اهمیت بخش معدن در اقتصاد بر هیچ کسی پوشیده نیست. به‌ویژه در کشوری که از وابستگی به نفت، زخم و رنج بسیار دیده است. معادن گنجینه‌های بزرگی هستند که می‌توانند تولید داخلی و صنعت ملی را متحول کنند. اما چرا هنوز آن‌طور که باید از ظرفیت‌های بخش معدن استفاده نشده است؟ چه مشکلاتی پیش روی مدیران معدنی است که نتوانسته‌اند معدن را به جایگاه مناسب خود در پیشرفت و شکوفایی اقتصاد ایران برسانند؟
شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات به‌عنوان یکی از هفت شرکت بزرگ پیشران پیشرفت اقتصاد کشور، سال‌هاست در زمینه توسعه معدن و صنایع معدنی فعالیت نموده و جایگاه قابل توجهی را در صنعت به خود اختصاص داده است. مهم‌ترین ویژگی این مجموعه، توسعه محور بودن آن و فعالیت گسترده آن در تمام حلقه‌های زنجیره تولید از کشف و استخراج معدن و فرآوری موادمعدنی تا تامین انرژی و فعالیت‌های زیرساختی در حوزه حمل‌ونقل و کارخانه‌های مختلف کنسانتره، گندله، آهن‌اسفنجی، فولاد و… را شامل می‌شود. این هلدینگ بزرگ درحال‌حاضر پروژه‌های متعددی را در اقصی نقاط کشور در دست اجرا دارد. در ادامه به برخی دغدغه‌ها و مسایل مربوط به حوزه معدن از نگاه مدیران این مجموعه اشاره می‌کنیم.
تغییر ساختار، اولین ضرورت
اردشیر سعدمحمدی مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات چندی پیش در نشستی علمی به بررسی مشکلات معادن پرداخت و گفت: توسعه بخش معدن در ایران نیازمند تغییر ساختار در چارت مدیریتی و تغییر نگرش در ذهن سیاست‌گذاران کشور است.
سعدمحمدی افزود: با حفاری‌های چند صد هزار متری در سال نمی‌توانیم در بازار موادمعدنی با رقبایی که سالانه میلیون‌ها متر حفاری انجام می‌دهند، رقابت کنیم و نیازمند توسعه اکتشافات معدنی در اعماق هستیم.
مدیرعامل هلدینگ معادن و فلزات تصریح کرد: اگر فرصت موجود برای گرفتن سهم از بازار جهانی را از دست دهیم، به راحتی رقبا جایمان را می‌گیرند بنابراین ناچاریم از تکنولوژی روز دنیا در این رابطه استفاده کنیم.
او افزود: متولی بخش اکتشافات معدنی در کشور مشخص نیست و هیچ سازمانی اختیار تام و بودجه کافی برای انجام اکتشافات معدنی در اختیار ندارد.
اکتشاف، اولین دغدغه
سعدمحمدی گفت: اولین دغدغه در بخش معدن اکتشاف است. در ایران، مرکزی برای ارزیابی اکتشاف نداریم و هر سازمانی از نگاه خود میزان ذخایر را اعلام می‌کند. استرالیا ۵/۱ میلیارد دلار در بخش اکتشاف سرمایه‌گذاری کرده که سرمایه‌گذاری‌های ما در مقایسه با چنین کشورهایی نزدیک به صفر است.
او افزود: شرکت گلنکور در سال گذشته ۲۲۹ میلیارد دلار گردش مالی داشته که این رقم غیرقابل مقایسه با شرکت‌های ایرانی‌ست.
او به این نکته نیز اشاره کرد که در منطقه سریدون یکی از شرکت‌های بزرگ خارجی اعلام کرد که این منطقه ذخیره مس ندارد اما توانستیم با سرمایه‌گذاری از محل منابع داخلی شرکت ملی مس، سه میلیارد تن ذخیره مس سریدون کشف کنیم.
سعدمحمدی با اشاره به وضعیت اکتشافات سنگ‌آهن افزود: حداقل ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد نیاز داریم که ذخایر کنونی ما تا ۱۸ سال آینده فقط پاسخگوست.
او گفت: اگر قرار است جایگاه معدن ارتقا یابد نیاز به برنامهریزی برای انجام اکتشاف وسیع و عمیق داریم.
