به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا، واژه اسپاخو برگرفته از واژه «هسپ» یا «اسپ» است که واژه‌ای پهلوی است و در گذر زمان دگرگون شده و به صورت «اسب» درآمده است و آن گونه که برمی‌آید در این منطقه در گذشته اسب پرورش می‌دادند.
معبد اسپاخو روی تپه ای در جنوبی ترین بخش بافت مسکونی روستای اسپاخو قرار دارد.در گذشته چشمه های زیادی در اطراف این روستا وجود داشت و وسعت باغ ها و مزارع کشاورزی نیز بیشتر بود اما هم اکنون بخش وسیعی از زمین های پایین دست روستای اسپاخو ، خشک و بی حاصل شده و تنها اطراف روستا را باغ های میوه محصور کرده است.
معماری بنا الگو گرفته از ترکیب گنبد و ایوان است که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی و اسلامی دارد.
مصالح عمده ساخت بنای سنگی اسپاخو سنگ و ساروج است و از تیرهای چوبی کوچک نیز در بخش هایی از آن استفاده شده است و در مجموع ترکیب ساختاری بنا را می توان به بخش های گنبد، تالار و ایوان تقسیم کرد.
فضای داخلی بخش تالار که با سقف گنبدی پوشیده شده مربع شکل و دارای ۳ ورودی از اضلاع شمالی، جنوبی و شرقی است. ورودی های شمالی و جنوبی تالار همان ورودی های خارجی بنا و ورودی های شرقی، ارتباط دهنده فضای تالار با ایوان بنا است.
از مهم ترین نکات با اهمیت در تزئین ایوان، وجود ۲ پنجره کور در نمای شمالی و جنوبی ایوان است که نمونه های این نوع پنجره های کور با نمونه هایی از بناهای معماری دوران هخامنشی، از جمله بنای کعبه زرتشت در نقش رستم در پاسارگاد قابل مقایسه است.
عناصر معماری بنای اسپاخو ترکیبی از سبک های معماری بناهای مذهبی و حکومتی دوران تاریخی ایران با تأکید بر دوران ساسانی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و کاربرد مذهبی آن، اهمیت خاصی در مطالعات باستان شناسی دوران تاریخی منطقه دارد.
پابرجا بودن این معبد در طول صدها سال مدیون کار صحیح و معماری اصیل ایرانی در سده‌های قبل از اسلام است اما با وجود اینکه معبد اسپاخو ازهر نظر دارای ویژگی های خاصی است اما تاکنون نتوانسته جایگاه واقعی خود را در بین دیگر اثرهای معروف کشور پیدا کند.
بنای اسپاخو از جاذبه های تاریخی بجنورد،در سال ۱۳۴۵ توسط یک تیم باستان شناسی شناسایی و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
معبد اسپاخو که گاه کلیسا و گاه آتشکده نامیده می شود در کیلومتر ۱۰۰محور بجنورد به جنگل گلستان و در ۶۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه؛ مرکز شهرستان مانه وسملقان بر روی تپه ای مرتفع در دامنه جنگل های سوزی برگ ارس و در قسمت جنوبی روستای اسپاخو واقع شده است.