به گزارش خبرگزاری برنا؛ میراث مشترک بشریت نامی است که بر محیط زیست گذاشته‌اند و همین نام می‌تواند نشان‌دهنده اهمیتی باشد که این مسئله برای جوامع انسانی دارد. در دنیایی که یک اتفاق آن سوی کره خاکی می‌تواند مردم سوی دیگر زمین را متأثر کند، ارتباطات محیط‌زیستی بین کشورها، فارغ از مسائل سیاسی، امری واجب است و همین مسئله اهمیت دیپلماسی در بحث محیط‌زیست را دو صد چندان می‌کند. در شرایطی که به نظر می‌رسد مدت‌ها به مسئله دیپلماسی محیط‌زیستی در کشور ما بی‌توجهی شده و مثلاً امروز در موضوع ریزگرد‌ها کشور متأثر از این بی‌توجهی به آن شده، مدتی است که اقداماتی در این خصوص آغاز شده‌است. به منظور بررسی بیشتر اقدامات انجام‌شده در رابطه با دیپلماسی محیط‌زیستی ، گفتگوی روزنامه جوان با دکتر سیدحسین موسوی‌فر، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه می آید.
برای ورود به بحث بفرمایید در حوزه دیپلماسی محیط‌زیست چه کار‌هایی انجام داده‌اید.
در راستای پیگیری بند ۱۵ سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در حوزه دیپلماسی محیط‌زیستی اولین کاری که انجام دادیم، این بود که آمدیم با مراجع زیست‌محیطی دنیا مانند یونپ، ارتباط برقرار کردیم تا از ظرفیت آن‌ها استفاده کنیم. یکی از این موارد این بود که اجلاسی را با حمایت آن‌ها در ایران برگزار کردیم که در تیرماه برگزار شد و یازده هیئت منطقه‌ای در عرض کمتر از چهل روز دعوت شدند که در سطح وزیر و هیئت بلندپایه شرکت کردند. یک اعلامیه‌ای هم به ابتکار جمهوری اسلامی ایران به نام اعلامیه تهران تصویب شد که در آن موضوعات مهمی پیش‌بینی شده‌است، از جمله صندوق منطقه‌ای برای مبارزه با گرد و غبار، سازمان منطقه‌ای برای کلیت محیط‌زیست به همراه کارگروه‌های کارشناسی، تبادل هیئت‌ها و تشکیل دبیرخانه برای موضوع گرد و غبار.
این مهم‌ترین اقدام در این مدت بود که به اینجا رسیده‌است. برخی از کشورها آورده‌ای برای صندوق داشتند و جزئیات آن در حال نهایی شدن است. اساسنامه سازمان منطقه‌ای رو به اتمام است و در آینده نزدیک برای کشورها ارسال خواهد شد و تبادل هیئت‌های کارشناسی با سوریه و عراق در خصوص بحث گرد و غبار نیز در حال انجام است.
با این کاری که شما انجام دادید بحث مقابله با ریزگرد‌ها چه مقدار پیشرفت کرده‌است؟ تا کی شاهد این پدیده خواهیم‌بود؟
این بحث خیلی فنی و تخصصی است ولی در حوزه بین‌المللی که من مسئول و پاسخگوی آن هستم مهم‌ترین کار این است که ظرفیت‌سازی کنیم، کشورها کمک کنند تا حداقل در حوزه قلمرویی خودشان ریزگرد‌ها کنترل شود. گرد و غبار دو بعد دارد، یکی بعد مربوط به داخل کشور ماست و دیگری بعد بین‌المللی آن است. داخلی را من طبعاً اشرافی ندارم ولی کار در خصوص آن انجام می‌شود. از بعد بین‌المللی هم بیشترین منشأ‌ها در اطراف ما از سوریه و عراق است.
برای سوریه و عراق هر دو پر‌پوزال و نظرات کارشناسی داده شده و بنا بر این شده که تبادل هیئت‌ها انجام شود. ما مجدانه پیگیر این مسئله هستیم. ولی یک واقعیت وجود دارد و آن این است که دغدغه عراق و سوریه الان مثل ما محیط‌زیستی نیست. با مسائل مختلف اقتصادی و امنیتی درگیر هستند که موجب شده مثل ما خیلی به محیط‌زیست جدی نگاه نکنند، اما ما این مسئله را رها نکردیم و پیگیر هستیم و پیشنهاد‌هایی هم برای مسئله ریزگرد‌ها به این دو کشور داده‌ایم. هیئت‌های کارشناسی بین دو کشور چندین بار رد و بدل شده و امیدواریم ان‌شاءالله همین روز‌ها به نتیجه برسد و نهایی شود.