سعدمحمدی با اشاره به وضعیت ذخایر مس افزود: در دنیا ۸۷۰ میلیون تن مس خالص داریم که سهم ایران ۴۰ میلیون‌تن است.
کمبود تکنسین و بحران فناوری
سعدمحمدی با اشاره به کمبود تکنسین و کارگر ماهر معدنی در کشور گفت: حاضرم امضا کنم که تا ۱۰ سال دیگر معدنکاری که استخراج زغال‌سنگ را بداند به شدت کمیاب خواهد بود چون در پرورش تکنسین کوتاهی کرده‌ایم.
سعدمحمدی گفت: معادن کشور از نظر تکنولوژی دچار عقب‌افتادگی شدهاند و به‌طور حرفه‌ای فعال نمی‌کنند از این رو نیاز است تا با ایجاد ارتباط با شرکت‌های بزرگ این عقب‌افتادگی تکنولوژیکی برطرف شود.
او افزود: به نرم‌افزارهای جدید در بخش معدن نیاز داریم چراکه هریک از کانسار‌ها از توابع ریاضی بهره می‌برند. اگر شکل سه بعدی اکتشاف صحیح نباشد چگونه می‌توانیم معدن مناسبی را طراحی کنیم.
مدیرعامل هلدینگ معادن و فلزات افزود: نیازمند تغییر نگرش در ذهن سیاست‌گذاران برای توسعه بخش معدن هستیم چرا که هیچ بخشی در ایران به اندازه معدن سودده نیست و قدرت بزرگ شدن در کشور را دارد.
او با اشاره به کمبود زیرساخت‌ها در کشور افزود: نمی‌شود معدن‌کار علاوه بر انجام وظایف خود موظف به تامین برق، آب و گاز خود نیز باشد و بهتر است این زیرساخت‌ها از سوی وزارتخانه‌های تخصصی ایجاد شود.
او خطاب به دانشجویان رشته مهندسی معدن افزود: ارزش روز معدن را فقط مهندسان معدن‌می‌دانند و آن را باید پاس بدارند.
او تصریح کرد: آنقدر کار در بخش معدن داریم که نیرو کم داریم. ما امروز حفار اکتشافی نداریم و مجبور شده‌ایم از ترکیه حفار بیاوریم.
معدنکاری دیجیتال، حلقه مفقوده
در نشست تخصصی کمیته راهبردی همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال از معدنکاری دیجیتال به‌عنوان حلقه مفقوده توسعه معدنی ایران یاد شد. حوزه‌ای که سیاست‌گذار و بازیگران توجه چندانی به آن ندارند. این غفلت بزرگ اما می‌تواند تبعات بسیاری برای کشور در پی داشته باشد؛ به‌طوری‌که در سال‌های آتی، کل زنجیره تامین صنایع در جهان تحت تاثیر این تحول قرار خواهند گرفت.
اردشیر سعدمحمدی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات با اشاره به روندهای جهانی و تجربیات داخلی در زمینه معدنکاری هوشمند گفت: چنانکه می‌‌‌دانید، بخش معدن تقریبا در جهت منفی حرکت می‌کند و در آخرین آمارها هم رشد سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۹ به جای افزایش، نزول چهار درصدی را تجربه کرده است. این عدد بیانگر رفتار و سیستم مدیریتی است. دیدن فرآیندهای به‌‌‌روز معدنکاری در شرکت‌های برجسته به‌خوبی تفاوت‌‌‌های ما با جهان را به نمایش میگذارد. باید دید سیستم هوشمند در بخش اکتشاف قادر است چه اقداماتی انجام دهد. انتقال این توانایی‌‌‌ها به معدن‌‌‌کاران ایران از درجه اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. بسیاری از معدن‌‌‌کاران و شرکت‌های معدنی هنوز هم با این قبیل توانایی‌‌‌ها که در نتیجه هوشمندسازی معدن از طراحی تا عملیات، سیستم‌های محاسباتی و ذخایر که به کل متحول شدهاند و قابل دسترسی است، آشنایی ندارند.
