به گزارش برنا؛ جلسه 151 شورای راهبری ستاد نقشه جامع علمی کشور، با ریاست دکتر سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و با موضوع ارائه و بررسی گزارش شورای راهبری علم و فناوری در حوزه دفاعی و نیز تولید واکسن کرونای ایرانی و چالش‌ها و مسائل پیش رو، در محل دبیرخانه این شورا برگزار شد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهگی در این جلسه ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، با تاکید بر اینکه ما امروز از خدمات شهید بهشتی در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و پایه گذاری قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران بهره مندیم و البته از ادامه اندیشه ورزی و نوآوری ایشان محروم شده‌ایم. البته ننگ برای منافقینی است که منشا این ظلم و کشتار شدند و سرمایه های بزرگ انسانی و الهی بسیاری را مورد ترور قرار دادند.
عاملی بر یکی از کارسازی مهم ستاد نقشه مبنی بر نهایی سازی سند ملی علم وفناوری در حوزه دفاعی تاکید و گفت: برای این سند ملی و مهم که در شورایعالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شد یک شورای تخصصی تحت عنوان «شورای راهبری علم و فناوری در حوزه دفاعی» پیش بینی شده که به مجموع شوراهای تخصصی شورایعالی اضافه شد که جلسات آن به ریاست رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با حضور ۶ وزیر، دبیر شورای عالی امنیت ملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و فرماندهان ارشد نظامی تشکیل می‌شود. مصوبات آن در حکم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است و برای همه دستگاه‌ها مراکز علمی دانشگاهی ذیل این بخش الزام‌آور است. نیروهای مسلح دارای ۱۸ دانشگاه و ۱۶ پژوهشگاه هستند، اما تجربه‌های آنها می‌تواند در صنعت منتقل و سایر دانشگاه‌های کشور محل تعامل و تبادل قرار گیرد. تشکیل این شورای راهبری و سند مرجعی که به وجود آمد سرمایه بزرگی بود که نزدیک به دو دهه پیگیری شده است و بحمدالله شکل گرفت.
عاملی در بخش دیگری از جلسه با بیان اینکه به نظر می‌رسد ظرفیت بهداشت و درمان کشور در شرایط کرونا افزایش پیدا کرده است و از کپی محصول اکنون به تولید واکسن رسیده‌ایم، که این محصول قدرت دانشی و اعتماد بنفس دانشمندان ایرانی است، اظهار کرد: در عین حال مشکلی که وجود دارد این است که نظام سخنگویی در حوزه کرونا و نظام سلامت نیازمند انسجام بیشتری است. بعضا آمارهای اعلامی دارای تناقض و ابهام است. مناسب است در این زمینه چاره‌اندیشی شود. ایشان تاکید کرد در مورد اولویت‌های صادرات بعد از تامین نیاز ملی لازم است شاخص‌هایی تعیین شود.
او ادامه داد: مقام معظم رهبری تاکید فرمودند که مستندات واکسن‌های کرونای ایرانی در اختیار جهانیان قرار گیرد. معنای این سخن حکیمانه اعلام توانایی دانشمندان ایرانی و عدم ایجاد انحصار در حوزه دانش دارو و درمان است. از منظر اندیشه اسلامی ما نسبت به جان همگان مسئولیت اجتماعی داریم و در این امر مرز بندی انسانی وجود ندارد.
به گفته دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ مقام معظم رهبری در مرحله سوم آزمایش بالینی واکسن برکت واکسن را دریافت کرده‌اند و خود را در معرض آزمایش قرار داده‌اند افزود: حکیم معظم انقلاب با تزریق واکسن ایرانی برکت، ضمن احترام و اعتماد به دستاورد دانشمندان ایرانی موجب تقویت اعتماد ملی به مهمترین تولید ایرانی یعنی تولید مرتبط با سلامت و درمان شدند. در شرایطی که بعضی از مردم جامعه تولید خارجی را بر تولید داخلی ترجیح می دهند ولی سیره عملی ایشان موجب اعتماد و ترجیح نسبت به مهمترین تولید یعنی تولیدات مرتبط با سلامت مردم شد.
منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این جلسه در سخنانی بیان کرد: انتظار ما این است که در شرح فعالیت‌های ستاد نانو از انتصاب دستاوردها به مراکز و نهادهای خاص خودداری شود. متاسفانه دستاوردها بدون ذکر نام دانشگاه‌های موثر و نقش پژوهشگران آنها، در سطح عموم مطرح می‌شود اما بیان نمی‌شود که چه کسانی و کدام مراکز علمی بر روی آنها کار کرده‌اند و گویی تقدیر و تکریمی وجود ندارد و این باعث دلسردی محققان و پژوهشگران می‌شود.
