یادگار نادر در مرکز شهر مشهد

نقل شده است که نادرشاه افشار، در هنگام حیات خود دستور به ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داده بود و این آرامگاه کوچک در سال 1145 هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا از خشت و گل ساخته شد و این بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه قرار داشت مدتی برپا بود تا این‌که انجمن آثار ملی ایران در سال 1335 شمسی درصدد برآمد تا آرامگاهی مناسب برای نادرشاه در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه احداث کند و این کار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پایان رسید و ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری بازگشایی شد.

انجمن آثار ملی طرح مقبره نادر شاه افشار را در اسفندماه 1333 به مسابقه گذاشت و در مرداد ماه 1334 طرح هوشنگ سیحون برنده مسابقه اعلام شد و این طرح در شورای هنرهای زیبای دانشگاه تهران تایید و برای ساخت به انجمن آثار ملی معرفی شد و همزمان با ساخت مقبره طرح مجسمه نادر شاه به استاد ابوالحسن صدیقی سفارش داده شد و وی موظف شد مجسمه نادر شاه سوار بر اسب را در محل مشخص شده در طرح سیحون نصب کند.

انجمن آثار ملی، در مهر 1335 عملیات ساختمانی بنای آرامگاه نادر و عمارت فرعی و محوطه سازی آن را به شرکت ساختمانی کا.ژ.ت واگذار کرد. این آرامگاه شامل سکویی دوازده پله‌ای، محل گور، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار موزه به نام موزه اسلحه دوره‌های مختلف تاریخ ایران و موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادر شاه تشکیل شده است.

در تالار موزه اسلحه به انواع سلاح‌های دوره افشاریه، تابلوهای نقاشی از نادر و صحنه‌های جنگ، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره افشاریه تا قاجاریه، چند نسخه خطی از جمله تاریخ جهان گشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد و تالار موزه دوم که از سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شد، در آن انواع سکه، ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره صفویه تا معاصر به نمایش در آمده است.

سیحون در مورد ایده اصلی طرح مقبره نادر می‌نویسد، بنای یادبود دیگر ساختمان آرامگاه نادر شاه است در مشهد، شامل تالار مقبره دو موزه یکی برای جنگ افزار زمان نادر و یکی جهت اسلحه زمان قبل از نادر و برج مرتفعی برای برپا کردن مجموعه مجسمه نادر سوار بر اسب و قزلباش‌ها که اشاره به سپاهیان نادر است.

مساحت کلی آرامگاه و باغ حدود 14 هزار متر مربع است و باغ از چهار طرف به چهار خیابان متصل است و دیواری با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده‌های آهنی به نقش تبرزین دور مقبره کشیده شده است و بنای اصلی آرامگاه به مساحت 12 هزار متر مربع سه ایوان شرقی جنوبی و غربی متصل به یکدیگر، سه راهرو و پله دارد.

اصل بنا چهار قسمت دارد، تالاری به طول و عرض 5/15 در 4/8 متر که هفت پنجره بزرگ به طرف جنوب دارد و فضای اصلی مقبره 15 در 15 متر و دو طرف آن به عرض تقریبی 4 متر و ارتفاع 5/2 متر است و 16 ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع 26/2 متر در اطراف مقبره قرار دارد همچنین سقف مقبره بیش از 6 متر ارتفاع دارد که قبر نادر در گوشه آن قرار گرفته و دیوار اطراف مقبره از مرمر قرمز رنگ ساخته شده است.

قسمت سوم برجی است که در زاویه شمال شرقی بنای اصلی قرار گرفته و با دو ستون سنگی یکپارچه به ارتفاع 09/4 متر به بنای اصلی اتصال دارد و ارتفاع برج 5/12 متر و طول و عرض پایین آن 5/9 در 5/5 متر و بالای آن به طول و عرض متوسط 8/4 متر است.

ساختمان این بنا بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث طراحی شده است و طرح راهنما مبنای آن را تشکیل می‌دهد که 42 سال پیش در مشهد و کلا از سنگ خارای مشهد با قطعات بزرگ جهت اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه به وجود آمده است.