اکتشافات هنوز سنتی است
سعدمحمدی در ادامه گفت: امروز کل سیستم‌هایی که در ایران برای اکتشاف استفاده می‌شوند، سنتی هستند که این موضوع در زمینه محاسباتی اختلاف جدی با دنیا ایجاد کرده که باید مورد تاکید قرار گیرد. البته در بخش تکنولوژی بخشهایی از فناوری‌‌‌های نسل چهارم نظیر تکنولوژی VAR و پایش هوشمند سه‌‌‌بعدی در مجموعه‌‌‌هایی نظیر مس سرچشمه عملیاتی شده که فواید بسیاری در پی داشته است. امروز بسیاری از این فناوری‌‌‌ها در دسترس هستند؛ اما استفاده از آن‌ها در کشور شایع نشده است. امروز طراحی فازبندی‌‌‌‌‌‌ها در جهان به شکل آنلاین انجام می‌شود؛ اما در کشور به این رویه دسترسی نداریم.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات افزود: امروزه دو تا سه نسل از فناوری معدنی عقب افتادهایم و اگر تدبیری اندیشیده نشود که این فاصله کم شود، عقب‌‌‌ماندگی شدت می‌گیرد. استفاده از دامپ‌‌‌تراک‌‌‌های ۱۳۰ تنی به‌ندرت در کشور شایع است که امروزه تراک‌‌‌های مورد استفاده در دنیا با ظرفیت بیش از ۴۰۰ تن کار کرده و حتی برخی سازندگان به سمت ساخت دامپ‌‌‌تراک‌‌‌های ۵۵۰ تنی رفته‌‌‌اند.
حمل و نقل باید متحول شود
اردشیر سعدمحمدی در بخش دیگری از سخنانش گفت: از این بدتر وضعیت زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل در کشور است که از منظر نحوه کف‌‌‌سازی و زیرسازی به‌کل باید متحول شود تا با نیازهای جدید همسو شود. همه این عوامل موجب می‌شود تا هزینه تمام‌شده معدن‌‌‌کاران ایران ۱۰۰درصد از رقبای جهانی بیشتر باشد. سعدمحمدی با تاکید بر این موضوع که نباید به تعریف صرف از وضعیت بخش معدن کشور پرداخت، گفت: همایش پیش‌رو باید به سوالات مختلف در حوزه معدنکاری دیجیتال پاسخ دهد، ضمن اینکه نقاط ضعف را باید مشخص کند تا شاید بتوان از این مسیر تغییراتی در بخش معدن ایجاد کرد.
قوانین و مقررات چالش زا
امین صفری معاون امور معادن و صنایع معدنی شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات هم در گفت‌وگویی از دغدغه های کارشناسان بخش معدن سخن به میان آورد. صفری گفت: اجرای پروژه‌ها با محاسبات اقتصادی و فنی آغاز می‌شود اما نبود ثبات در قوانین و مقررات و صدور دستورالعمل‌های خلق‌الساعه، ممکن است اجرای بسیاری از پروژه‌ها را با چالش مواجه کند و محاسبات فنی و اقتصادی را به طور کلی تغییر دهد.
امین صفری بیان کرد: شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات با توجه به استراتژی‌ها، نقش و اهمیت شرکت در حوزه معدن و صنایع معدنی و فلزی کشور، پروژه‌های متعددی را در دست اقدام دارد.
وی افزود: با توجه به اینکه شرکت بیشتر سهام شرکت‌های حوزه معادن و صنایع معدنی و فلزی را در اختیار دارد، در این بخش به فعالیت می‌پردازد و بر همین اساس اکثر پروژه‌ها نیز در این حوزه تعریف شدهاند.
پروژه ها همچنان پیش می روند
معاون امور معادن و صنایع معدنی «ومعادن» ضمن تاکید بر توانایی متخصصان داخلی برای پیروزشدن بر مشکلات حوزه معدن، با اشاره به یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌هایی که در در حال انجام است عنوان کرد: یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه‌ها، معدن مس جانجا به شمار می‌آیدکه قرار است در این معدن با انجام اکتشافات تکمیلی و باطله‌برداری و سپس استخراج و در نهایت احداث کارخانه کنسانتره مس به ظرفیت ۱۳۰ هزار تن پروژه تکمیل شود.
