به گزارش برنا؛ روزهای سرد سال در راه است و به روال سال‌های گذشته باز هم برنامه‌ریزی برای کاهش مصرف گاز در واحدهای صنعتی به منظور پایداری گاز مشترکان خانگی در دستور کار قرار می‌گیرد. مهم‌ترین واحد مصرف‌کننده گاز هم در مازندران نیروگاه نکا است که سال‌هاست به جای گاز در عمده روزهای سال مازوت می‌سوزاند و آلودگی ناشی از این سوخت فسیلی را به هوای مازندران تزریق می‌کند. مازوت‌سوزی در زمان اوج مصرف گاز که چند هفته از زمستان را شامل می‌شود به سایر واحدهای صنعتی بزرگ استان نیز سرایت می‌کند.
ماجرای مازوت‌سوزی نیروگاه نکا از سرمای سراسری دی ۱۳۸۶ آغاز شد. شدت سرما و یخبندان به حدی بالا بود که کشور و به ویژه مازندران دچار بحران تأمین گاز شد. طبیعتا در تأمین برق هم اختلالاتی رقم خورد. برای برخی واحدهای نیروگاهی از جمله نیروگاه نکا مجوز مازوت‌سوزی صادر شد. از همان زمان مازوت‌سوزی بلای جانِ طبیعت و کشاورزی و ساکنان و زیست‌مندان منطقه شد.
سریالِ بی‌پایانِ مازوت‌سوزی
تغییر سوخت واحدهای بزرگ و پرمصرف از گاز به مازوت یا گازوییل اقدامی ضروری برای جلوگیری از بروز بحران تأمین گاز بخش خانگی است. اما پرسش اینجاست که این روال تا چه زمانی ادامه دارد و آیا باید برای همیشه در روزهای سرد سال مازوت‌سوزی در مازندران علاوه بر نیروگاه نکا به سایر واحدهای صنعتی بزرگ نیز سرایت کند و میزان آلودگی‌های هوای استان تشدید شود؟
این پرسش طی سال‌های اخیر به معمایی برای دوستداران محیط زیست، دغدغه‌مندان سلامت و افراد عادی جامعه تبدیل شده است. نخستین گزینه برای مورد اشاره قرار گرفتن نیز نیروگاه نکا است. بزرگترین واحد تولید برق در مازندران که از چهار واحد بخار هر یک با قدرت اسمی ۴۴۰ مگاوات، سیکل ترکیبی شامل ۲ واحد گازی با توان اسمی ۳۷۵.۵ مگاوات و یک واحد بخار دیگر با قدرت ۱۶۰ مگاوات و همچنین ۲ واحد توربواکسپندر با قدرت اسمی هر یک ۹.۵ مگاوات تشکیل شده و ۶ درصد برق کشور را تولید می‌کند. نیروگاهی که چند سال است به منبع چهارفصل آلایندگی هوای مازندران تبدیل شده است.
گفته می‌شود که شرایط برای تامین گاز مورد نیاز این نیروگاه فراهم نیست و به همین دلیل نیز چاره‌ای جز سوزاندن مازوت در این نیروگاه به ویژه در روزهای سرد سال وجود ندارد. البته تقریبا در طول سال سوزاندن مازوت در این نیروگاه انجام می‌شود و بسته به شرایط مصرف گاز در استان مقدار مازوتی که استفاده می‌شود متفاوت است.
مقدار مازوتی که در این نیروگاه سوزانده می‌شود هم عدد قابل توجهی را نشان می‌دهد. مصرف مازوت در نیروگاه طی روزهای سرد سال به روزانه ۶ تا هشت میلیون لیتر می‌رسد. نکته قابل توجه هم این است که این مجموعه نیروگاهی برای تأمین برق از گاز طبیعی طراحی و ساخته شده و با استفاده از مازوت هزینه نگهداری و تعمیرات آن بسیار بالاتر خواهد بود. ضمن این که توان تولید برق نیروگاه با مازوت کمتر از توان تولید برق با گاز است. با این وجود مصرف مازوت در نیروگاه نکا همچنان مورد تاکید است و ادامه دارد.
اما این استمرار مصرف مازوت برای تولید برق در نیروگاه نکا وقتی در کنار برخی اظهارنظرها و مشاهدات قرار می‌گیرند، دلیل مطرح شده برای توجیه مصرف را که «کمبود گاز» عنوان شده زیر سوال می‌برد. در این زمینه دو نقطه مبهم وجود دارد: نخست بهره‌برداری از خط لوله دامغان-کیاسر-ساری و دوم هم اعلام آمادگی شرکت گاز مازندران برای تأمین گاز واحدهای صنعتی بزرگ!
