به گزارش گروه فرهنگ و هنر برنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «رومی روم» از سلسله‌های برنامه‌های «طعم کتاب»، سه‌شنبه (۱۵ شهریورماه ۱۴۰۱) با حضور طاهره مشایخ و ابراهیم اکبری دیزگاه به‌عنوان منتقد و حسین زحمتکش زنجانی؛ نویسنده اثر در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
«رومی روم» درباره دفاع مقدس و اربعین است
حسین زحمتکش زنجانی در بخش ابتدایی این نشست، گفت: کتاب «رومی روم» درباره دفاع مقدس و اربعین است. درباره عملیات مرصاد و نقش گروه منافقین در جنگ زیاد کار نشده است. اگر به سراغ جنایت منافقین برویم، معلوم می‌شود که طی چند روز مرتکب چه جنایاتی شدند.
وی افزود: در این کتاب سعی کردم سراغ بزنگاه‌های پیاده‌روی اربعین و دفاع مقدس بروم. یک موضوع عاشقانه هم در کتاب وجود دارد که مربوط به شخصیت «برزان» است و فکر می‌کنم این موضوع هم جای کار زیادی دارد. این موضوع عاشقانه هم یک بزنگاه است که به حرم امام حسین (ع) ختم می‌شود. سه یا چهار موضوع کتاب به پیاده‌روی اربعین متصل می‌شود. بستر اصلی رمان، این موضوعات را به‌هم وصل می‌کند.
نویسنده کتاب «رومی روم» اظهار کرد: پیاده‌روی اربعین می‌تواند دل‌ها را جمع کند. امام حسین (ع)، شیعیان را جمع کرده است.
زحمتکش زنجانی در ادامه تأکید کرد: در این رمان سعی کردم سراغ گرانیگاه‌ها بروم؛ موضوعاتی که کمتر به آنها پرداخته شده است، مانند دفاع مقدس، پیاده‌روی اربعین و زوج عراقی.
وی افزود: اگر به پیاده‌روی اربعین از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نگاه شود، یک موضوع فراتر از ابعاد سیاسی- فرهنگی است. ما ایرانیان، با خیلی کشورها رابطه سیاسی داریم، اما ارتباط‌مان با عراق از جنس دیگری است که این موضوع را می‌توانیم در پیاده‌روی اربعین مشاهده کنیم.
نویسنده کتاب «رومی روم» اظهار کرد: دو شخصیت محوری کتاب از نسبت میزبان- میهمانی استفاده می‌کنند. میزبان و میهمانی که نسبت به هم کینه به دل دارند و این چالش داستان است.
فصل‌های کتاب بازگشت به عقب دارند
در بخش دیگری از این نشست، طاهره مشایخ در جایگاه منتقد گفت: اگر بخواهم از نقاط مثبت کتاب بگویم، بعد از مدت‌ها کتابی خواندم که قلاب اثر توانست من را بگیرد. اغلب در مناسبت‌های مذهبی کتاب‌های مرتبط با آن مناسبت را می‌خوانم و کتاب «رومی روم» را توانستم در مدت کوتاهی مطالعه کنم. مطالعه کتاب «رومی روم» دربرنامه‌ام بود و توانستم آن را زود بخوانم. فکرم را نیز مشغول کرد. عنوان کتاب و جلد آن مخاطب را به طرف خود جلب می‌کند. در جلد کتاب عناصری همچون استکان دیده می‌شود که نماد اربعین است و گلوله دیده می‌شود که یادآور موضوع دفاع مقدس است.
وی افزود: خواننده با مطالعه بخش اول کتاب می‌فهمد با داستانی پرچالش مواجه است. افتتاحیه کتاب‌ها معمولا باشکوه است، اما اصطلاحات و عباراتی که در ابتدای این کتاب به‌کار رفته، بار معنایی منفی دارد. اینها مخاطب را می‌گیرد و نشان می‌دهد با یک داستان پرچالش درباره ارسلان ایرانی و برزان عراقی مواجه هستیم.
این منتقد ادبی بیان کرد: فصل‌های کتاب بازگشت به عقب دارند. نثر داستان و کشش داستانی هم باعث می‌شود با ادامه داستان همراه شویم. به‌نظر می‌رسد اگر فصل هفتم کتاب حذف می‌شد، خللی به داستان وارد نمی‌شد.
