سیدعلی مرتضوی، کارشناس حوزه سیاست گذاری اقتصادی
در سال‌های اخیر، بخش استخراج نفت و گاز رشد قابل‌توجهی داشته که آن را به یک محرک حیاتی در اقتصاد کشور تبدیل کرده است. رشد بیش از ۲۵.۶ درصدی این بخش در تابستان ۱۴۰۲ اهمیت آن را در توسعه کلی اقتصادی کشور نشان می‌دهد. فراتر از سهم آن در رشد اقتصادی، حرکت این بخش به سمت صنعتی شدن، فرصت‌هایی برای نوآوری و پذیرش فناوری در صنعت نفت و گاز ایجاد کرده است. یکی از حوزه‌های کلیدی که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند باعث رشد اقتصادی شوند، تولید دکل‌های حفاری افقی انحرافی است که به‌نام سیستم‌های هدایت‌شونده چرخشی (RSS) نیز شناخته می‌شود. این دکل‌ها برای افزایش استخراج نفت، به‌ویژه در مخازن نفتی رایج ضروری هستند. استفاده از RSS به‌طور قابل‌توجهی هزینه استخراج نفت را با امکان حفاری افقی برای رسیدن به مخازن نفتی خاص کاهش می‌دهد. درحال‌حاضر، تنها سه کشور در جهان دانش فنی تولید این تجهیزات را دارند. ایران قصد دارد با سرمایه‌گذاری هدفمندی افزون بر ۵۰۰ میلیارد تومان به بخشی از این گروه منتخب تبدیل شود. ایران با تولید این تجهیزات نوآورانه در داخل، نه‌تنها می‌تواند وابستگی به تامین‌کنندگان خارجی را کاهش دهد، بلکه فرصت‌های صادراتی جدیدی نیز ایجاد می‌کند. موفقیت یک شرکت دانش‌بنیان در توسعه ماشین حفاری چاه‌های نفت و گاز با ظرفیت بالا، ظرفیت رشد اقتصادی را از طریق همکاری صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند نشان می‌دهد. این شرکت با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری این دستگاه را طراحی و تولید کرد که می‌تواند به عمق بیش از ۴ هزار متر برسد. نرخ رقابتی این تجهیزات تولید داخل در مقایسه با جایگزین‌های خارجی بر تاثیر اقتصادی آن افزوده، زیرا باعث صرفه‌جویی در ارز ارزشمند کشور می‌شود.
سازکار تولید نخستین بار همراه با همکاری صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه بخش نفت و گاز ایران موثر بوده است. دولت سیزدهم بر گسترش بازار تضمینی تجارت نفت خام با سرمایه‌گذاری در بومی‌سازی تجهیزات و تشویق به تولید برای نخستین بار تمرکز کرده است. این همکاری بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنعت نفت پایه‌های محکمی را برای رشد اقتصادی بخش نفت و گاز ایجاد می‌کند. گسترش بازارهای نفت حاصل از حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان، محرک مهمی در قرار گرفتن بخش نفت و گاز به‌عنوان محرک اصلی اقتصادی با نرخ رشد ۲۵.۶ درصدی در تابستان ۱۴۰۲ بوده است. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش نفت و گاز علاوه بر کمک به رشد اقتصادی، مزایای دیگری نیز به همراه دارد. ایجاد شغل، انتقال فناوری و نوآوری را ترویج می‌کند. تلاش‌های تولید داخلی و بومی‌سازی وابستگی به تامین‌کنندگان خارجی را کاهش می‌دهد و قابلیت‌های داخلی را ایجاد می‌کند. این به‌نوبه خود، صنعت نفت و گاز پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر را تقویت می‌کند. علاوه بر این، حضور شرکت‌های دانش‌بنیان قوی، انگیزه‌ای برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه، جابه‌جایی مرزها در پیشرفت‌های فناوری و ارتقای رقابت در بازار جهانی است. برای تحقق کامل ظرفیت رشد اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش نفت و گاز، حمایت و منابع لازم برای آنها ضروری است. این شامل سرمایه‌گذاری‌های مالی، دسترسی به امکانات تحقیق و توسعه، فرصت‌های همکاری با دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی، و چارچوب‌های نظارتی مطلوب است. علاوه بر این، پرورش محیطی که کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری را تشویق کند برای جذب و حفظ استعدادها در این زمینه بسیار مهم است. در نهایت اینکه، نقطه عطف توسعه همکاری‌های بین شرکت‌های دانش‌بنیان با صنایع کشور را در بخش نفت و گاز شاهد هستیم در جایی که با حضور این شرکت‌ها در صنعت برداشت نفت و گاز، تحولی بزرگ در ورود فناوری به این صنعت رخ داده است. تولید بار اول در شرکت‌های دانش‌بنیان نقش محوری در توسعه تجارت و رشد اقتصادی بخش نفت و گاز ایران دارند و موجب شده بخش استخراج نفت و گاز به محرک اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود؛ همچنین تداوم این رشد نیازمند نوآوری، فناوری و بومی‌سازی تجهیزات برای بهینه‌سازی استخراج نفت است. از همینرو سازکار تولید بار اول در صنعت برداشت نفت و گاز یک محور کلیدی در این بخش است.شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتقای توسعه تجارت و رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز ایران نقش موثری دارند. این شرکت‌ها از طریق همکاری با صنعت نفت و سرمایه‌گذاری در تولید و بومی‌سازی تجهیزات برای نخستین بار، زمینه را برای تحقق ظرفیت اقتصادی بخش نفت و گاز فراهم می‌کنند. ایران با تولید تجهیزات نوآورانه در داخل می‌تواند اتکا به تامین‌کنندگان خارجی را کاهش دهد و فرصت‌های صادراتی جدیدی ایجاد کند. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در این بخش نه‌تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کند، بلکه باعث ایجاد شغل، انتقال فناوری و نوآوری می‌شود. برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت این شرکت‌ها، ارائه پشتیبانی و منابع کافی برای ارتقای صنعت نفت و گاز پایدار و انعطاف‌پذیر ضروری است.
منبع:صمت