بی‌تاثیریِ طرح خط لوله دامغان-کیاسر-ساری
اجرای طرح بزرگ خط لوله ۴۲ اینچ انتقال گاز دامغان-کیاسر-ساری از زمستان ۱۳۸۶ و پس از نخستین بدعهدی کشور ترکمنستان در تامین گاز مورد نیاز کشورمان در دستور کار قرار گرفت و ۱۰ سال بعد یعنی ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ با حضور وزیرنفت وقت به بهره‌برداری رسید. بارها پیش از بهره‌برداری این خط انتقال مسئولان و مدیران مختلف عنوان کرده بودند که با تکمیل این خط مشکل تامین گاز در مازندران که در انتهای خط لوله گازی کشور قرار دارد برطرف می‌شود و تأمین گاز نیروگاه نیز پس از سال‌ها میسر می‌شود.
محمداسماعیل ابراهیم‌زاده مدیرعامل شرکت گاز مازندران در سال ۱۳۹۶ به این موضوع اشاره کرده بود. وی در روز بهره‌برداری از خط انتقال یعنی ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ عنوان کرده بود: «با جریان روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب گاز در خط لوله ۴۲ اینچ دامغان-ساری علاوه ایجاد پایداری در شبکه گاز خانگی، ۱۳ میلیون متر مکعب گاز مورد نیاز کارخانه‌های سیمان، صنایع چوب و کاغذ و نیروگاه نکا به عنوان واحدهای صنعتی مهم استان تامین و گاز مورد نیاز برای یک واحد پتروشیمی نیز ذخیره می‌شود. »
طبق این اظهارات و البته سایر اظهارنظرهای مشابه مسئولان، تامین گاز نیروگاه نکا باید دست‌کم از سال ۱۳۹۶ بدون مشکل انجام می‌شد و واحدهای این نیروگاه با مازوت خداحافظی می‌کردند. گاز مورد نیاز نیروگاه نکا هم ۲ میلیون متر مکعب در شبانه‌روز است.
با این حساب راه‌اندازی خط لوله گاز دامغان-ساری باید مشکلات تامین گاز نیروگاه نکا را از بین می‌برد. اما در عمل چنین نتیجه‌ای مشاهده نمی‌شود. زمستان آن سال که هیچ، گاز مورد نیاز نیروگاه نکا از این خط لوله ۴۲ اینچی در بهار و تابستان و پاییز هم به نیروگاه نرسید.
برای مثال بهمن ۱۳۹۸ مدیرعامل وقت نیروگاه اعلام کرد که به دلیل کمبود گاز فعالیت ۲ واحد گازی و یک واحد بخار در سیکل ترکیبی این نیروگاه متوقف شد و تاکید هم کرد که مصرف بالای گاز، تامین گاز را برای نیروگاه سخت کرده و خط ۴۰ اینچ سمنان-ساری هم تاثیری در کاهش مصرف مازوت نیز نداشت.
پرسش اینجاست که آیا واقعا پروژه یک‌هزار میلیارد تومانی -با نرخ سال ۱۳۹۶- که قرار بود روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب گاز به مازندران برساند نتوانست در این زمینه موفق عمل کند؟ یا برای مصرف مازوت در نیروگاه نکا اولویت‌هایی وجود دارد؟
نکته قابل توجه و جالب و عجیب اینجاست که مهر ۱۳۹۸ یعنی فقط سه ماه پیش از اظهارنظر مایلی رستمی مبنی بر کمبود گاز و تاثیر نداشتن خط انتقال گاز دامغان-ساری برای تامین گاز نیروگاه نکا، جعفر احمدپور که مدیرعاملی شرکت گاز مازندران را بر عهده داشت در یک نشست خبری خلافِ آن‌چه که مایلی رستمی در بهمن ۱۳۹۸ گفته بود را عنوان کرد. وی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا درباره امکان تامین گاز نیروگاه نکا گفته بود: «ما مشکلی نداریم و موضوع تامین انرژی گاز به عنوان سوخت اصلی نیروگاه یک تصمیم ملی بین ۲ وزارتخانه نیرو و نفت است. به نظر می‌رسد به دلیل وجود تحریم و فراهم نبودن شرایط برای فروش سوخت مازوت، این سوخت به ناچار باید در کشور مصرف شود. مرکز دیسپاچینگ (سامانه مانیتورینگ ایستگاه‌های تقلیل فشار توزیع و مصرف گاز) شرکت ملی گاز ایران درباره چگونگی مقدار تامین گاز این نیروگاه تصمیم‌گیری می‌کند. شرکت گاز مازندران آمادگی دارد تا گاز مورد نیاز نیروگاه را تامین کند. »
به بیانی ساده‌تر دو مدیرعامل از یک دستگاه به فاصله سه ماه اظهارنظرهایی کاملا متضاد را درباره یک موضوع واحد مطرح کردند.