مشایخ ادامه داد: در فصل هشتم کتاب به موضوع داعش می‌رسیم. با مطالعه کتاب دیدم مطالب آن آشناست و متوجه شدم محتوای این بخش را در داستانی در جشنواره خاتم مطالعه کردم و این نشان از هنر نویسنده است که بخشی از محتوای این رمان را در قالب فصل جدا به شکل داستان هم منتشر کرده است.
هنوز متن درستی درباره اربعین نداریم
ابراهیم اکبری دیزگاه، دیگر منتقد حاضر در این نشست نیز با بیان اینکه کتاب «رومی روم» در ظاهر دو موضوع اصلی دارد و بقیه مطالب ذیل آن دو موضوع است، گفت: البته فکر می‌کنم یک موضوع اصلی فقط در کتاب وجود دارد و آن «جنگ» است.
وی در ادامه مباحثی درباره اهمیت مناسک پیاده‌روی اربعین به شکل بین‌المللی مطرح کرد. مسائلی که باعث همدلی مسلمانان شده و علاوه بر شیعیان باعث حضور مذاهب مختلف نیز شده است.
این منتقد همچنین بیان کرد: هنوز متن درستی درباره اربعین نداریم و اگر رمانی هم نوشته می‌شود در قد و قواره اربعین نیست و قابلیت ترجمه ندارد. به‌عنوان مثال نمی‌توان کتابی را در این‌باره ترجمه و آن‌را در آمریکای لاتین منتشر کرد.
اکبری دیزگاه گفت: بنیان اربعین بر محبت و کرامت قرار دارد. عراقی‌ها برای پذیرایی از زائران اموال‌شان را می‌گذارند. سفر موضوع دیگری است که در آن سیر و سلوک وجود دارد. نکته اصلی دیگر هم موضوع قیامت است که در سفر اربعین نشانه‌های آن دیده می‌شود. داستان حسین زحمتکش، داستان دو ملت است؛ دو طرفی که در طول جنگ عراق- ایران از یکدیگر کشته‌اند و بین آنها کینه وجود دارد.
وی تأکید کرد: شخصیت‌های ارسلان و برزان خیلی مذهبی نیستند، زخم‌ها و آثار جنگ هنوز در وجودشان دیده می‌شود. برزان معشوقه و پایش را در جنگ از دست داده است. دو شخصیت برزان و ارسلان، کینه شدیدی از هم دارند. نقطه مواجهه داستان هم اینجاست.
این نویسنده و ناشر افزود: در کتاب دو ملتی که از هم کینه دارند (ارسلان و برزان به نمایندگی از هر ملت) به یکدیگر می‌رسند و آماده انتقام هستند. اما وقتی در موضوع اربعین قرار می‌گیرند، کینه‌ها از بین می‌رود. البته کتاب، آیین و مناسک اربعین را با وجود حجم حدود ۳۰۰ صفحه‌ای کمتر نشان می‌دهد و به اصل ماجرای رویارویی می‌پردازد.
در این رمان قرار نبود وارد جزئیات اربعین شوم
در بخش دیگری از این نشست، حسین زحمتکش؛ نویسنده کتاب «رومی روم» در پاسخ به برخی نکات مطرح‌شده از سوی اکبری دیزگاه، گفت: در تولید این رمان قرار نبود وارد جزئیات اربعین شوم. گاهی مفهوم از مصادیق مهم‌تر است. مصداق چنین چیزی در کتاب «رومی روم» دیده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه پیشتر مشغول کار پژوهشی بوده و در کار تحقیقی، داشتن یک مساله اصل و اساس است، اظهار کرد: در تولید کتاب «رومی روم» این سوال و دغدغه را داشتم که چطور جنگ در سال ۶۷ تمام شد و با وجود تلفات از یک طرف و شهیدانی که داشتیم و اسیرانی که دو طرف از یکدیگر گرفتند و خانواده‌هایی که آسیب جنگ را تحمل کردند و شهرها نابود شد، با پیاده‌روی اربعین این موضوعات فراموش شدند. ما وقتی به عراق می‌رویم همدیگر را بغل می‌کنیم و به وحدت می‌رسیم.
زحمتکش افزود: ارسلان در کتاب نماینده ملت ایران است و برزان نماینده عراق که هر دو همه چیزشان را در جنگ از دست می‌دهند.
