به گزارش برنا، همه انسان‌ها حقوق برابری دارند و تفاوت‌های نژادی، قومی و جنسیتی نباید مانع از دستیابی آن‌ها به حقوقشان شود. بااین‌حال همچنان شاهد هستیم که حتی در کشورهای با رشد اقتصادی بالا و توسعه‌یافته نیز، دستمزد مردان همواره از زنان بالاتر است. جمهوری اسلامی ایران نیز از این مسئله مستثنی نبوده و شاهد آن هستیم که در موقعیت‌های شغلی مختلف سازمان‌های دولتی و خصوصی، معمولاً حقوق زنان از مردان کمتر است. در این مطلب قصد داریم به بررسی علل تفاوت حقوق دریافتی نیروی کار مرد و زن در ایران بپردازیم.
نرخ اشتغال زنان و مردان در جهان از دریچه آمار
شاخص اشتغال نیروی کار (Labor Force Participation Rate یا به‌اختصار LFPR) ابزار مهمی برای ارزیابی و تشخیص اثرات شکاف حقوقی ناشی از جنسیت است. از دهه‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ میلادی، شاخص LFPR در جهان ثابت بود. در آمریکا و بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۲۰۰۰ میلادی، نرخ اشتغال نیروی کار مؤنث از ۳۷ درصد به ۶۱ درصد افزایش یافت. بااین‌حال در اوایل ۲۰۰۰، روند صعودی رشد کم‌کم آهسته شد و سیر نزولی به خود گرفت. به‌طوری که نرخ اشتغال زنان از 60.7 درصد در سال 2000 به 57.2 درصد در سال 2016 کاهش یافت.
با اینکه علل کاهش اشتغال زنان را نمی‌توان به‌صورت دقیق مشخص کرد، اما شاید بتوان گفت تغییر در میزان نیاز بازار به نیروی کار با تخصص پایین یکی از علل این کاهش باشد. همچنین عدم دسترسی به خدمات مراقبت از کودکان و حمایت‌های مالی را نیز می‌توان از جمله دلایل کاهش اشتغال زنان در این بازه زمانی دانست.
با وجود همه این‌ها، تا پیش از این بازه زمانی نیز زنان نرخ اشتغال کمتری نسبت به مردان داشتند؛ به‌طوری که در کل جهان تنها نیمی از زنان در سراسر جهان به فعالیت‌های با حقوق اشتغال دارند که این نسبت برای مردان، دو سوم است! فشار روانی و جسمی ناشی از کار خانگی سبب می‌شود فعالیت بیرون از منزل برای خانم‌ها دشوار باشد. عدم ارائه ساعات کار منعطف، امکان‌پذیر نبودن گرفتن مرخصی‌های ساعتی یا روزانه و عدم دسترسی به پرستار کودک باعث می‌شود خیلی از خانم‌ها عطای کار بیرون از منزل را به لقایش بخشیده و در منزل به نگهداری از فرزندان خود مشغول شوند. این موضوع یکی از دلایل مهم کاهش نرخ اشتغال زنان در جهان است.
تفاوت میانگین حقوق زنان و مردان از چه چیزی ناشی می‌شود؟
در اینجا باید یادآوری کنیم که زنان تنها نیروی کار در خانه‌ها هستند که علی‌رغم انجام کار خانگی، متأسفانه حقوقی دریافت نمی‌کنند و از بررسی‌های مربوط به شاخص اشتغال در جوامع حذف می‌شوند. این در حالی است که پژوهش‌ها نشان می‌دهند درصورتی‌که کار خانگی را به‌عنوان یک شغل بپذیریم، زنان ساعات کار طولانی‌تری از مردان دارند؛ اما متأسفانه حتی در مشاغل بیرون از منزل نیز حقوق کمتری دریافت می‌کنند.
تفاوت حقوق زنان و مردان در کل دنیا بین ۳۱ درصد تا ۷۵ درصد متغیر است. روشن است که این تفاوت در حقوق و دستمزد بازنشستگان و پاداش آن‌ها هم خود را نشان می‌دهد؛ چرا که هرچه فرد در طول سال‌های فعالیتش حقوق کمتری دریافت کرده باشد، به تناسب آن حقوق و پاداش بازنشستگی‌اش هم کمتر خواهد شد. در نتیجه، زنان در سن بازنشستگی هم حقوق کمتری نسبت به مردان دریافت می‌کنند که این موضوع سبب فرسودگی روانی و نارضایتی آن‌ها پس از بازنشستگی می‌شود.
