به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ وهنر برنا ؛مجید محمدزمانی پژوهشگر حوزه رسانه و افکار عمومی به مناسبت دیدار مقام معظم رهبری با مادحین اهل بیت در گزارشی به تحقیق درباره مداحی با سبک وسیاق روز پرداخته است.مداحی امروز باید محتوا، مخاطب و محیط و فضای اثرگذار متناسب خود را انتخاب کرده و از مزیت های هر دو رویکرد سنتی و پاپ استفاده نماید. در کنار هیئات عمومی ، نیازمند رشد هیئات تخصصی هستیم تا بتوانند مرجعیت اجتماعی و تربیت تخصصی مخاطبین خود را پیگیری کنند. نگاه به گروه های تخصصی مخاطب باید جایگزین نگاه توده ای و بازاری به مخاطب گردد.
مساله مخاطب در هیئت
هیئت، به عنوان رسانه ای مردمی و اثرگذار، در طول تاریخ تمدن اسلامی، نقشی اساسی در انتقال معارف و مناقب اهل بیت ایفا کرده است. یکی از عوامل موثر بر حفظ و تقویت نقش این رسانه ی مهم عالم تشیع در قرون مختلف، ارتباط آن با مخاطب و متن مردم جامعه است. حتی در دوران مدرن با توجه به رشد صنعت ارتباطات و رسانه، یکی از دغدغه های همیشگی برپاکنندگان این مجالس، حفظ و تقویت ارتباط هیئات و مادحین با مخاطبین خود بوده است.
این یادداشت با نگاهی کلان به دو جریان مداحی سنتی و مداحی عامه پسند(پاپ) در ارتباط گیری با مخاطب، به بررسی خاستگاه و خلاهای این ارتباط پرداخته تا محمل گفتگویی جهت ساخت هیئتی متناسب با اقتضائات روز مخاطبین قرار گیرد.
باید توجه داشت تقسیم مداحی ها و هیئات به دو دسته سنتی و مدرن، به لحاظ دوره ی زمانی نیست، بلکه به لحاظ ویژگی های متمایز این جریان است. از این رو ممکن است، حتی برخی از هیئات جدید، به واسطه ویژگی هایی جز هیئات سنتی به حساب آیند. لازم به ذکر است این دو جریان در دو سر طیف قرار دارند و بسیاری از هیئات در دوره های مختلف در میانه این طیف یا متمایل به یک سو می گردند.
به منظور اثرگذاری صحیح رسانه هیئت برمخاطب، لازم است سه ضلع محتوای مداحی(متشکل از شعر، سبک و مداح)، مخاطبین هیئت و مکان و فضای هیئات، هماهنگ و متناسب با یکدیگر باشند، تا از برایند تعامل این سه، اثرگذاری مطلوب بر مخاطب صورت گیرد. از این رو در ادامه یادداشت این سه ضلع (مداحی، مخاطب و فضای هیئت)، در سیره اهل بیت در برپایی مردمی هیئات، و در دو جریان هیئات سنتی و مدرن مورد مقایسه قرار خواهند گرفت.
دغدغه های مخاطب محوری
تلاش ائمه اطهار در برپایی مجالس عزاداری بر این بوده تا سه ضلع محتوای مداحی(شعر، سبک و مداح)، مخاطبین و مکان و فضای مجالس عزا، مردمی و عمومی باشد تا این مجالس بتوانند با مخاطبین خود ارتباطی موثر و صحیح برقرار کنند.