منصور کبگانیان، دبیر شورای راهبری ستاد نقشه جامع علمی کشور نیز در این جلسه در سخنانی گفت: بسیاری از صاحب‌نظران در نهایی‌سازی سند جامع علم و فناوری در حوزه دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی نقش داشته‌اند و این سند در توسعه روابط دانشگاه و صنعت نقطه عطفی خواهد بود و موجب ارتقای این روابط خواهد شد. نکته‌ای که حائز اهمیت بوده این است که مصوبات شورا دائمی است و با تمام شدن دولت‌ها پایان نمی‌یابد و تغییری نخواهد کرد.
کبکانیان همچنین در ارتباط با دستور دیگر این جلسه که بررسی تولید و واردات واکسن کروناست، افزود: خرید واکسن یک اضطرار است و دستگاه‌های اجرایی آن را پیگیری می‌کنند. ما نیز موظف هستیم از منظر تولیدات علمی به موضوع بپردازیم و به آن ورود کنیم.
او در ادامه اظهار داشت: برخی دوست ندارند نامشان ذکر شود برای مثال برخی اعضای ستاد نانو در طول ۲۰ سال گذشته، علاقه‌ای نداشتند سندی داشته باشند. اتصال و ارتباط این ستاد در سطح ملی در پی شورایی که با حضور وزرا تشکیل خواهد شد، این مشکل را حل خواهد کرد.
سیدحمیدرضا طیبی، رئیس جهاددانشگاهی نیزدر این جلسه در سخنانی اظهار کرد: در آستانه تغییر نظام اجرایی کشور هستیم و این فرصت خوبی است که با اولویت بیشتر به موضوع تولید علم پرداخته شود. اکنون شرایط برای حل مشکلات سهل و زیرساخت‌ها فراهم است، اما اگر برنامه‌ریزی صحیحی انجام نشود، به نتیجه مطلوبی نخواهیم رسید. خواهشمندم عارضه‌یابی نظام ملی نوآوری در دستور کار قرار گیرد تا در ماه‌های اول دولت جدید خدمت رئیس‌جمهور جدید ارائه شود.
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی نیز در بخشی از این جلسه در سخنانی گفت: تولید واکسن کرونا فرصتی برای شرکت‌های داخلی است که خود را واکسن‌ساز کنند. آنقدر مسئله مهم است که به نظر می‌آید با ضریب ریسک دو سه برابری کار تولید ادامه یابد. نمی‌دانیم بعد از کرونا و زمان حال، چه شرایطی پیش می‌آید لذا آمادگی در چهار پلتفرم یک سرمایه است.
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز در سخنانی اظهار داشت: اکنون شرکت کووایران برکت برای ۱۰۰ میلیون دوز مواد اولیه ذخیره کرده است. راهکارهایی نیز برای پس از اتمام این مواد وجود دارد. اکنون ۱۲ کشور خواهان واکسن کرونای ایرانی هستند.
در بخشی از این جلسه دکتر محمد عسگریان، مدیرکل امور شوراهای ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ارائه گزارشی از روند تصویب سند جامع علم و فناوری در حوزه دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی در ستاد و نیز بررسی موضوع تولید واکسن کرونا پرداخت و اظهار کرد: تصویب سند جامع علم و فناوری در حوزه دفاهی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران، بررسی سند توسعه نانو فناوری در کمیسیون فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش بنیان، بررسی موضوع تولید و واردات واکسن کرونا در کمیسیون سلامت و پزشکی، فعالیت مجدد کمیسیون روابط علمی بین‌المللی و بررسی نقشه راه دستگاه‌ها برای اجرایی سازی سند روابط علمی بین‌المللی از جمله آخرین فعالیت‌ها بوده است.
او افزود: سند جامع علم و فناوری در حوزه دفاعی و امنیتی در جلسات 141 و 144 شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی به تاریخ 99/10/2 و 99/11/14 تصویب شد. همچنین سند در جلسات 837 و 838 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ 99/12/5 و 99/12/19 به تصویب رسید. در ماده 7 (بند ب) این سند آمده است: به منظور سیاستگذاری اجرایی، هماهنگی و اجرایی سازی سند در بخش ملی و نظارت بر حسن اجرای آن، شورای راهبردی علم، فناوری و نوآوری دفاعی و امنیتی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل می‌شود. بر این اساس اولین جلسه شورای راهبردی علم، فناوری و نوآوری دفاعی و امنیتی در تاریخ 1400/2/27 تشکیل شد.
