به گزارش برنا، حدود 80 روز بعد از ریاست جمهوری بایدن، اولین مذاکرات احیای برجام در وین بین ایران و قدرت های جهانی برگزارشد. دیپلمات های مذاکره کننده، گفتگوهای دوگروه کاری برای بازگشت آمریکا و ایران به برجام رامثبت ارزیابی کرده و قرار گذاشتند این هفته مذاکرات بعدی دروین برگزار شود.
با این وجود دولت بایدن برای احیاء به موقع برجام باید با چالش های متعددی دست و پنجه نرم کند. اما اگر آمریکا اقدامات بازگشت به برجام را سریع انجام ندهد، ممکن است مذاکرات با شکست مواجه شده، ایران هم برنامه غنی سازی خود را خارج از برجام خود به پیش برد و نهایتا بحران جدیدی ایجاد شود.
درجولای 2015، ایران و شش قدرت جهانی، بحران هسته ای ایران را با توافق برجام حل کردند که طبق آن قرار شد تحریم های ایران برداشته شود و متقابلا ایران هم بازرسی ها و محدودیت هایی فراتر از ان پی تی را بپذیرد. منتهی درماه می 2018، ترامپ از برجام خارج شد و تحریم ها را مجددا علیه ایران اعمال کرد. با این وجود ایران، یکسال بعد از خروج ترامپ هم برجام را کامل اجرا کرد وسپس تعهدات خود را کاهش داد تا جایی که تونی بلیکن وزیرخارجه آمریکا در ژانویه 2021 گفت که ایران فقط سه چهارماه تا عبورازنقطه گریز هسته ای فاصله دارد.
بایدن سپتامبر سال پیش گفت که ترامپ گستاخانه برجام را دورانداخت درحالیکه برجام کار میکرد و به نفع امنیت آمریکا هم بود. بااین وجود سه ماه ازریاست جمهوری بایدن گذشته و او هنوز به برجام برنگشته است زیرا او با سه چالش اساسی زیر مواجه است:
اول: تیم او دچار اختلاف است. رابرت مالی مسئول مذاکرات هسته ای و جان فاینر معاون شورای امنیت ملی آمریکا معتقد به بازگشت صحیح به برجام هستند درحالیکه سولیوان مشاور امنیت ملی و بلینکن وزیر خارجه مواضع سختری برای بازگشت به برجام دارند.
دوم، فشارهای سنگین لابی اسرائیل به دولت بایدن برای عدم پیوستن به برجام است.
سوم، حزب دمکرات درکنگره دچار اختلاف است. حدود 160 تن از اعضای هردو حزب جمهوریخواه و دمکرات در کنگره طی نامه ای به بلینکن خواستارادامه فشار به ایران شدند. سناتور حزب دمکرات، باب منندز، رئیس کمیته سیاست خارجی سنای آمریکا، مخالف احیای برجام است.سناتور اینهوف هم به بایدن هشدار داده که درصورت بازگشت او به برجام، کنگره با احیای برجام مخالفت خواهد کرد.
اگر آمریکا بخواهد به برجام برگردد، دولت بایدن باید 1600 تحریم اعمال شده علیه ایران دردوره ترامپ را بردارد. درحالیکه یک مقام دولت بایدن گفته بخشی از تحریم های دوره ترامپ، را لغو می کنند اما نه همه آنها را. لذا به فرض حصول توافق تهران و واشینگتن به بازگشت به برجام، سئوال بزرگ این است که آیا بایدن خواهد توانست به تعهدات برجام عمل کند؟
با حدود دو دهه تجربه ای که درموضوع هسته ای ایران دارم، معتقدم که باتوجه به شرایط سیاسی فعلی در تهران و واشینگتن، چنانچه دولت بایدن در این دور از مذاکرات اقدام سریع و به موقع برای بازگشت به برجام نکند، این توافق از هم خواهد پاشید و مذاکرات جدی هسته ای بعدی زمانی صورت خواهد گرفت که ایران با افزایش سرعت برنامه هسته ای خود، از نقطه گریز هسته ای عبور کرده باشد.