از جمله مهم‌ترین علل تفاوت حقوق دریافتی نیروی کار مرد و زن در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نقش‌های کلیشه‌ای و جنسیت زده
علی‌رغم بهبود وضعیت زنان در سال‌های اخیر، هنوز هم جامعه ما از زنان انتظار دارد که نقش خود را به‌عنوان یک همسر و مادر در محیط خانه به‌خوبی ایفا کنند؛ درحالی‌که این انتظارات از مردان (پدران) بسیار کمتر است. ازاین‌گذشته، زنان بیشتر از مردان به کار خانگی مشغول هستند؛ به‌طوری که آن‌ها نزدیک به دو برابر زمانی که مردان صرف کار خانگی می‌کنند، به این‌گونه فعالیت‌ها اشتغال دارند. همچنین اگرچه در سال‌های اخیر تفاوت زمان سپری‌شده برای مراقبت از کودکان بین مردان و زنان کمتر شده است، اما هنوز هم زنان بیشتر از مردان به این کار می‌پردازند. این مسائل همگی سبب شده‌اند که خانم‌ها نتوانند آنچنان که بایدوشاید برای فعالیت‌های خارج از منزل که با پرداخت حقوق همراه هستند وقت صرف کنند و در نتیجه، حقوق کمتری دریافت می‌کنند.
تبعیض‌های شغلی
تبعیض شغلی بدان معنا است که زنان و مردان در صورت دارا بودن توانمندی‌ها، سوابق کاری و تحصیلی یکسان، معمولاً در موقعیت‌های شغلی متفاوتی از نظر سطح ارشدیت، میزان مسئولیت‌ها و حداقل دستمزد دریافتی به کار گرفته می‌شوند. کلیشه‌های جنسیتی و تأثیر آن‌ها در سیاست های جذب و استخدام نیروی کار سبب شده است که زنان علی‌رغم توانایی‌هایشان قادر به فعالیت در برخی مشاغل با حقوق مناسب نباشند. برای مثال عده‌ای معتقد هستند زنان قادر به انجام امور مربوط به مشاغل مدیریتی نبوده و در این موقعیت‌ها بهتر است مردان به کار گرفته شوند. این موضوع سبب می‌شود زنان هیچگاه نتوانند در برخی مشاغل به سطوح ارشد دست یافته و حقوق و مزایای بهتری دریافت کنند.
بارداری و نقش مادری زنان
بارداری یکی از عواملی است که در برخی سازمان‌ها منجر به اخراج زنان از محل کار یا در بهترین حالت، کاهش حقوق آن‌ها و تغییر قراردادشان به کار پاره‌وقت می‌شود. اگرچه در سال‌های اخیر خیلی از سازمان‌های خصوصی به دوران بارداری خانم‌ها احترام گذاشته و حتی با ارائه پکیج‌های مالی و مرخصی زایمان به خود و همسرانشان، از آن‌ها حمایت مادی و معنوی کرده‌اند، اما هنوز هم زنان نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر دنیا راه زیادی برای دستیابی به برابری حقوق خود با مردان دارند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ میلادی توسط Press Association انجام شده است نشان می‌دهد ۴۰ درصد از کارفرماها از استخدام زنان متأهل جوان به دلیل احتمال باردار شدنشان، اجتناب می‌کنند.
تحصیلات
ازآنجاکه زنان معمولاً زمان بیشتری را به تحصیل می‌گذرانند، دیرتر هم وارد بازار کار می‌شوند. سابقه کار اندک زنان در مقایسه با مردانی که در گروه سنی مشابه با آن‌ها قرار دارند سبب می‌شود حقوق کمتری هم دریافت کنند.
سخن آخر
در این مقاله تلاش کردیم به‌صورت خلاصه به بررسی علل تفاوت حقوق دریافتی نیروی کار مرد و زن در ایران بپردازیم. همچنین به بررسی نرخ اشتغال زنان در جهان از نگاه آمار پرداختیم. متأسفانه این تفاوت تنها در ایران رخ نداده و حتی کشورهای پیشرفته دنیا نیز با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. محدودیت های ناشی از بارداری و فرزندآوری، انتظارات کلیشه‌ای جامعه از زنان به‌عنوان مادر و همسر، تبعیض‌های شغلی و تمایل بیشتر به کسب مدارج تحصیلی بالاتر سبب شده‌اند که حقوق زنان و مردان معمولاً با هم فرق داشته باشد.