ائمه اطهار به برگزاری مجالس عزا در محیط های عمومی(خصوصا مکان های مقدس نظیر منا)، زمان های مورد توجه عامه و در بستر تحولات اجتماعی تاکید داشتند. امام صادق(ع) در ایام تشریق در زمان حج، به کمیت امر کرد تا مجلس عزا برپا کند(محمدزمانی،1393، ج3، 131) و یا امام باقر(ع) به فرزند خویش امام صادق(ع) وصیت نمودند که در ایام حج در منا به مدت ده سال برای وی مجلس عزا برپا نمایند(کلینی، 1362، ج۵، ۱۱۷)
مجالس عزای برپاشده توسط اهل بیت، به صورت جمعی و با حضور مخاطبین عمومی تشکیل می شد. محمد بن سهل می گوید هنگامی که من و کمیت بر حضرت صادق (ع) داخل شدیم. کمیت گفت: فدایت شوم اذن مى‌دهى که در محضر شما چند شعر بخوانم؟ حضرت فرمود: بخوان. سپس حضرت کسی را نزد برخی از افراد خاندانش فرستاد تا آنها را دور هم جمع کنند(محمدزمانی، 1393، ج3، 131)
همچنین ائمه اطهار با رصد فضای اجتماعی، از مادحینی که مورد استقبال عامه بوده و می توانستند با مخاطبین خود به خوبی ارتباط برقرار کنند، در مجالس شخصی خود استفاده می کردند. جعفر بن عفان وارد بر حضرت صادق (ع) شد حضرت او را اکرام فرمود و نزدیک خود نشانید، سپس فرمودند: یا جعفر! بلغنى انک تقول الشعر فى الحسین و تجید؛ به من رسید که تو در مرثیه حسین (ع) شعر می‌گویی و خوب هم می‌گویی، جعفر بن عفان عرض کرد: بله فداى شما شوم. حضرت فرمودند: پس بخوان. وقتی جعفر مرثیه خواند حضرت و حاضرین در مجلس گریستند(ری شهری، 1375، ج7، 412)
ائمه اطهار ضمن تحسین اشعار پر معنا، موزون و متناسب با مسائل اجتماعی، از شعرا می خواستند تا از کلمات متعارف قابل فهم مردم استفاده کنند. به طور مثال امام صادق(ع) یک ضرب المثل عربی را جایگزین چند کلمه نامانوس قصیده میمیه کمیت کرد(محمدزمانی، 1393، ج3، 129-130). همچنین در کنار توجه به محتوای مداحی، ائمه از مادحین می خواستند تا در اجرای مراسم، از سبک های متعارف مردم در مداحی استفاده کنند. چنانچه ابوهارون مکفوف نقل می کند که امام جعفر صادق(علیه‌‌السلام) به من گفت: برای من شعری درباره حسین(علیه‌‌السلام) بخوان. من شعری برایش خواندم و او به من گفت: آن چنان که برای خود می‌‌خوانید برایم بخوان، منظورش، با رقت و سوز، بود( انشدنی کما ینشدون یعنی بالرقة)(ابن بابویه، 1406 ق، ج1، 84)
شکل گیری مداحی عامه پسند(پاپ)
در دوران اخیر، اوایئل انقلاب اسلامی و سال های دفاع مقدس، دوره سلطه وجوه حماسی و دینی بر نوحه ها و هیئات است. آمیختگی وعظ، حماسه و خطابه و در هم آمیختگی سنت دینی و عاشورایی با روح انقلابی، عامل محرک متن جامعه است. در این دوره هیئات و مداحی‌هایی که به پیوند عاشورا و عزا با مسائل روز انقلاب و جنگ توجهی نداشتند، متونی بی محتوا، سطحی و مطرود جامعه قلمداد می شدند. مادحینی همچون صادق آهنگران با حضور در متن مسائل روز و ارتباط نزدیک با مخاطبین جوان خود در جبهه، نقشی اثرگذار در تحریک و هدایت جامعه به سمت حق داشتند.
دوره پس از جنگ، دوره بازبینی در سنت های مرسوم و گفتمان دینی حاکم توسط جوانان نسل جدید بود و با رشد روز افزون هیئات و رقابت ایشان با هم، انواع متنوع مداحی، فارغ از گفتمان های سیاسی و حماسی دوران آغاز انقلاب تولید گردید. همچنین با تغییر شرایط نسلی در دهه 80 و با حضور دولت اصلاحات و شرایط باز ایدئولوژیک این دهه، متون مداحی تحت تاثیر نیازهای فرهنگی- سیاسی نسل جدید، با آزادی بیشتری از ساختار سنتی حاکم، رشد نمودند. در این دوره با حضور جوانان در حوزه های جدید التاسیس عمومی، هیئات سنتی از برخی محیط های اجتماعی دور و به تبع سطح ارتباط ایشان با مخاطبین جوان کاهش یافت. در این دوره با حضور مادحینی جدید نظیر نریمان پناهی، رضا هلالی، سید جواد ذاکر، مداحی فرمی ریتمیک می گیرد و هیئات با تمرکز نوحه خوانی و حضور کم رنگ روضه و واعظ روحانی برگزار می گردد. مداحی های عامه پسند(پاپ) جدید با نقد فهم رسمی و سنتی از متن دینی و توجه جدی به زندگی روزمره و اعتقادات عمومی و عینی و خودمانی، موجب بازنگری در فهم دین شدند(بهار، 1390، 225 -228).