ابن نویسنده همچنین درباره اشاره طاهره مشایخ به وجود ماجرای چاله‌ای در داستان، ضمن تاکید بر اینکه چاله در این کتاب نماد دنیاست، گفت: از طرح جلد کتاب رضایت دارم. میخ‌هایی که در تصویر جلد کتاب داخل استکان چای قرار داده شده، نماد کینه‌ای است که شخصیت‌ها از همدیگر دارند.
وی در پاسخ به نقد دیگری مبنی بر اینکه فصل هفتم کتاب امکان حذف داشته، افزود: حجم رمان شاید زیاد باشد، اما هرچه در کتاب نوشته شده، واقعا لازم است.
زحمتکش همچنین بیان کرد: پررنگ شدن کینه‌ها در داستان به‌کارم می‌آمد. مجبور بودم آنها را پررنگ کنم تا این موضوع که در انتهای داستان شخصیت‌ها می‌خواهند یکدیگر را بکشند، توجیه شود.
نویسنده کتاب «رومی روم» در پاسخ به نقد دیگری مبنی بر اینکه آیا امکان داشت داستان با فصل «برزان» شروع شود؟، توضیح داد: می‌خواستم داستان با ارسلان شروع شود و با برزان تمام شود، چراکه ارسلان برای مخاطب ایرانی شناخته‌شده‌تر و ملموس‌تر است. می‌خواستم با برزان تمام کنم که آیا دنبال انتقام برود یا نرود.
در این کتاب، دو نوع انسان دیدم
در ادامه طاهره مشایخ نیز در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در کتاب دو نوع انسان دیدم. یکی انسان کامل که در مسیر اربعین می‌افتد و کدورت‌ها در چالشی زیاد در این مسیر از بین می‌رود. یک مدل انسان دیگر که درگیر مسائل نفسانی می‌شود و قصدش انتقام گیری است. نویسنده داستان جسارت داشته که یک بُعد انتقام‌گیری در داستان قرار داده و شخصیت تصمیم می‌گیرد که در موقعیت انتقام‌گیری چه کاری انجام دهد.
«رومی روم» ضد جنگ است
اکبری دیزگاه نیز در بخش پایانی این نشست بیان کرد: در کتاب سه نوع مواجهه داریم؛ یک مواجهه میزبان- میهمان است، مواجهه دیگر در جبهه بین دو شخصیت اتفاق می‌افتد و مواجهه سوم در پایان کتاب است که در واقع دو شخصیت اصلی یکدیگر را نمی‌بینند.
این منتقد گفت: کتاب، کتاب تلخی است، هرچند پایان خوشی دارد. هر دو طرف ضارب و مضروب، شیرینی زندگی را از دست می‌دهند. این اثر، یک کتاب ضد جنگ است. نویسنده به ذات جنگ خیره شده و می‌گوید جنگ شیرینی و نشاط زندگی را می‌گیرد. این اثر، ماهیت ضد جنگ دارد نه ضد دفاعی. وجه ذکرگونه کتاب می‌گوید سعی کنید دنبال جنگ نباشید. همچنین کتاب مسیری باز می‌کند و وجه دیگر جنگ را نشان می‌دهد؛ مثل حضور داعشی‌ها و ایزدی‌ها.
اکبری دیزگاه ادامه داد: این رمان اگر در زمان جنگ نوشته می‌شد، می‌گفتیم کتاب مفیدی نیست. اما اکنون مجال نوشتن این کتاب است که به کمک آن به ماهیت جنگ فکر کنیم. کتاب، خارج از مذهب و قوم نوشته شده و کتاب انسان است.
بازار کنیزفروشان، نمادی از خباثت جنگ است
در پایان نویسنده رمان «رومی روم» با استقبال از یادآوری اکبری دیزگاه درباره ماجرای حضور داعش و ایزدی‌ها در کتاب، بیان کرد: در این اثر، از تاریخ‌های خاص مربوط به بازار کنیزفروشان موصل که در روز جمعه و دو روز مانده به ماه محرم است، استفاده کردم. روز جمعه از نظر مسلمانان وقتی صدای اذان بلند می‌شود، معاملات دارای اشکال شرعی است و بازار کنیزفروشان هم نمادی از خباثت جنگ است و آنجا به کینه شخصیت برزان اضافه می‌شود.
انتهای پیام/