تالار آرامگاه به شکل مربع از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و دو قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار جا دارد و به طرف بیرون نگاه می‌کند و این زاویه و پناه و باز بودن تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله را تداعی می‌کند و همچنین رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است و برجستگی‌های با ابعاد متفاوت سنگی که از دو دیوار بیرون آمده اند نبردهای مختلف نادر را نشان می‌دهد.

همچنین ستون‎های اطراف تالار از نقشه مربع‌های قاعده و بالای ستون به ترتیبی که 45 درجه نسبت به هم چرخش دارند طرح شده که در نتیجه 8 مثلث با چهار قاعده در بالا و چهار قاعده در پایین نشانه‌ای از کلاه نادر است و شانزده عدد آنها به ارتفاع 26/2 متر و دو تای دیگر به ارتفاع متجاوز از 4 متر یک پارچه از سنگ خارا تراشیده شده‌اند.

در قسمت نمای ورودی طرف چپ یک بدنه موزه بزرگ است و سمت راست پایه برج مانند مجسمه‌ها قرار دارد که یک قرنیز سنگی عظیم ضمن پوشش ورودی اصلی این دو را به هم متصل می‌کند برج پایه و مجموعه مجسمه با هم طرح شده‌اند به ترتیبی که حالت دینامیک و حمله و یورش را مجسم می‌کنند واز طرف برج مجسمه به طرف موزه حرکت صعودی دارد که همچنین به تبعیت از مجموعه برج و مجسمه‌ها حالت دینامیک و جهشی جنگ را تداعی می‌کند.

ابتکار این قرنیز دراین است که در پوشش مابین دو ستون تکنیک ساده شده و مدرن طاق‌های روی قدیم به کار رفته است بدین معنی که آجر یا سنگ کلیدی یا تاج که بالای قوس تعبیه می‌شد و فشارهای طاق از اطراف آن به دو طرف یعنی پایه‌ها منتقل می‌شدند به یک قطعه سنگ مثلثی و بقیه به دو قطعه سنگ در طرفین خلاصه شده‌اند و طاق قوسی تبدیل به طاق مستقیم و تراز شده است .

مثلث‌های کلیدی تمامی متساوی الاضلاع و بقیه نیز مثلث‌های قائم الزاویه هستند که در بالا به صورت مورب برش خورده اند همین طرز کار عینا در داخل تالار آرامگاه نیز عمل شده است همچنین در نمای حد فاصل بین مجسمه و موزه کوچک مجموعه بنا طوری ساخته شده که به خصوص درنمای اصلی برجستگی نباشد یعنی ابزار کاری‌ها و تراش سنگ‌ها تماما از داخل باشد و این به منظور ایجاد قدرت تجسمی و تصویری بیشتر است و فقط در قسمت موزه کوچک 3 ناودان عظیم سنگی از متن بیرون آورده‌اند که بیشتر جنبه زیبایی دارند.

در نمای ورودی به طرف چپ نزدیک موزه بزرگ روی تراس یک حوضچه با سنگ آب یکپارچه از خارا ساخته شده است. پوشش این بنا تماما از بتن مسلح نمایان انجام شده است و درهای فلزی داخل برای موزه‌ها و فضای زیر برج و همچنین نرده‌های دور تا دور باغ شکل تبرزین نادر را تداعی می‌کنند.

برای طراحی باغ نیز از اشکال مربع و مثلث استفاده شده است. آبریزها و حوض‌ها و جویبارها همه بر پایه باغ ایرانی طرح شده و در یک گوشه باغ بناهای فرعی برای تالارهای اجتماع و کتابخانه و سرویس و گلخانه در نظر گرفته شده که در حال هماهنگی با خود بنای آرامگاه است.

در گوشه شمالی باغ نادری آرامگاه کلنل محمدتقی خان پسیان واقع است که وی از نظامیان اواخر دوره قاجاریه و اولین ایرانی بود که دوره آموزش خلبانی دید و طراحی سنگ مزار وی را هوشنگ سیحون برعهده گرفت.

این موزه هم اکنون تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان اداره می‌شود. در اواخر سال ۱۳۸۶ باغ موزه نادری که بر اساس طرح نوین بهسازی مورد بازنگری و تعمیرات در فضاهای داخلی قرار گرفته بود پس از ۶ ماه تعطیلی دوباره بازگشایی شد.

انتهای پیام/