به گزارش خبرنگار نفت خبرگزاری برنا، یکی از موافقتنامه‌های رایج در حوزه تجارت بین‌الملل، قراردادهای سوآپ است. این قرارداد در دهه‌های اخیر از سوی بسیاری از کشورهای صادرکننده و واردکننده کالا به خصوص نفت و گاز و منابع معدنی مورد استقبال قرار گرفته است، تاجایی که برخی ارزش این معاملات را تا 05 درصد کل تجارت جهانی می‌دانند.
در واقع سوآپ واژه انگلیسی و در لغت به معنای پایاپای است، معاوضه و مترادف با واژه مبادله است. از طرفی گاهی سوآپ به معنای معاوضه محصولات، نرخ بهره، نرخ ارز و یا بدهی نیز معرفی می‌شود. این قراردادها شیوه‌ای از جذب سرمایه گذاری خارجی است که به وسیله کشورهای صاحب منابع (از جمله نفت و گاز) در جهت تسهیل مسائل مالی منعقد و اجرا می‌شود.
با توجه به موقعیت ایران در منطقه، قراردادهای سوآپ می‌تواند با کشورهای دنیا به خصوص کشورهای همسایه، زمینه رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور را فراهم گرداند. از این رو عمده روش‌های سوآپ شامل، سوآپ نرخ بهره، سوآپ نرخ ارز و سوآپ کالا می‌شود.
انواع سوآپ
مختار محمودی در مقاله خود تحت عنوان مزایا و معایب سوآپ پیرامون روش‌های مختلف آن اذعان می‌دارد:« متداولترین نوع سوآپ، سوآپ نرخ بهره است، و اساساً قراردادی است که طی آن جریان‌های نقدی ثابت با جریان‌های نقدی شناور ناشی از یک دارایی پایه معاوضه می‌شوند. در سوآپ نرخ بهره، یک شرکت توافق می‌کند جریان‌های نقدی با بهره ثابت از پیش تعیین شده را چند بار در سال پرداخت کند و در مقابل بهره‌هایی با نرخ شناور (متغیر) بر روی همان مبلغ (اصل وام فرضی) در مدت زمان یکسان دریافت کند؛ در واقع، سوآپ نرخ بهره تعویض دو جریان پرداختی بهره در قالب یک ارز است».
اما سوآپ ارزی شامل معاوضه جریان پرداختی در یک ارز خاص با جریان پرداختی در ارز دیگر است. برای مثال، شرکت «الف» 9.8 میلیون دلار و شرکت «ب» 10 میلیون یورو سرمایه دارد. شرکت الف به مدت یکسال به یورو نیازمند است و شرکت «ب» نیز نیاز به دلار دارد. به هم دلیل دو شرکت تصمیم به انعقاد قرارداد سوآپ می‌گیرند.
هدف این دو شرکت از ورود به این معامله این است که اولا به مدت یک سال ارز در دسترس خود (دلار یا یورو) را به ارز موردنیاز تبدیل و خودشان را در مقابل ریسک تغییرات نرخ ارز پوشش دهند. ثانیاً با استفاده از سوآپ ارزی، تأمین مالی در کشور دیگر و به ارز دیگر (مثل یورو یا دلار) برای آنان آسانتر و ارزانتر شود.
نوع دیگری از سوآپ، سوآپ کالا است که این قرارداد برای مبادله و تعویض آن دسته از کالاهایی استفاده می‌شود که بدون توجه به منبع یا محل تولید آنها مشخصه‌های استانداردی دارند، بطوری که تفاوت عمده‌ای بین گونه‌های آن وجود ندارد، مانند نفت، گاز، محصولات شیمیایی و مواد اولیۀ دیگر است. اگرچه معاملات سوآپ عمدتاً در مبادلۀ کالای همسان استفاده می‌شود، ولی در شرایط خاص ازجمله در زمان تحریم، مواد و کالاهای ناهمسان نیز بر طبق معاملات سوآپ مبادله می‌شوند. بنابراین، سوآپ کالا در جهت اجتناب از هزینه‌های گزاف و ریسک‌های ناشی از آن، به‌خصوص سوآپ کالاهای ناهمسان برای مقابله با تحریم‌ها و رفع مشکلات ارزی، منعقد و اجرا می‌شود.
سوآپ گاز چگونه است؟
ظفریان کارشناس انرژی در این‌باره می‌گوید:« سوآپ گاز است به این معنا که از کشوری گاز را در یک نقطه تحویل میگیریم و به کشور ثالثی گاز را در نقطه دیگری تحویل میدهیم و به علت این جابجایی مبلغی را دریافت می‌کنیم اما در این حالت، قرار داد بین کشور اول و کشور سوم است و عمل کشور دوم تنها یک واسط است. مدل آخر مدل ترانزیت است فرض کنید ترکمنستان و آذربایجان خط لوله مجزا در داخل ایران احداث کرده باشند و گاز ترکمنستان به آذربایجان برود و در این صورت ایران به دلیل عبور خط لوله تنها حق ترانزیت می‌گیرد.»
وی به مسائل مربوط به سوآپ گاز در دولت اشاره کرد و گفت:« رویکردی که دولت آن را دنبال می کند بحث سوآپ گاز است. اما برای اینکه مشخص شود کدام یک از مدل‌های تجارت گاز به نفع کشور است ابتدا می‌بایست به این توجه کنیم که سوآپ گازی و ترانزیت هر دو قرارداد فروش گاز بین کشور الف و ب است و کشور واسط تنها یک انتفاع حداقلی اقتصادی برای این انتقال به دست می آورد و سود کشور واسط (در اینجا ایران) تنها ناشی از موقعیت جغرافیایی خود است»
فرصت ایران در تبدیل شدن به هاب انرژی با سوآپ نفت و گاز
سوآپ نفت و گاز فرصت ویژه‌ای را برای کشور به وجود می‌آورد تا با استفاده از موقعیت استراتژیک خود بتواند منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی بدست آورد. در این رابطه جواد اوجی، وزیر نفت، که با هیات همراه در این نشست شرکت کرده بود در حاشیه این مجمع درباره سوآپ نفت و گاز روسیه توسط ایران گفت: ترانزیت و سوآپ نفت و گاز از روسیه، ایران را به هاب انرژی منطقه تبدیل و درآمدهای ارزی فراوانی نصیب کشور می‌کند. بنابراین با توجه به اظهارات فوق، دولت باید عزم خود را جزم کند و با توجه به شرایط و موقعیت مکانی کشور تبدیل به هاب انرژی شود.
انتهای پیام/