عسگریان افزود: در ارتباط با سند توسعه فناوری نانو و بررسی آن در ستاد نقشه جامع علمی، وضعیت علوم و فناوری نانو در جلسه 131 شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به تاریخ 99/3/6 و جلسه 835 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ 99/10/9 مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی، ماده واحده تشکیل ستاد توسعه فناوری نانو به تصویب رسید. این ماده واحده دارای یک تبصره به این شرح است: ضوابط حاکم بر فعالیت و چگونگی اداره این ستاد ظرف مدت حداکثر 6 ماه در ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به تصویب خواهد رسید. همچنین پیش‌نویس سند ملی فناوری نانو توسط ستاد فناوری نانو تهیه و به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ارسال شد. این سند در کمیسیون فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش بنیان مورد بررسی قرار گرفت.
او گفت: در ارتباط ما موضوع تولید و خرید واکسن کرونا، مسئله پدیده کرونا و پیامدهای آن در نظام علم و فناوری، در جلسه 129 ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به تاریخ 99/1/26 طرح گردید. همچنین چالش‌های وضعیت تولید و خرید واکسن کرونا در جلسه 143 این ستاد به تاریخ 99/10/30 طرح و بررسی گردید. در این جلسه شبهات و ابهاماتی که در فضای عمومی جامعه درباره امکان تولید انبوه واکسن کرونای ایرانی وجود دارد مطرح و مقرر شد جلسات کمیسیون سلامت و پزشکی ستاد علم و فناوری با دعوت از تولیدکنندگان، کارشناسان و مسئولان وزارت بهداشت، معاونت علمی و ستاد ملی مقابله با کرونا به منظور بررسی و ارزیابی توان داخل در ساخت و تولید انبوه واکسن تشکیل گردد.
سید حسن قدسی‌پور معاون نظارت و ارزیابی ستاد علم و فناوری نیز در این جلسه با بیان اینکه ویروس کرونا در یک سال و اندی پیش شروع شد و جهان را تحت تاثیر قرار داد و خوشبختانه جمهوری اسلامی هم پیشتازی کرد و اکنون از معدود کشورهایی است که موفق به تولید واکسن شده است، اظهار کرد: شایعاتی نیز اخیرا مطرح شد مبنی بر اینکه ایران توان تولید واکسن کرونا را ندارد، مواد اولیه در دسترس آن نیست و ستاد نقشه جامع علمی احساس خطر می‌کرد. به طور ویژه آنکه از ناحیه رسانه‌های خارجی بر این موضوع دامن زده می‌شد که ایران نمی‌تواند. مبادی اطلاعاتی انتشار این اخبار در داخل رصد شدند و منابعی که این اخبار را پخش کرده بودند پیگیری شدند و مشخص گردید که منبع موثقی نداشته‌اند. سپس با محققان و دانشگاهیان صحبت کردیم که اذعان داشتند کار در حال پیشرفت است.
او با تاکید براینکه در حال حاضر ستاد اجرایی فرمان امام بر روی یک واکسن و پلتفرم و شرکت‌های دیگر مشغول تولید واکسن‌های دیگر با تکنولوژی‌ها و پلتفرم‌های متفاوت دیگر هستند، گفت: در فاز تحقیقاتی کار خوب بوده و مراحل تحقیقاتی به خوبی جلو رفته اما داده‌های علمی به بیان مقام معظم رهبری نیز خوب است منتشر و در اختیار عموم قرار گیرد. در عین حال، تولید انبوه و تکنولوژی‌های مورد نیاز آن مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. خوشبختانه در حال برنامه‌ریزی هستیم کار به خوبی پیش می‌رود. کار مثبتی در کشور شکل گرفته و جای امیدواری است که نمونه به صورت مستند منتشر شود و مقایسه‌هایی صورت پذیرد.
دکتر زاهدی، مدیرکل نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت نیز در این جلسه طی سخنانی اظهار کرد: در پی تشکیل جلسه 143 ستاد، گزارش اولیه وضعیت واکسن‌های ایرانی کرونا تهیه و نامه به مسئولان و تولیدکنندگان واکسن و درخواست برای ارسال گزارش وضعیت دستاوردها و چالش‌ها ارسال شد و نهایتا گزارش‌هایی از طرف تولیدکنندگان و دست اندرکاران تولید واکسن دریافت گردید. بر این اساس، تا کنون دو جلسه کمیسیون سلامت با حضور مسئولان امر و تولیدکنندگان واکسن از 8 شرکت تولید کننده برگزار شده است.