محتوا محوری مداحی سنتی
مداح سنتی، در جایگاهی پس از شخص واعظ روحانی و در کنار وی، به تبلیغ و آموزش دین می پردازد. مداح سنتی از پوشش عبا و لباس سنتی استفاده می کند و با گمنامی و اخلاص بدون چشم داشت مالی، به روضه خوانی و ستایشگری اهل بیت می پردازد. بسیاری از این مادحین به صورت رسمی در حوزه های علمیه یا غیر رسمی در ارتباط مستمر با علما، آموزش دینی دیده اند و به واسطه آشنایی با زبان عربی و روش فهم احادیث به صورت مستقیم به منابع دست اول تاریخی و روایی رجوع می کنند. محتوای اشعار موزون و کلاسیک مادحین سنتی، برگرفته از متون دینی مستند است و شعرا تلاش می کردند تا با پیوند دهی مسائل روز با متون و وقایع دینی به آموزش، تحریک و هدایت مخاطبین خود بپردازند. به طور مثال پیوند قیام عاشورا با جهاد و دفاع مقدس در اشعار آهنگران در دوران مقدس عامل تحریک و تهییج در جبهه ها بوده است.
امر امام خود را باید به جان خریدن، باید ره خطر را تا کربلا بریدن
باید به خیمه گاه مولا حسین رسیدن، در راه عشق ورزی باید بلا کشیدن
فرمان یا حسین را فرمان یا حسین را امضا نموده رهبر
ای لشکر حسینی ای لشکر حسینی تا کربلا رسیدن یک یا حسین دیگر
هیئات سنتی غالبا در فضاها و مکان های خاص معنوی نظیر مسجد، امامزاده و خانه عالمان دینی به صورت ثابت برگزار می شوند. در هیئات سنتی، اصل بر حضور واعظ روحانی ثابت است و مادحین می توانستند متغیر باشند.
مادحین سنتی، بیشتر در دستگاه سنتی آواز به اجرا می پردازند و فن مداحی را در ذیل استاد به صورت رابطه استادی شاگردی طی می کنند. این آموزش شاید چندین سال به طول بکشد و از این رو غالب این مادحین، در سنین بالا، دارای هیئت مستقل می شوند. بنابراین بین ایشان و مستعمین جوانشان اختلاف نسلی وجود دارد. مخاطبین این هیئات غالبا به منظور افزایش معرفت و تربیت دینی در این مجالس حضور پیدا می کنند و رابطه "استاد و شاگرد" و " مربی- متربی" در این هیئات حاکم است. این ارتباط غالبا ارتباطی یک طرفه با مخاطب است که موجب تربیت علمی و عملی مخاطبین در بلند مدت می گردد.
اگر چه هیئات و مداحی های سنتی، در ابتدا بر تلفیق مسائل روز و آموزش معارف متمرکز بودند، اما به مرور به واسطه‌ی حضور نسل جوان در حوزه های عمومی جدید نظیر دانشگاه ها و مراکز فرهنگی، فاصله این مداحی ها، هم از متن مسائل روز جامعه دور شد و هم از سلایق فرمی مخاطبین نسل جدید. از این رو مخاطبین این مداحی ها گروهی خاص شده و کارکرد اجتماعی آنان به عزاداری محدود گردید و دیگر نتوانستند حضوری فعال در بستر مسائل اجتماعی داشته باشند.