تجربه تاریخ هسته ای ایران بعد از انقلاب نشان میدهد که فشارهای آمریکا نتیجه معکوس داشته و برنامه هسته ای ایران را گسترش داده است. همانطور که در کتاب بحران هسته ای خود تشریح کرده ام، بعد از انقلاب اسلامی 1979 درایران، آمریکا سیاست "منع تکنولوژی صلح آمیزهسته ای" علیه ایران را اتخاذ کرد. لذا آلمان نیروگاه بوشهر را تکمیل نکرد؛ فرانسه سوحت هسته ای به ایران نداد و آمریکا هم سوخت هسته ای راکتور تهران را نداد.
با شکست 15 سال مذاکره هسته ای ایران با اروپا، در نیمه 1990، ایران تصمیم به خودکفایی در امرسوخت هسته ای گرفت و توانست درسال 2002 به غنی سازی دست یابد.
با دست یابی ایران به غنی سازی و فراهم شدن زمینه خودکفایی ایران درسوخت هسته ای، درسال 2003 سه کشوراروپایی آلمان و فرانسه و انگلیس مذاکرات هسته ای را با ایران را آغاز کردند. دراین مقطع سیاست آمریکا از "تکنولوژی هسته ای صفر" به "غنی سازی صفر" تغییر کرد چون ایران به غنی سازی دست یافته بود. همانطور که جک استراو، وزیرخارجه وقت انگلیس تصریح کرد، مذاکرات هسته ای ایران با سه کشور اروپایی بخاطر مخالفت آمریکا با غنی سازی درایران به شکست انجامید.
بعد از آن آمریکا وسایر قدرتهای جهانی، شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را بااجماع از تصویب شورای امنیت سازمان ملل گذراندند و تحریمهای وسیعی علیه ایران اعمال شد.ایران هم درپاسخ، برنامه غنی سازی خود را توسعه داد تا اینکه درسال 2013، جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا گفت که ایران به اورانیوم غنی شده برای ساخت 8 تا 10 بمب هسته ای دست یافته است. این واقعیت موجب شد که سیاست آمریکا مبتنی بر"عدم غنی سازی در ایران" به سیاست "عدم عبور از نقطه گریز" تبدیل شد که درواقع برجام هم برهمین اساس شکل گرفت. درچهارچوب برجام، ایران توانست غنی سازی را به قدرتهای جهانی بقبولاند ومتقابلا محدودیتهایی را بپذیرد که تا "زمان گریزهسته ای" یکسال فاصله داشته باشد.
اکنون ما با وضعیت جدید مواجه شده ایم. ترامپ از برجام خارج شده، تحریم های گسترده علیه ایران اعمال کرده، ایران متقابلا تعهدات برجامی اش را کاهش داده و مجلس ایران هم قانونی گذرانده که طبق آن ظرف چند ماه آینده کاهش تعهدات ایران گسترش زیادی یافته و میزان ذخائر و سطح غنی سازی ایران گسترش خواهد یافت. مقام معظم رهبری ایران، به سطح غنی سازی 60% اشاره کردند که دراین صورت ایران خواهد توانست به سرعت به غنی سازی 90% برسد.
ازطرف دیگر سولیوان مشاور امنیت ملی آمریکا باهمتای اسرائیلی خود دیدار و توافق کرده اند همکاری های مشترک خود برای مقابله با ایران را گسترش دهند. اگر این مسیر طی شود، طی چند ماه آینده، آمریکا و اسرائیل فشارهای خود را افزایش خواهند داد اما ایران همانطور که در40 سال گذشته ثابت کرده، مقاومت کرده و تسلیم فشارها نخواهد شد اما از نقطه گریز هسته ای عبور خواهد کرد. در این دوره زمانی انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز انجام خواهد شد که شانس پیروزی اصولگرایان بیشتر است، همانطورکه در انتخابات گذشته مجلس پیروز شدند. دراین صورت مذاکرات هسته ای بعدی با دولت جدید ایران در شرایطی انجام خواهد شد که ایران از نقطه گریز هسته ای عبور کرده و لذا آمریکا مجبور خواهد شد سیاست خود را از "عدم گریزهسته ای" به "عدم بمب هسته ای" تغییر داده و امتیازات زیادی بدهد که ایران بمب هسته ای نسازد.
لذا بهتر است که دولت بایدن از ورود به این روند خطرناک اجتناب کرده و با برداشتن همه تحریم های هسته ای و تحریم های دوره ترامپ، سریعا به برجام برگردد تا ایران هم به اجرای کامل برجام بازگردد. چنین وضعیتی کمک خواهد کرد که بعدا بتوان راجع به سایر موضوعات گفتگوکرد.