حقیقاً در حوزه فنی و مهندسی محیط‌زیست در منطقه سرآمد هستیم و هر چند محیط‌زیست اولویت بعضی از کشور‌های منطقه نیست، با این حال و در هر صورت داریم این موضوع را پیگیری می‌کنیم. اساسنامه سازمان منطقه‌ای هم که من متولی آن هستم، در حال نهایی شدن متن انگلیسی است که پس از آن متن را به کشور‌های منطقه خواهیم فرستاد. به فضل خدا این اقدامات را عملیاتی خواهیم کرد تا شاهد بهبود وضعیت مسائل زیست‌محیطی متأثر از سایر کشورها باشیم.
یکی از موضوعات اصلی که موجب افزایش ریزگرد‌ها در عراق و سوریه شده، سدسازی ترکیه است. شما با ترک‌ها چه مقدار در خصوص این موضوع ارتباط دارید؟ به نظر در اجلاس اخیر هم خیلی قدرتمند حاضر نشده‌بود.
ترکیه در سطح مدیر کل حاضر شده‌بود و مذاکرات لازم را هم انجام دادیم. ما تعارف نداریم و با ترک‌ها آن چیز‌هایی را که لازم است، انجام دادیم، اما به لحاظ اداری و دستگاهی مسئول پیگیری مسائل مربوط به آب وزارت نیرو است و دیپلماسی آن با محوریت وزارت نیرو انجام می‌شود. البته این موضوع جزو وظایف ذاتی وزارت‌خارجه هم به شمار می‌رود. نسبت به آثار زیست‌محیطی که سدسازی ترکیه خواهد داشت، پیگیر هستیم، این مسئله را رها نکرده‌ایم. هم مکاتبه کردیم و هم درخواست ملاقات داشتیم. قرار بود رئیس سازمان سفر یک روزه‌ای به ترکیه و یکسری مباحثات جدی داشته باشد که بنا به مصالحی فعلاً عقب افتاده‌است. ما هم مطالبه‌گری کرده و مسئله را رها نکرده‌ایم. در این موضوع که با سلامت شهروندان ما ارتباط مستقیمی دارد، اصلاً تعارف نداریم. به صورت دقیق آثار زیست‌محیطی را که در حوزه صلاحیت سازمان خودمان است، پیگیر هستیم، اما متولیان وزارت نیرو و وزارت خارجه هم هستند.
از سازوکار‌های بین‌المللی برای فشار به ترکیه یا دیگر کشورها برای سدسازی و بحث ریزگرد‌ها استفاده می‌کنید؟
اطلاع جزئی‌ای ندارم که وزارت نیرو سراغ آن‌هایی که در این رابطه مؤثر باشند، رفته‌است یا نه، اما می‌تواند در بررسی‌های آینده یا ورودی که سازمان محیط‌زیست دارد، این موضوع را هم بیاوریم و موضع‌مان را تقویت کنیم، اما واقعیت این است که سازمان‌های بین‌المللی خیلی هم در این مرحله ورودی ندارند؛ یعنی این موضوع چیزی است که باید دوجانبه حل شود.
یکی از مسائلی که در سیستان و بلوچستان خیلی به محیط‌زیست آسیب‌زده بحث بستن آب هیرمند از سوی افغانستان است. آیا این مسئله را هم وزارت نیرو پیگیری می‌کند یا شما نیز اقدامی داشته‌اید؟
براساس قانون متولی اصلی مسائل آب‌های مرزی وزارت نیرو است ولی من خودم چندین جلسه با نمایندگی ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان آقای کاظمی‌قمی داشتم و چندین‌بار با عوامل دیگر پیگیر موضوع بوده و هستم. آن طرف هم یکسری ملاحظاتی وجود دارد و یک عزم جدی‌تری می‌خواهد که من فکر می‌کنم از وقتی که آقای کاظمی‌قمی در افغانستان سفیر شده این موضوع خیلی جدی‌تر پیگیری شود.
براساس این شرایطی که شما تصویرسازی کردید، به نظر می‌رسد کار‌های شما با دیگر نهاد‌ها مانند وزارت نیرو همپوشانی دارد. یعنی الان من اگر بگویم در مورد آلودگی نفتی خلیج‌فارس چه کاری انجام داده‌اید، می‌گویید باید از وزارت نفت بپرسید.