با رشد سواد اجتماعی، آموزش های تعاملی و شکل‌گیری فضای گفتگوی عمومی در مورد مسائل اجتماعی، مخاطبین نسل جدید دیگر با آموزش های یک طرفه و توده ای ارتباط برقرار نمی کنند و دیگر پاسخ های کلی و سطحی به مسائل پیچیده اجتماعی مخاطبین دردی از متن جامعه دوا نمی کند.
اختلافات نسلی موجود در هیئات سنتی موجب کاهش سطح ارتباط مداح و مستعمین می گردد. از این رو مادحین سنتی بسیار تلاش می کنند تا نیازها، مسائل و علایق مخاطبین نسل های بعدی خود را به دقت شناسایی نمایند. از آنجا که تربیت و آموزش فرآیندی فردی و تدریجی است، این هیئات زمانی که دارای جمعیت انبوه می شوند، اثرگذاری‌شان به نسبت قبل کاهش می یابد.
ذائقه محوری مداحی پاپ
موسیقی پاپ در مقابل موسیقی سنتی، جنبه ای مردمی داشته و مختص به گروه خاصی نمی باشد. این موسیقی مطابق با ذائقه مصرفی مخاطب شکل می گیرد و به قول مارکوزه به دنبال ایجاد حس لذت جویانه در مصرف کننده و کالایی شدن فرهنگ موسیقی است. این نوع موسیقی با تولیدات متنوع خود که متفاوت از سبک سنتی است به اعلام مقاومت در برابر فرهنگ حاکم سنتی می پردازد و تولید کننده و مصرف کننده در اینجا حق انتخاب دارند. این موسیقی در اشکال اولیه خود بازتاب صدای گروه های مختلف خصوصا گروه های در حاشیه بود، هرچند بعدها خود در خدمت نظام سرمایه داری قرار گرفت. از ویژگی های موسیقی پاپ، تصویری بودن آن است و تصاویر بیش از آنکه شکل موسیقیایی داشته باشند، در جهت تحکیم هویت هنرمند در منظر مخاطب است. مخاطب این نوع موسیقی بیشتر نوجوانان و جوانی هستند که یا می خواهند اوقات فراغت و استراحت خود را بگذرانند یا در نظر دارند به بازسازی معانی تحکیم کننده هویت خویش بپردازند(بهار، 1390، 203-210)
الف- محتوای مداحی پاپ
شاید بتوان مداحی پاپ (عامه پسند) را در امتداد موسیقی پاپ قرار داد. توجه ویژه به ذائقه مخاطب در تولید محتوای مداحی و برپایی هیئات در فضاهای عمومی از ویژگی های بارز این نوع مداحی است. مداحی پاپ با محوریت تنوع و نوآوری، سنت ها و الگوهای رسمی حاکم بر مراسم دینی را به چالش می کشد. مداحی پاپ سلیقه ای است و مداح ذوق و سلیقه شخصی خود را در آن وارد می کند و مخاطب نیز حس آزادی در انتخاب نوع مداحی و تفسیر از متن دینی را در خود وجدان می‌کند(بهار، 1390، 219).
از آنجا که این نوع مداحی برخاسته از ذائقه مخاطب است، ملاک موفقیت خود را ارتباط و جذب مخاطب می داند. از این رو بسیاری از مادحین جدید از توفیقات خود در جذب گسترده جوانان سخن می گویند. محتوای مداحی پاپ به واسطه انتخاب سوژه های روزمره و تکراری و استفاده از زبانی قابل فهم و عمومی، نقشی پر رنگ در زندگی روزانه مخاطب ایفا می کند. محتوای مداحی پاپ باید قابل فهم عمومی بوده و سبک آن به گونه ای باشد که قابل تکرار توسط مخاطبین در زندگی روزمره باشد. به طور مثال استفاده از کلماتی نظیر "عزیزم حسین"، "جونم عشقم"، "دیوونتم" در نوحه‌ها سبب می گردد، مخاطب حتی خارج از محیط هیئت، با تکرار این سبک ها و کلمات در زندگی روزانه، در تمام روز ارتباط خود را با مجالس اهل بیت حفظ نماید.