بالاخره گاز داریم یا نداریم؟
نقطه ابهام دوم در این زمینه اعلام آمادگی همیشگی شرکت گاز مازندران برای واگذاری اشتراک گاز به واحدهای صنعتی است. نمونه بارز و مهم آن هم طرح جنجالی و حاشیه‌ای پتروشیمی مازندران است که اردیبهشت ۱۴۰۱ اعلام شد مشترک شرکت گاز است. قاسم مایلی رستمی مدیرعامل شرکت گاز مازندران در نشست خبری اعلام کرد پتروشیمی میانکاله با پرداخت هفت میلیارد تومان از سوی شرکت مجری طرح به حساب شرکت ملی گاز ایران مشترک این شرکت شده است.
به گفته مایلی رستمی مصرف روزانه گاز این واحد پتروشیمی پس از بهره‌برداری حدود ۶ میلیون متر مکعب در شبانه‌روز برآورد شده و شرکت گاز مازندران تعهد داد تا به غیر از چهار ماه از سرد سال، گاز روزانه مورد نیاز هشت ماه از سال پتروشیمی میانکاله را پس از افتتاح تامین کند.
پرسش اینجاست که چگونه امکان تأمین روزانه ۶ میلیون متر مکعب گاز برای پتروشیمی مازندران وجود دارد و در همان محدوده نمی‌توان روزانه ۲ میلیون متر مکعب گاز در اختیار نیروگاه نکا گذاشت تا دست‌کم هشت ماه از سال مازوت سوزی در این منطقه متوقف شود؟
فروردین ۱۴۰۱ حسینقلی قوانلو رئیس وقت سازمان صمت مازندران در گفت‌وگویی که با ایرنا داشت به این پرسش این‌گونه پاسخ داد: «این واحد پتروشیمی چهار سال دیگر به بهره‌برداری می‌رسد و تا آن زمان زیرساخت‌های تأمین گاز استان قطعا افزایش می‌یابد.»
اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود. شرکت گاز مازندران بارها اعلام کرده مشکلی برای تأمین گاز متقاضیان ایجاد واحدهای صنعتی در مازندران ندارد. این موضوع را پیش‌تر علی‌اکبر یداللهی معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران نیز مطرح کرده بود و مورد انتقاد قرار داد.
وی در یک گفت وگو اظهار کرد: «جلسه‌ای در خانه صنعت و معدن مازندران برگزار شد که گفتند یک شرکت تقاضای دریافت یک میلیون متر مکعب گاز دارد. نماینده شرکت گاز اعلام کرد امکان تأمین گاز برای این شرکت وجود دارد. حرف ما این است که اگر گاز هست چرا به نیروگاه داده نمی‌شود؟ اگر هم گاز کم داریم چرا برای صنایع جدید مجوز صادر می‌شود؟ طرح اجرا می‌شود و بعد که گاز به اندازه کافی نبود، اگر حفاظت محیط زیست قصد جلوگیری از مازوت‌سوزی آن را داشته باشد عامل پیشگیری از توسعه معرفی می‌شود. »
این نقطه مبهم نیز معمای مازوت‌سوزی در نیروگاه نکا را برجسته‌تر می‌کند. اما پاسخ هر چه که باشد و هر دلیلی مطرح شود، مساله اینجاست که آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی روز به روز در مناطق مسکونی اطراف نیروگاه بیشتر می‌شود.
کارشناسان می‌گویند دودی که از دودکش‌های نیروگاه شهید سلیمی هنگام سوزاندن مازوت بیرون می‌آید ۱۶۲ درجه سانتیگراد است؛ یعنی ۴۲ درجه بیشتر از دمای دود ناشی از سوختن گاز طبیعی. ذرات ناشی از سوختن مازوت تا زمانی که گرم است بالا می‌رود و بعد به پایین برمی‌گردد. به همین دلیل هم شدت آلودگی در محدوده پایینی جَو را افزایش می‌دهد. با بارندگی هم به سطح زمین می‌رسد و در نهایت خاک را عقیم می‌کند و حتی سبب مرگ ریزموجودات می‌شود.
حالا با این شرایط و آلودگی‌های اثبات شده مازوت‌سوزی و تاکیدات مستمر مسئولان حوزه محیط زیست درباره ضرورت توقف این روند و وعده‌های پیاپی برای پیگیری حذف مازوت از نیروگاه نکا، کماکان همان پرسش تکرار می‌شود که دلیل تامین نشدن گاز برای نیروگاه نکا دست‌کم در هشت ماه از سال که جزو ماه‌های سرد نیستند چیست؟ و در صورت کمبود گاز چرا وعده تأمین گاز برای متقاضیان صنعتی و پرمصرف جدید داده می‌شود؟ پرسشی که طی سال‌های اخیر به یک معمای زیست‌محیطی تبدیل شده است.