او ادامه داد: در جلسه مذکور، پیش‌بینی شد که ستاد فرمان حضرت امام(ره) در اسفند 99، یک تا 2 میلیون دوز واکسن کرونا و از اردیبهشت 1400 به بعد بیش از 10 میلیون دوز واکسن در ماه تولید کند. همچنین درباره این موضوع که تولید واکسن مشترک ایران و کوبا از اردیبهشت سال آینده آغاز شود و نیز تولید انبوه آن از شهریورماه خواهد بود، بحص شد. همچنین مقرر گشت، ایران برنامه تولید 25.5 میلیون دوز واکسن کرونا در ماه توسط شرکت‌های خود را در دست اجرا داشته باشد.
زاهدی گفت: پلتفرم‌های اصلی تولید واکسن دارای 4 بخش است: نخستین پلتفرم، «ویروس کامل» نام دارد که نمونه مشابه خارجی آن «سینواک» چین است و تولیدات ایرانی مشابه آن شامل 3 واکسن «کووایران برکت»، «فخرا» و «کیاژن آزما» است. پلتفرم دوم «ناقل ویروسی» نام دارد که نمونه مشابه خارجی آن «اسپوتنیک وی» است و تولیدات ایرانی مشابه آن شامل 2 واکسن «هوم ایمن زیست فناور» و «اسپوتنیک وی ایران» است. پلتفرم سوم «اسید نوکلوئیک» نام دارد که مشابه خارجی آن «مدرنا» و «فایزر» است و تولیدات ایرانی مشابه آن شامل 3 واکسن «نانواکسیر سینا»، «رناپ» و «بیوسان فارمد» است. نهایتاً پلتفرم چهارم «پروتئین پایه» نام دارد که مشابه خارجی آن «نواوکس» است و تولیداتی مشابه ایرانی نیز شامل 4 واکسن «کووپاستور»، «کووپارس رازی»، «اسپایکوژن سیناژن» و «نورا» است.
او گفت: واکسن‌های تولید ایرانی از جنبه‌های مختلفی مانند فناوری، اثربخشی، سرمایه گذاری، وابستگی به واردات مواد اولیه و تجهیزات، انتقال فناوری و بومی سازی، ایجاد شبکه همکاری دانشمندان و شرکت‌های دانش بنیان، برنامه تولید، حمایت‌ها و چالش‌های پیش رو مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق از شرکت‌های تولیدکننده واکسن مانند کوایران برکت، کوپاستور، نانو اکسیر سینا، کوو پارس رازی و فخرا انجام شده است.
زاهدی با اشاره به برخی دستاوردها نیز بیان کرد: ایران یکی از معدود کشورهای دارای فناوری بومی تولید واکسن است. همچنین سطح گسترده‌ای از علمی، صنعتی، بین بخشی در تولید محصول شکل گرفت که نمونه مشابه این همکاری به ندرت دیده شده است. ایران همچنین به پلتفرم‌های فناورانه تولید واکسن به ویژه توسعه فناوری mRNA دست یافت و توانست به جایگاه مناسب در تولید علم بین 10 کشور اول در حوزه کووید برسد. اکنون ۱۲ شرکت داخلی در کشور در ۴ پلتفرم و فناوری در حال تولید واکسن کرونا هستند.
محمدرضا شانه‌ساز، معاون وزیر و رئیس سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت نیز در سخنانی بیان کرد: تولید واکسن افتخاری برای کشور است و ایران اکنون جزو کشورهای تولیدکننده واکسن قرار دارد. تولید واکسن‌های ایرانی، حاصل تلاش ۱۶ ماهه گذشته تمامی بخش‌های کشور است. از نوروز سال ۹۹ جلساتی با حضور دکتر نمکی تشکیل شد و با توجه به اشراف ایشان به موضوع واکسن خوشبختانه سرعت در کار بیشتر شد. از سال گذشته نیز شرکت‌های مختلف برای صدور eul مستندات خود را ارائه کرده‌اند. تا کنون ۱۸ شرکت مستندات را ارائه و ۷ مورد به مطالعات بالینی و تولیدات نیمه صنعتی رسیده‌اند و همه این مراحل با نظارت مستقیم وزارت بهداشت بوده است.