محتوای مداحی پاپ به جای نقل وقایع گذشته دینی، روایتگر حس شخصی مخاطبین با اهل بیت است. به طور مثال به جای بازگویی ادب، غیرت و شجاعت دینی حضرت عباس در ضمن ذکر وقایع تاریخی، به ابراز احساسات خود نسبت به وی می پردازد. مادحین جدید، خیلی خود را محدود به استفاده از اشعار و دستگاه های کلاسیک نمی دانند و گاهی ترجیح می دهند از شعر سپید استفاده نمایند. در مداحی پاپ سبک و فرم غلبه و اولویت بر متن و محتوا دارد. از این رو گاهی اوقات شاهد مداحی هایی با سبک زیبا و جذاب اما بی محتوا هستیم.
به طور مثال در مداحی گفته شده:
یا ابالفضل که میگم عشقو از سر میگیرم
یاابالفضل که میگم دلمو زر میگیرم
ای دل پر بزن دور دلبر
کبوتری اندر هوای ابالفضل
تقدیر دیوونه بمیره
ز مستی به زیر لوای ابالفضل
این نوع مداحی با رشد مداحان جوان از نیمه های دهه 70 آغاز شد. جوانانی که غالبا به صورت سنتی آموزش مداحی ندیده اند، از این رو برخی از آنان برای تولید محتوا به ناچار، از خوانندگان پاپ تقلید می کنند. برخلاف مداحان سنتی که بیشتر عبا یا کت بر تن دارند، مداحان جدید، پوششی معمولی و جوان پسند داشته و از زبان بدن در مداحی استفاده می کنند
ب- مخاطبین مداحی پاپ
مداحی پاپ غالبا برخاسته از نیازهای فرهنگی نسل جدید مخاطبینی است که به دنبال ایجاد هویت خود با قرائتی جدید از دین می باشد. از این رو انتخاب این نوع مداحی هم بیانگر اعتراض به سنت است و هم در جهت ساخت هویتی متمایز و از آن طرف هر مداحی نیز تلاش می کند سبک ویژه و متمایز خود را تقویت کند تا بتواند برای خود و مخاطبینش، هویتی متمایز و جدید ایجاد نماید. بیشتر مخاطبین این هیئات، به دنبال سبک های نوحه هستند تا روضه خوانی. از این رو بیشتر وزن این هیئات بر محور نوحه است و مقایسه سبک مادحین با هم پدیده ای متعارف است.
ج- مکان و فضای هیئات جدید
هیئات جدید به جای مکان های معنوی ثابت نظیر مساجد و امامزاده ها، در مکان های عمومی زندگی نظیر تکیه های خیابانی، دانشگاه ها، فرهنگسراها و حتی مکان های تفریحی نظیر ورزشگاه ها و پارک ها برپا می‌شود. از جمله ویژگی این مکان های جدید فقدان عقبه‌ی معنوی دینی و غیرثابت بودن است.
این هیئات بزرگ از هر ابزار عامه پسندی برای پیش برد مداحی خود استفاده می کنند. شاید آخرین ابزارهای امروزی آنان استفاده از آلات موسیقی در هیئات، فیلمبرداری حرفه ای، استفاده از استیج و استدیو در تولید ویدئو کلیپ‌هاست.
در این هیئات اصل با مداح است و روحانی هیئت در حاشیه، متغیر و حتی در امتداد مداح حرکت می کند و به جای وعظ و افزایش معرف دینی مستند، به ایجاد تهییج احساسات حتی گاهی با ذکر مطالب غیر مستند می پردازد.
خطر عرفی سازی دین
میل محتوای هیئات مدرن، در جهت همنوایی اعتقادات دینی با تجربه زیسته‌ی دینداران است. مداحان جدید بیشتر روایتگر موقعیت های اجتماعی، سیاسی زندگی دین داران هستند و توجه کمی به متون دینی دارند و متنوع سازی سبک را مقدم بر آموزش محتوای دینی می دانند. اما باید دانست رهاسازی مناسک آیینی از متون دینی و همراه سازی این مراسم با مسائل دنیوی به تدریج موجب سکولار شدن هیئات می گردد. سکولار شدن جنبش های دینی به این معناست که بخشی از این دنیا و همانند آن باشند و معارف غیرتجربی (که شامل بسیاری از معارف دینی خصوصا در حوزه اعتقادات است)، در آن کمرنگ شوند. کم رنگ شدن معارف عمیق دینی نظیر امور اعتقادی در محتوای مداحی، موجب برجسته شدن مناسک ظاهری دینی در نزد مخاطبین می گردد.
