انواع اختلالات بینایی شناسایی و درمان شدند. که از این تعداد، 314،571 کودک مبتلا به تنبلی چشم بوده‌اند.

توسعه برنامه بطوری که کلیه کودکان 3 تا 6 ساله کشور، در کلیه مناطق شهری و روستای و عشایری تحت پوشش برنامه قرار گرفته و کلیه کودکان ارجاعی به سطح تخصصی برنامه مراجعه نمایند و در صورت وجود اختلال تحت درمان های لازم تا بهبودی کامل قرار گیرند.

برنامه غربالگری، تشخیص و مداخله زودهنگام شنوایی نوزادان و شیرخواران/ فعالیت 630 واحد غربالگری در این زمینه

شناسایی نقایص شنوایی در نوزادان و شیرخواران مورد بررسی در 3 ماهه اول تولد و تامین خدمات توانبخشی مورد نیاز تا قبل از 6 ماهگی از اهداف این سازمان است.

غربالگری شنوایی یک خدمت بهداشتی خاص نوزادان است تا به کمک آن معلولیتی که در معاینات معمول نوزادان قابل شناسایی نیست، در زمان مناسب (زیر یک ماه) غربال شده و در زمان مناسب (زیر سه ماه) تشخیص و مداخله مطلوب (زیر شش ماه) در مورد آن صورت پذیرد. نقص شنوایی شایع ترین اختلال مادرزادی در بدو تولد می باشد و عوارض گسترده آن بار بسیار زیادی را بر خانواده و جامعه تحمیل می نماید. در این برنامه نوزاد در بدو تولد در بیمارستان تحت آزمون غربال شنوایی قرار گرفته و در صورت مشکوک بودن جهت اقدامات تشخیصی و درمانی به مراکز مربوطه ارجاع داده می شود.

از سال 1376 دفتر پیشگیری از معلولیت های وقت سازمان بهزیستی کشور با استفاده از توان کارشناسی و اجرایی خود برنامههای متنوعی را برای شناسایی و مداخله زودرس نقایص شنوایی طراحی و اجراء نموده است، از جمله این موارد، برنامه جامع غربال، تشخیص و مداخله زودهنگام شنوایی نوزادان و شیرخواران است. در سال 1378 مقدمات غربالگری شنوایی نوزادان و شیرخواران با استفاده از روش های ساده رفتاری بصورت آزمایشی در بهزیستی شهرستان ورامین به اجرا درآمد و از سال 1380 اولین آزمونهای غربالگری با کمک دستگاه های الکتروفیزیولوژیک در آن شهرستان به انجام رسید و نتایج مثبتی نیز به همراه داشت. این طرح از سال 1384 بصورت فراگیر پس از بازنویسی و تهیه پیشنویس توالی مراحل اجرایی آن توسط معاونت امور فرهنگی و پیشگیری وقت و همچنین استفاده از نظرات کارشناسی حوزه های تخصصی ذینفع و ارسال بخشنامه ریاست محترم سازمان بهزیستی کشور و نیز دستورالعمل تنظیمی، در کلیه استان های کشور آغاز و در حال حاضر با 630 واحد غربالگری در حال اجراست.

برنامه پیشگیری از معلولیت های ناشی از اختلالات ژنتیک/ 86 درصد از ازدواج‌های خویشاوندی از نوع درجه 1 است

پیشگیری از اختلالات ژنتیک و مادرزادی ابعاد و جنبه‌های مختلفی را در بر می گیرد که مشاوره ژنتیک، هسته اصلی و بخش مهم این خدمات را تشکیل می دهد . مشاوره ژنتیک یک روند را از تشخیص و برآورد خطر تکرار تا راهنمایی افراد برای انتخاب بهترین راه و لزوم درمان یا ارجاع به مراکز دیگر را طی می کند. مشاوره ژنتیک با افزایش سطح اطلاعات و آگاهی مردم نقش مؤثری را در انجام خدمات پیشگیرانه ایفاء می کند. به طور کلی بررسی های ژنتیکی نه فقط برای تشخیص ارثی بودن یک بیماری و چگونگی توارث آنها اهمیت دارد، بلکه از نظر پیش آگهی و احتمال ابتلای فرزندان بعدی و همچنین تشخیص دوران جنینی و پیشگیری از تکرار مشکل حائز اهمیت است.

اجرای برنامه پیشگیری از معلولیت‌های ناشی از اختلالات ژنتیک از سال 1376 با راهاندازی و تأسیس مراکز مشاورة ژنتیک در 9 استان کشور آغاز شد و پس از آن در سایر استان های کشور گسترش یافت به گونهای که هماکنون شبکۀ کشوری مشاورة ژنتیک مشغول به ارائه خدمات مشاورة ژنتیک به عامۀ مردم می‌باشد. عموم مردم با مراجعه به مراکز مشاوره ژنتیک اعم از خصوصی و دولتی در سراسر کشور، بسته به دلیل مراجعه، خدمات مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج ، قبل از بارداری، حین بارداری و یا تشخیصی را دریافت می‌کنند. در سال 80 با تصویب ماده 26 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت به سازمان بهزیستی اجازه داده شد مجوز تاسیس مرکز مشاوره ژنتیک اعطاء کند. برای توسعه این خدمات دوره های تئوری و عملی آموزش مشاوره ژنتیک برای پزشکان برنامه ریزی شد.