او ادامه داد: تا کنون سه سازنده واکسن کرونا در ایران، موفق شده‌اند کد اخلاق را از کمیته ملی اخلاق دریافت کنند. همچنین بررسی مستندات تمامی شرکت‌هایی که تا کنون به سازمان ما ارائه شده، انجام شده است. بر اساس این مستندات، سازندگان باید مستندات تکمیلی را ارائه دهند. همچنین پرونده دو شرکت سازنده واکسن Mrna که از تکنولوژی‌های جدید در جهان هستند تا کنون بررسی اولیه شده و درخواست ارئه مستندات تکمیلی شده است. برخی شرکت‌ها نیز فقط درخواست اولیه ارسال کرده‌اند اما مستندات برای بررسی تا کنون ارسال نشده است.
به گفته رئیس سازمان غذا و دارو؛ در بحث ظرفیت واردات هم رقابت جدی وجود دارد. با تعدادی از شرکت‌های خارجی قراردادهایی نوشته شده است. در بحث صادرات نیز ۱۲ کشور اعلام تقاضا کرده‌اند اما تا زمانی که تولید داخل تکمیل و نیاز داخل تامین نشود نمی‌توان به صادرات فکر کرد. باید هر چه سریع‌تر وارد مرحله تولید انبوه شد.
سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه امیرکبیر نیز در این جلسه بیان کرد: محققان و مراکز تحقیقاتی دید اقتصادی به واکسن ندارند و بودجه‌ریزی در این حیطه طبق برنامه‌ریزی نیست. خوب است یک ساماندهی در این حیطه توسط نهادهای و دستگاه‌های مرتبط صورت پذیرد و همچنین چند شرکت متمرکز در تولید باشند و بقیه شرکت‌ها همکاری و هم افزایی داشته باشند و منابع متمرکز شود.
دکتر مصطفی قانعی، رئیس علمی کمیته ملی ستاد مبارزه با کرونا نیز در سخنانی در این جلسه اظهار کرد: حمایت از همه شرکت‌ها انجام می‌شود و اکنون زنجیره‌ای از تولید شکل گرفته و همه شرکت‌ها در آن ایفای نقش می‌کنند. چنان‌چه طی دو سال پیش‌رو، واکسیناسیون با تولید داخل ادامه یابد برگشت سرمایه شرکت‌ها را هم شاهد خواهیم بود.
او ادامه داد: واکسن فایزر در حال حاضر به دلیل عوارضی در بین افراد زیر ۲۰ سال داشته، متوقف شده است. لذا داشتن پلتفرم‌های مختلف کمک‌کننده است. در انگلیس و آمریکا و کانادا در حال کارهای بالینی هستند که واکسن‌های گوناگون با پلتفرم‌های مختلف تزریق شود. ما هیچ‌گاه تولیدکننده واکسن نبودیم بلکه واکسن‌ها از تولیدات خارجی کپی می‌شد و این نخستین‌بار است که با تکنولوژی داخلی کار دنبال شده است و نباید این‌گونه تصور شود که منابع اتلاف شده، بلکه فناوری را در داخل نهادینه می‌کند.
قانعی افزود: در کشورهایی مانند انگلیس با واکسیناسیون مرگ کاهش پیدا کرده اما بررسی‌ها نشان داده که برای ریشه کنی نیاز به تزریق سه دوز واکسن است. حداقل تا دو سال آینده تولیدات گسترش خواهد یافت. بر این اساس، یکسال ذخیره واکسن برای کشور ضروری است تا بتوانیم وارد بحث صادرات شویم.
محمدعلی محققی، معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی نیز در این جلسه در سخنانی اظهار کرد: قطعا کشور ما و نظام سلامت ما وامدار و مقروض به واکسیناسیون است. در مدت طولانی صنعت واکسیناسیون ایران پرچمدار بود و انستیتو رازی واکسن را به کشورهای دیگر صادر کرد. سال‌ها از این حوزه غفلت شد. سرمایه‌گذاری در حوزه پیشگیری کار عاقلانه‌ای است و فرصتی برای تقویت زیرساخت‌های تولید و توزیع واکسن است. این موضوع از نظر حاکمیتی باید در اختیار نظام سلامت و به صورت رایگان در اختیار مردم باشد، اما از جنبه رقابتی باید پذیرای حضور بخش خصوصی بود تا در شرایط تحریم نیاز داخل تامین شود و زیرساخت‌ها به سمت تولید هدایت شوند.