این مسیر گاهی به جایی می رسد که مسائل غیر مادی، اخروی، معرفتی و اعتقادی دین نظیر اعتقاد به توحید، معاد و امامت یا کم رنگ و به حاشیه می رود و یا در حد امور محسوس تنزل می یابد. این تنزل گاهی در مورد مناقب اهل بیت نیز جاری می شود. به طور مثال قدرت ایمانی امیر المومنین و حضرت عباس (ع) در حد قدرت اسطوره های قهرمانی تنزل یافته و بیشتر اشعار به تعریف اندام ظاهری و قدرت بازوی ایشان متمرکز می گردد و یا رابطه امام و امت به رابطه مولا و نوکر زندگی عرفی تغییر می یابد. در سال های اخیر شیوع این نوع مداحی های کم عمق موجب انتقاد و اعتراض برخی مراجع دینی و روحانیت معظم شده است.
مداحی پاپ (عامه پسند) بازتاب زندگی معمولی مخاطبین اعم از شادی ها، غم ها، فردگرایی‌ها و مشکلات است و از این رو از ابزارهای عامه پسند زندگی روزمره نظیر استفاده از آلات موسیقی نیز استفاده می نماید و کمتر سراغ ابزارهای نخبگان دینی نظیر تعقل، اندیشه و علم می رود. از این رو در این نوع مداحی ها رگه‌هایی از تظاهر به عقل گریزی و اصرار بی مبنا بر سنت شکنی دیده می شود. گاهی برخی فیلم برداری ها در هیئات، رشد سی دی ها و در دوران اخیر کلیپ های تصویری و برگزاری هیئات مجازی، با همه مزیت هایش، موجب ایجاد یک تجربه رسانه ای برای مخاطب شده است تا یک تجربه معنوی.
ودر پایان باید گفت : آنچه گفته شد در مورد هیئات و مادحین سنتی و عامه پسند بیانگر دو سر یک طیف است و بسیاری از هیئات و مادحین در دوره های مختلف خود، در میانه و یا متمایل به یک سوی این طیف شده اند.
به طور کلی، هیئات و مداحی سنتی، با نگاهی توده ای، منفعل و تاثیرپذیر به مخاطب، محتوا و فرم خود را بر محور آموزش متون دینی شکل داده و توجه کمی به ذائقه مخاطب دارد. از این رو تلاش می کند از طریق رشد معرفت و شناخت مخاطب، به عواطف و رفتار وی جهت دهد. این هیئات آموزش و تربیت مستقیم (و نه تعاملی)، فرد به فرد و تدریجی مخاطب را از جمله اهداف خود دانسته و به دنبال تاثیرگذاری کیفی اند، از این رو با افزایش جمعیت، قدرت تاثیرگذاری آنها بر مخاطب کم می شود. دور شدن این هیئات از حوزه های عمومی جدید و مسائل اجتماعی روز و فاصله نسلی بین مداح و مخاطبین و بی توجهی به تغییرات ذائقه مخاطبین در فرم و محتوا موجب کم رونق شدن این نوع مداحی ها شده است.
در مقابل هیئات جدید و مداحی پاپ، به جای نگاه توده ای به مخاطب، مخاطب را به مثابه بازار می بیند که باید محتوا و فرم مداحی، بر محور ذائقه وی شکل گیرد. هدف محوری این هیئات ارتباط با مخاطب است و محتوا و فرم بر محور مخاطب، متنوع و متغیر می شود و البته این ذائقه محوری گاها در چارچوب مورد تایید شارع نمی باشد. مداحی های پاپ بجای پرداختن به متون دینی غالبا روایتگر موقعیت های اجتماعی، فرهنگی و شخصی مخاطبین دیندار خود هستند. اگر چه این مداحی به دلیل محتوای عامه پسند و حضور در فضاهای عمومی جدید، در کوتاه مدت با مخاطب خود به سرعت ارتباط می گیرد و موجب ایجاد و تهییج تاثیرات معنوی و عاطفی شدید بر مخاطب می گردد اما در بلند مدت به دلیل برجسته سازی مناسک ظاهری دینی و بی توجهی به مبانی دینی، نمی تواند نیازهای شناختی عمیق مخاطبین خود را رفع نموده و در ساحت اجتماع نیز نمی تواند موجب حرکت های اجتماعی برخاسته از مبانی دینی گردد.