درست است که هرکاری متولی دارد، اما بنا نیست که سازمانی مانند سازمان محیط‌زیست قانوناً از وظیفه‌ای که دارد، شانه خالی کند. ما در حوزه خلیج‌فارس هم مطالبات و مذاکرات خودمان را داریم. بالاخره آن چیزی را که مربوط به محیط‌زیست می‌شود، نمی‌شود گفت به ما مربوط نیست. همانطور که ما قانوناً نمی‌توانیم بار دستگاه‌های دیگر را برداریم. دستگاه‌های دیگر هم نمی‌توانند کار ما را انجام دهند.
در حوزه خلیج‌فارس مثلاً با کویتی‌ها این مسئله را مطرح کرده‌ایم و در اسفند ماه اجلاس کنوانسیون کویت است که مربوط به آلودگی خلیج فارس است و ما مطالبه جدی و طرح و برنامه آنجا داریم. از وظایف ذاتی خود عقب نمی‌کشیم و ان‌شاءالله پیگیر آن هستیم.
بحث دیپلماسی مخصوصاً منطقه‌ای آن یکی از نقاط ضعف در روابط کشور بوده‌است. حالا فکر می‌کنید اقداماتی که دارید انجام می‌دهید چه مقدار مؤثر بوده و کی می‌توانیم برخی از تأثیرات آن را ببینیم؟
حتماً مؤثر است، چون محیط‌زیست در شرایط فعلی دنیا و منطقه یک اولویت است و چیزی نیست که ما آن را در نظر نگیریم. قطعاً هنوز ضعف‌هایی وجود دارد، کمبود‌ها و کاستی‌هایی هست، اما دستاورد هم کم نبوده‌است. ما در حوزه دیپلماسی نه‌تن‌ها عقبگرد نداریم، بلکه خیلی هم رو به جلو هستیم. یعنی اگر شما قیاس کنید و یک عملکرد مکتوب از من بگیرید و مقایسه کنید با دو سال پیش نه ۱۰ سال پیش، می‌بینید که خیلی رو به جلو بوده‌است. یک نمونه این قضیه همین دیپلماسی محیط‌زیستی است که به دستور رئیس‌جمهور و عملاً دو وزارتخانه و یک معاون رئیس‌جمهور درگیر آن هستند. در دوره‌های قبل چنین مسائلی در چنین سطوحی طرح و پیگیری نشده است. چه بسا اگر این اقدامات ۱۰ سال گذشته صورت می‌گرفت، ما اکنون شرایط بهتری در مسئله ریزگرد‌ها و حق‌آبه‌ها می‌داشتیم.
به غیر از کشور‌های همسایه با دیگر کشورها هم رایزنی دارید تا از تجارب آن‌ها استفاده کنید و همکاری مشترک با هم داشته باشید؟
ما هر جایی که به نحوی به حوزه محیط‌زیست کمک کند از ژاپن و چین گرفته تا حتی مصر و نروژ تعامل داریم. با تمام کشور‌هایی که می‌توانیم به نحوی از دانش یا تجربه خوب آن‌ها استفاده کنیم و کمک به حوزه محیط‌زیست شود، استفاده می‌کنیم و حد یقفی در این رابطه نداریم. با تمام این‌ها ارتباط گرفته‌ایم و ان‌شاءالله این ارتباطات تکمیل‌تر و گسترده‌تر هم خواهد شد.
در خصوص بحث گونه‌های نادر جانوری کاری انجام می‌شود که اگر برخی از آن‌ها در خطر باشند بتوانیم از کمک دیگر کشورها استفاده کنیم؟
ما در این خصوص یک کنوانسیون خاص داریم که یکی از معاونت‌های تخصصی ما یعنی معاونت طبیعی به شکل جدی روی آن کار می‌کند و اصلاً حوزه و اداره کل ویژه این مسئله وجود دارد. آنجایی که مسئله دیپلماتیک می‌شود و فنی نیست، نیاز به رایزنی و حمایت دارد ما حمایت می‌کنیم و پوشش می‌دهیم. سعی می‌کنیم ان‌شاءالله آن حمایت‌های لازمی را که باید از این گونه‌ها بشود، به نحو احسن انجام دهیم.
مثالی دارید که در این خصوص رایزنی انجام داده باشید؟
مثلاً اخیراً حمایتی بوده که از یک درنای بلژیکی شده یا مثلاً حمایتی در موضوع تلفات فک خزری انجام شده‌است. هر چند ممکن است این‌ها الزاماً رو به انقراض نباشند، ولی بالاخره وارد راستایی می‌شود که باید یک حمایت بین‌المللی از این گونه‌ها انجام شود و با دیگر کشورها هماهنگی‌هایی در این خصوص انجام شود تا حیات آن‌ها به خطر نیفتد. این‌ها برخی از مواردی است که ما در حوزه دیپلماسی انجام می‌دهیم.