هم اکنون شبکۀ کشوری مشاورة ژنتیک مشغول به ارائه خدمات مشاورة ژنتیک به عامۀ مردم است. عموم مردم با مراجعه به مراکز مشاوره ژنتیک اعم از خصوصی و دولتی در سراسر کشور، بسته به دلیل مراجعه  خدمات مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج، قبل از بارداری، حین بارداری و یا تشخیصی را دریافت می‌کنند. در کنار ارائه خدمات مختلف برنامه های علمی مثل برگزاری دوره های آموزشی مشاوره ژنتیک، برگزاری کنگره، سمینار، بازآموزی پزشکان، تدوین کتب و پروتکل های علمی نیز انجام می‌شود.

برنامه پیشگیری از معلولیت های ناشی از اختلالات ژنتیک چندین جزء دارد شامل: مشاوره ژنتیک در مراکز ژنتیک، برنامه غربالگری ژنتیک در افراد 25 - 15 سال و شناسایی اختلالات ژنتیکی افراد دارای معلولیت تحت پوشش سازمان بهزیستی تا سال 1400 . هماکنون 294 مرکز مشاوره ژنتیک که شامل 27 مرکز دولتی و 267 مرکز خصوصی می باشدکه به ارائه خدمات به عامۀ مردم در سطح کشور مشغول میباشند. در سال 98 تعداد 180796 هزار نفر به مراکز فوق مراجعه و خدمات مورد نیاز دریافت نموده‌اند.

طبق مطالعات انجام شده در کشور عربستان سعودی، آگاهی عموم مردم در خصوص انجام مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج بسیار پایین است. بر این اساس کمپین های آموزشی در مدارس و دانشگاه ها جهت اطلاع رسانی هر چه بیشتر در این زمینه ایجاد شده اند. همچنین به عموم مردم بویژه آن دسته از زوجینی که قصد ازدواج خویشاوندی دارند و یا دارای فرزند مبتلا به اختلالات ژنتیک می باشند، انجام مشاوره ژنتیک، توصیه می شود.

وزارت بهداشت کشور امارات متحده عربی، با توجه به تأثیرات شناخته شده ازدواج های فامیلی بر روی بروز بیماری ها و اختلالات ژنتیک، انجام غربالگری زوجین از طریق مشاوره ژنتیک را قبل از اقدام به ازدواج، اجباری نموده است در بحرین نیز، از سال 1985 ، انجام مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج برای بیماری های ژنتیکی مربوط به اختلالات هموگلوبین اجباری شده است و در سال 1992، مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج در همه مراکز بهداشتی کشور بحرین برای بررسی موارد بیشتری از اختلالات ژنتیک رایج در کشور گسترش یافت.

3 / 35% ازدواج ها در کشور مصر از نوع فامیلی است که از این میان 86 % از نوع ازدواج خویشاوندی درجه 1 مثل ازدواج پسرعمو – دخترعمو است به همین علت، زوجین قبل از ازدواج، جهت انجام مشاوره ژنتیک به مرکز تحقیقات ملی ارجاع داده می شوند.

برخی دستاوردهای به شرح ذیل است:

- برگزاری 50 دوره آموزشی مشاوره ژنتیک

- تهیه 7 پروتکل آموزشی مشاوره ژنتیک

- تهیه جزوات آموزشی برای مشاورین شاغل در مراکز مشاوره ژنتیک

• جزوه آموزشی شماره 1 : خطر تکرار

• جزوه آموزشی شماره 2 : شجره نامه و اهمیت رسم آن

• جزوه آموزشی شماره 3 : انواع توارث

برگزاری 8 سمینار کشوری مشاوره ژنتیک و نقش آن در پیشگیری از معلولیت ها و موارد متعدد سمینارهای منطقه ای و استانی

- برگزاری بزرگداشت بیستمین سالگرد برنامه مشاوره ژنتیک

- اجرای برنامه فراگیر شناسایی اختلالات ژنتیکی در خانواده های دارای معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور تا سال 1400

- اجرای برنامه غربالگری ژنتیک پیش از ازدواج در سال 93 الی 97 که منجر به تصویب ماده 75 و قانون برنامه ششم توسعه شد.

- اجرای برنامه غربالگری اختلالات ژنتیک در افراد 15 تا 25 سال از سال 93 تاکنون

افزایش سطح آگاهی و اطلاع رسانی جهت ضرورت انجام مشاورة ژنتیک، ارتقاء کیفیت و کمیت مراکز مشاورة ژنتیک در کشور به منظور دسترسی آسان و سریع به خدمات مشاوره ژنتیک برای عموم مردم از چم اندازهای این سازمان است.