مداحی امروز زمانی می تواند در کارکرد اجتماعی خود موفق باشد که بتواند محتوا، مخاطب و محیط و فضای اثرگذار متناسب خود را انتخاب کرده و بسازند و از مزیت های هر دو رویکرد سنتی و پاپ استفاده نماید.
هیئات و مادحین امروز، هم باید از وضعیت امروز مسائل اجتماعی با مخاطب سخن بگویند و هم باید برای حل مسائل فردا با وی گفتگو نمایند. هم باید نگران کیفیت مجالس باشند و هم باید از مقایسه نادرست کمیت پرهیز نمایند. هم باید به تربیت و آموزش معرفتی مخاطبین خود بپردازند و هم باید ذائقه و عواطف او را رشد دهند. هم باید پای در متون دینی مستند داشته باشند و هم باید متناسب با ذائقه مخاطب، آن محتوا را ترجمه هنری نمایند. هم باید به احوال شخصی مخاطب توجه کنند، هم باید مسائل او را در فضای اجتماع در نظر گیرند. هیئات باید در بستر مسائل اجتماعی حضوری فعال داشته باشند اما حضوری موثر و تخصصی.
نگاه به گروه های تخصصی مخاطب باید جایگزین نگاه توده ای و بازاری به مخاطب گردد، چرا که سطح علمی- معرفتی، نیازها و حوزه فعالیت های مخاطبین متفاوت و تخصصی شده است. از این رو در کنار هیئات عمومی ، نیازمند رشد هیئات تخصصی هستیم تا بتوانند مرجعیت اجتماعی و تربیت تخصصی مخاطبین خود را پیگیری کنند.
با گسترش حوزه های عمومی جدید و پیچیدگی مسائل اجتماعی، هیئات و مداحان باید متناسب با ظرفیت خود، مکان و بستر فعالیت اجتماعی خاص خود را مشخص نمایند و متناسب با مخاطب آن حوزه، محتوا و فرم پیام خود را شکل دهند. در این حالت هر هیئت و مداح، مخاطب خاص خود را دارد و مقایسه جمعیت مخاطبین معنی ندارد. به طور مثال هیئات دانشجویی با هیئات ادارات دارای مخاطبین خاص و محتوایی متفاوت است و مقایسه جمعیت آنان با هم کاری اشتباه است.
هر کدام از این هیئات تخصصی در بستر یک مجموعه مسائل اجتماعی حضور داشته و با توجه به ظرفیت خود، محتوا و دایره فعالیت خود را محدود و تخصصی می نماید. این تخصصی شدن موجب جلوگیری از تولید و عرضه پیام های کلی، غیر متناسب و بی فایده برای مخاطبین می گردد و موجب می شود فرم و محتوای مداحی متناسب با آن مخاطب خاص تولید شده و اثر آن مداحی بر آن مخاطب خاص سنجیده و در جهت تغییر یا تقویت آن اثر حرکت گردد. به طور مثال طرح مسائل جمعیت و فرزند آوری در هیئات خانوادگی و هیئات بانوان نیازمند فرم و محتوایی خاص در مداحی است و طرح آن مسائل در هیئات دانش آموزی غیر متناسب با مسائل آن مخاطبین است و یا همچنین در هیئات دانشجویی به واسطه فضای آزاد علمی در دانشگاه، برگزاری فرم مناظرات آزاد در مورد مسائل روز در هیئات، به جای آموزش های یک طرفه، شیوه ای اثرگذار و تعاملی در آموزش است.
منابع
انتهای پیام/