به گزارش برنا؛ قلعه دختر با گذشت قرن‌ها و زلزله‌های پی‌در‌پی همچنان در برابر نامهربانی‌ها استوار مانده تا عظمت و شکوه‌اش را به رخ بازماندگان تاریخ بکشد.
قلعه‌ها همیشه نقش دفاعی را در هر منطقه ایفا می‌کردند؛ قلعه دختر فیروزآباد هم از این قائده مستثنی نبود و قصد داشت در آن دوره یکی از با عظمت‌ترین و قامت‌بلندان سرزمین آریایی‌ها باشد. در دوران ساسانی بر بلندای کوه شمالی فیروزآباد، قلعه‌ای عظیم‌الجثه توسط اردشیر بابکان در بین سال‌های 224 تا 241 میلادی ساخته شد.
هدف از ساخت این قلعه‌ها را بدون شک می‌دانید؛ قلعه دختر فیروزآباد برای محافظت از شهر و دفاع در مقابل حمله دشمن، یعنی اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی همچون کوهی استوار در این منطقه بنا گردید.این روزها دیگر این قلعه از جاهای دیدنی شیراز شده است.
با دیدن این قلعه از نزدیک حتما شاخ در می‌آورید. قلعه دختر در یکی از فلات کوهستانی شیراز که سه طرف آن محاصره تنگه است، توسط خبره‌ترین معماران آن دوره بنا شد. از سوال‌هایی که ذهن بسیاری از گردشگران را به خود مشغول کرده، این است که چرا به این دژ، قلعه دختر می‌گویند؟ این کاخ ساسانی هم مسکونی – سلطنتی بود و هم قلعه نظامی.
از آن‌جایی که این قلعه برا همگان دست‌نیافتنی بود، به علت تسخیرناپذیری (صعب‌العبوربودن راه دژ) قلعه دختر نام گرفت. اگرچه الهه آب‌ها، یعنی آناهیتا در ساخت قلعه‌های ایران باستان نقش اسطوره‌ای بزرگ را داشته و بیشتر قلعه‌ها هم با اسم دختر نام‌گذاری شده‌اند.
به بزرگی قلعه دختر فیروزآباد زمانی پی خواهید برد که از نزدیک عظمت چشم‌گیر و شکوه قلعه را به چشم ببینید. الحق ضرب‌المثل «شنیدن کی بود مانند دیدن» مصداق این سازه است و تا قدم‌های مبارک‌تان جای‌جای قلعه را طی نکند، شاید عظمت قلعه فیروزآباد را دست‌کم بگیرید.
گرچه امروز قلعه دختر مانند روزهای پرفروغ و غرور جوانی‌اش قلعه‌ای مستحکم نیست، ولی گذشت زمان چیزی از شکوه این سازه کم نکرده است. هر زمان راهسپار شهر شیراز شدید، پیشنهاد می‌کنم اگر دوست‌دار جاهای تاریخی شیراز هستید، از قلعه فیروزآباد بازدید کنید. این جاذبه تاریخی در تاریخ 12 اسفند سال 1315 به ثبت یکی از آثار ملی درآمد. در سال 2018 قلعه فیروزآباد شیراز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ عقیده دارم، سازمان یونسکو خیلی دیر دست به کار شده و در حقیقت کم‌لطفی بزرگی به قلعه کرده است.
جذاب‌ترین قسمت از قلعه فیروزآباد شرح زیبایی‌هایش است، گرچه کلمات در برابر وصف بزرگی و جلال قلعه دختر بسیار عاجز هستند. این قلعه از بخش‌های متعددی از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج ساخته شده است.
که طبیعتا هر کدام کاربری مخصوص به خودش را دارد. خودتان را برای یک تاریخ‌گردی از جنس روزهای اشکانی و ساسانی آماده کنید تا از این قافله تاریخی عقب نمانید.