صفری مطرح کرد: خوشبختانه در این پروژه قرارداد منعقد و شرکت مورد نظر و زمین برای انجام پروژه اختصاص داده شده است. همچنین مدیرعامل و هیئت مدیره شرکت جهت تسریع در فرایند‌های اداری تعیین شدهاند. علاوه‌براین، برنامهریزی و زمان‌بندی فازهای اجرای پروژه مشخص شده است. درحال‌حاضر نیز تیم اجرای پروژه در معدن فعالیت می‌کنند و عملیات اکتشافات تکمیلی را انجام می‌دهند تا بتوانیم جانمایی‌ها، طراحی‌ها و تست‌های تکنولوژی را مشخص کنیم و بر اساس نتایج مطالعات اولیه بتوانیم فرایند اجرایی و احداث کارخانه را آغاز کنیم.
وی تصریح کرد: اجرای پروژه مس جانجا در مسیر خوبی قرار گرفته است و این پروژه نسبت به دیگر پروژه‌های بزرگ که اقدامات اولیه در آن‌ها مدت زمان بیشتری به طول می‌انجامد، به نظر می‌رسد پروژه جانجا در زمان خوبی روی ریل اجرایی قرار گرفته است.
ابرچالش‌های اجرای پروژه‌ها
صفری با اشاره به چالش‌ها و مشکلات اجرای پروژه‌ها، اظهار کرد: به طور حتم اجرای پروژه‌های معدنی، با چالش‌هایی همراه خواهد بود. به طور مثال در بخش انرژی، به شدت با چالش کمبود برق مواجه خواهیم بود. برای رفع این معضل، در حال تلاش و برنامهریزی هستیم تا به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر یا انرژی‌های پاک پیش برویم زیرا از نظر سرزمینی و زیست‌محیطی با توجه به کمبود انرژی در کشور، باید به این سمت حرکت کنیم.
وی اضافه کرد: در رابطه با تامین انرژی، در حال انجام برنامه‌ریزی‌های لازم هستیم زیرا استفاده از انرژی خورشیدی به عنوان سوخت معدن و صنایع معدنی تاکنون صرفه اقتصادی نداشته است. بنابراین با توجه به کمبود‌هایی که در صنعت برق وجود دارد، به‌طور حتم استفاده از انرژی تجدیدپذیر در بخش معدن و صنایع معدنی صرفه اقتصادی خواهد داشت. امیدوار هستیم بتوانیم یک طرح خوب در این زمینه تعریف کنیم و مدیرعامل هلدینگ نیز روی این موضوع تاکید جدی دارد.
معاون امور معادن و صنایع معدنی «ومعادن» خاطرنشان کرد: در بخش نیروی انسانی در تمام پروژه‌ها و حوزه‌های صنایع معدنی و فلزی، با کمبود نیروی متخصص مواجه هستیم. تلاش می‌کنیم در پروژه‌ها از نیروهای جوان استفاده کنیم و نسل جدیدی را در حوزه معدن و صنایع معدنی جهت اجرای پروژه به وجود آوریم.
صفری به یکی از ابرچالش‌های حوزه معدن و صنایع معدنی اشاره کرد و گفت: یکی از چالش‌های جدی ما در این زمینه، نبود ثبات قوانین و مقررات در کشور است. با توجه به طرح‌هایی که در دست اقدام داریم، هر یک از پروژه‌ها با محاسبات اقتصادی پیش می‌روند. ثبات اقتصادی و قوانین و مقررات در هر یک از این پروژه‌ها تاثیر میگذارد. همچنین تغییر قوانین و مقررات، صدور بخشنامه‌های جدید و دستورالعمل‌ها نیز تاثیر قابل توجهی در روند اجرایی پروژه‌ها و در نتایج و شاخص‌های اجرایی آن‌ها میگذارد. این مقوله اجرای پروژه‌ها را به صورت جدی با چالش مواجه کرده است. متاسفانه برای این امر راهکاری نیز وجود ندارد؛ مگر اینکه با یک خرد جمعی، بخش خصوصی و حاکمیت بتوانند ثبات را در قوانین و مقررات ایجاد کنند.
وی بخش حمل و نقل را نیز دیگر چالش اجرای پروژه‌های معدنی و فلزی دانست و یادآور شد: کمبود ریل و راه آهن در کشور بسیار جدی است و باید به این موضوع به صورت ویژه توجه شود. البته نیازمند این هستیم بخشهایی که متولی راه‌آهن هستند، برای توسعه آن پیش‌قدم شوند تا راه‌آهن توسعه پیدا کند.
انتهای پیام