درمان، بازتوانی و کاهش آسیب اعتیاد

برنامه درمان، بازتوانی و کاهش آسیب اعتیاد شامل مجموعه ای از خدمات برای معتادین و خانواده هایشان می باشد. "خدمات درمان اعتیاد" شامل درمان اقامتی بهبود و بازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد، درمان و بازتوانی سرپایی وابستگی به مواد (دولتی و غیردولتی) و برنامه اقامتی اجتماع درمان مدار (تی سی)؛ "خدمات کاهش آسیب اعتیاد" جهت پیشگیری از شیوع اچ آی وی و سایر بیماری های منتقله شامل مراکز گذری، سرپناه شبانه و تیم های امدادرسان سیار؛ و "حمایت های اجتماعی اعتیاد" شامل یارانه درمان اعتیاد، مراکز توانمندسازی و جامعه پذیری معتادان بهبود یافته، آماده سازی شغلی معتادین بهبود یافته و مدیریت مورد می باشد.

طبق آمارهای رسمی ایران، در خرداد 1354 تعداد 169502 معتاد ثبت نام کرده در کشور وجود داشت. معتادان غیررسمی نیز بین 200 تا 500 هزار نفر تخمین زده شد. بین سال های 1352 تا 1355 مراکز سرپایی سم زدایی تشکیل و حدود 30000 نفر مراجعه کردند. سپس برای کاهش تعداد مصرف کنندگان قرص های تریاک و متادون را در آن موقع در دسترس قرار دادند.

در سال 1362 براساس مصوبه هیات وزیران مراکز بازپروری از کمیته های انقلاب اسلامی به سازمان تازه تاسیس بهزیستی انتقال یافت اما چون این مراکز موظف به پذیرش معتادانی بودند که از طریق دادگاه ها و به اجبار برای ترک اعتیاد اعزام می‌شدند و چند برابر ظرفیت واقعی را پذیرش کرده و با هزینه بسیار سنگینی رو به رو بودند، پاسخگوی نیازهای درمانی کشور برای معتادان نبودند. در سال 1365 برنامه نگهدارنده تریاک شروع شد. در اواخر دهه 90 مراکز خود معرف راه اندازی شدند و سپس مراکز غیردولتی سرپایی اعتیاد و متعاقباً مراکز اقامتی، از جمله مراکز بستری کوتاه مدت، مراکز اجتماع درمان مدار (تی سی) و مراکز اقامتی میان مدت (کمپ ها)، برای ارائه خدمات به معتادان و همچنین در سراسر کشور توسعه یافت.

همچنین برای پیشگیری از شیوع اچ آی وی ایدز و سایر بیماری های منتقله از راه تزریق در معتادان با رفتارهای پرخطر و تزریقی، خدمات کاهش آسیب اعتیاد از جمله مراکز گذری، سرپناه شبانه و تیم های امدادرسان سیار و موبایل سنتر راهاندازی و باشگاه های مثبت به منظور حمایت از افراد مبتلا و خانواده هایشان دایر و در سراسر کشور گسترش یافت.

بسیاری از فعالیتهایی که در ایران در حوزه درمان و کاهش آسیب انجام میشود،از جمله فعالیت های کاهش آسیب و درمان جایگزین مواد افیونی،در منطقه بی نظیر است. خدمات اقامتی اجتماع درمان مدار ) TC ( نیز در ایران منحصر به فرد بوده و در این منطقه، این خدمات فقط در پاکستان ارائه می گردد. سازمان ملل نیز فعالیت های کاهش آسیب ایران را بسیار مناسب ذکر کرده است.

با توجه به این که در طی سال های 73 تا 97 ، خدمات درمان و کاهش آسیب با مدل ها و رویکردهای مختلف ارائه شده است، لذا تعداد پذیرش مراکز درمان و کاهش آسیب از سال 77 تا سال 97 به میزان 2301 % رشد داشته است.

در سال 73 فقط مراکز بازپروری فعالیت داشتند، در سال 1377 علاوه بر مراکز بازپروری، مراکز سرپایی دولتی و غیردولتی شروع به کار کردند و سپس طی سال های بعدی، مراکز اجتماع درمان مدار، اقامتی میان مدت (کمپ)، و همچنین خدمات کاهش آسیب ارائه خدمت نموده اند.

ارتقاء خدمات درمان، بازتوانی و کاهش آسیب اعتیاد برای جامعه هدف و تحت پوشش قرار دادن حداکثری افراد نیازمند به خدمات درمان و کاهش آسیب اعتیاد و خانواده هایشان، توجه به رویکردهای مختلف درمانی، استفاده از ظرفیت و مشارکت بخش غیردولتی، سهولت دسترسی به خدمات درمان اعتیاد و حمایت از معتادان بی بضاعت با ارائه یاری برگ.

//انتهای پیام: 5