قلعه دختر از سه طبقه متوالی در 2300 مترمربع مساحت، بنا شده که با برج پلکانی به یکدیگر وصل هستند. در طبقه اول یا همان برج نگهبانی، برج‌هایی در جهات مختلف قلعه قرار داشت که با روزنه‌های مخصوصی که داشتند، امکان نگهبانی و تیراندازی از داخل به خارج قلعه فیروزآباد را فراهم می‌کردند. علاوه‌بر این یک آب‌انبار و دو حلقه چاه مخفی از ته دل کوه تا عمق رودخانه حفاری شده بود. باورکردنی نیست، در آن دوران چه سازه‌های حیرت‌انگیزی ساخته می‌شد، آن هم با کم‌ترین تجهیزات ساخت‌وساز.
طبقه دوم از حیاط مرکزی و تالاری عظیم تشکیل می‌شد؛ این طبقه از قلعه دختر محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخشی از این طبقه محل پذیرایی و اقامت از مهمانان بود. از شکوه طبقه سوم برایتان نگویم که گل سرسبد قلعه دختر فیروزآباد محسوب می‌شد. سرای شاهی با گنبدی پوشانده شده بود که هر کسی اجازه رفتن به طبقه سوم را نداشت. متاسفانه بر اثر زلزله‌های مکرر و گذشت زمان، بنای گنبد تخریب شده است.
همان‌طور که انتظار می‌رود، در سکوی میانی کاخ یک حیاط مرکزی است. می‌توان گفت این حیاط میعادگاه تالارهایی که در اطراف حیاط قرار دارند، محسوب می‌شد. سقف تالارها با استفاده از طاق‌های ضربی که یکی از قدیمی‌ترین سقف‌های رایج در ایران باستان است، به‌وسیله هنر دست معماران ساخته شد.
از میان این تالارها، برخی از آن‌ها دارای سکوهای جانبی کوتاه و تعدادی دیگر از سکوهای تالارها با استفاده از راه‌پله قابل دسترسی بودند. یک زمانی در یکی از این اتاق‌ها غذاهای اصیل ایرانی پخت‌وپز می‌شد و عطروبوی غذاها در حیاط مرکزی می‌پیچید. از چشم‌نوازترین معماری این حیاط (ضلع خاوری)، یک سکوی بلندی است که از میان آن راه‌پله‌ای با طاق‌های بسته تزیین شده و به سوی بالاترین سطح کاخ قلعه (سکوی سوم) می‌رسد.
اگر از نمای بالا به قلعه دختر نگاه کنید، متوجه شکل مستطیلی آن می‌شوید که بر بلندای قلعه یک گنبد بزرگ هلالی‌شکل روی یک اتاق بزرگ ساخته شده است. این اتاق همان سرای شاهی بود که از تزییات خاص آن دوره در معماری‌اش بی‌نصیب نمانده است.
اتاقی که گنبد روی آن بنا قرار دارد، به شکل مربع بوده که در بالاترین قسمت از قلعه جای گرفته است. با اینکه معماران رومی مشکل قراردادن سقف‌های هلالی بر روی بنای چهارکنج را برطرف کرده بودند و گوشه‌ها را با جلوآوردن تدریجی سنگ‌ها یا آجرها به بهترین شکل می‌ساختند، اما در ساخت این گنبد شیوه جدیدی از تکنیک‌های معماری به کار رفت که نظیر آن فقط قلعه دختر فیروزآباد بود.
این تکنیک شگفت‌انگیز استفاده از سکنج (سه‌کنج) در گوشه‌ها بود که برای ساخت گنبد از این روش استفاده شد. از دیگر نام‌های سکنج که به احتمال زیاد به گوش تاریخ‌گردان خورده، گوشواره یا فیلگوش است.
قلعه دختر از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج متولد شد. در این قلعه یک تالار 14 مترمربعی وجود دارد که ارتفاع آن 18 مترمربع است!