به گزارش برنا؛ مقاومت اسلامی ایده برآمده از انقلاب اسلامی است که در بیش از دو دهه اخیر در منطقه غرب آسیا برای مقابله با رژیم صهیونیستی و دخالت‌های ایالات متحده مطرح شده است. در این بین شهید قاسم سلیمانی به عنوان مهم‌ترین چهره مقاومت است که در این سال‌ها توانست با افزایش توان نیروها و تجمیع قابلیت‌ها نسل جدید مقاومت را شکل دهد.
مکتب سلیمانی: مقاومت به مثابه ارزش
مهم‌ترین موضوعی که در نسل جدید مقاومت به نظر می‌آید و شهید سلیمانی نقش ارزنده‌ای در آن داشته است، تبدیل مقاومت به عنوان یک مکتب و یک ارزش است. مکتب یک نظریه کلی، یک طرح جامعه و هماهنگ و منسجم است که هدف اصلی، کمال انسان و تامین سعادت همگانی است و در آن خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب‌ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها، دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکالیف مشخص شده باشد و منبع الهام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها برای همه افراد بوده باشد. مقاومت اسلامی به شکل کنونی که در منطقه وجود دارد محصول انقلاب اسلامی است.
بنابراین زمانی که انقلاب اسلامی ماهیت ارزشی داشته باشد، فرایندهای سیاسی مربوط به آن نیز از چنین ویژگی برخوردار خواهند بود. از این گذشته هنگامی که مفاهیم ارزشی در یک حوزه جغرافیا می‌تواند نقش سیاسی و استراتژیک ایفا کند، آثار و پیامدهای آن در سایر حوزه‌های جغرافیایی نیز قابل توجه خواهد بود. به واقع مقاومت در اندیشه شهید سلیمانی تبدیل به باوری شد که افراد و گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی در کشورهای مختلف غرب آسیا در دو دهه گذشته به آن معتقد شدند. تعبیر مقاومت به عنوان ارزش در واقع همان نشر آرمان انقلاب اسلامی و رهایی ملت‌ها از استکبار است. این فهم از مقاومت دارای ویژگی‌ها و نمودهایی است.
عبور از سازش محوری
مهم‌ترین ویژگی نسل جدید مقاومت فاصله گرفتن از سازش و تکیه بر اصل مقاومت است. در واقع افراد و گروه‌های مختلف در بسیاری از کشورهای غرب آسیا به این درک رسیده‌اند که دنباله‌روی محض از ایالات متحده و غرب نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازها، منافع و اهداف کشورها در جهان کنونی باشد. راهبردهای عملیاتی واشنگتن در همه مناطق از جمله غرب آسیا بر استفاده از منابع کشورها در جهت دستیابی به اهداف شخصی است. تجربه بحران‌های عراق و افغانستان و تحولات بهار عربی ثابت کرد شناسایی و درک مقدورات داخلی است که به برون رفت از بحران منجر می‌شود نه تکیه بر نقش و حضور ابرقدرت. نمونه بارز این امر، وقایع فلسطین در چند سال گذشته از جمله عملیات طوفان الاقصی است که مردم از یک طرف با مشاهده ناکارآمدی روندهای مذاکره و سازش و از طرف دیگر تمامیت‌خواهی رژیم صهیونیستی و عدم پذیرش منافع برای ملت فلسطین منجر به گسترش فرهنگ مقاومت در این پهنه شده است.
برنامه‌ریزی بلندمدت
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نسل جدید مقاومت ملهم از افکار شهید سلیمانی، برنامه‌ریزی بلندمدت است. این ویژگی از همکاری شهید سلیمانی با حزب‌الله به خوبی دیده می‌شود. سیدحسن نصرالله بعد از شهادت سردار سلیمانی در مصاحبه‌ای در این باره گفت: «تا پیش از ۲۰۰۰ برنامه سالیانه نداشتیم، اما پس از این تاریخ برنامه سالیانه داشتیم و حاج قاسم گفت من امکانات را فراهم می‌کنم اما باید برنامه‌ریزی روزانه را کنار گذاشته و برنامه سالانه داشته باشیم و بگوییم در این یک سال چه کاری بکنیم. دوره‌های آموزشی، تاسیس پادگان و ... برنامه‌ریزی شود. سال دوم هم یک برنامه سالانه داشتیم و بعد از آن حاج قاسم گفت که یک برنامه سه ساله داشته باشیم و این برای نخستین بار بود که برنامه سه ساله داشتیم.» یاسر مسعود خبرنگار شبکه العربی قطر در این باره می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های ژنرال سلیمانی این بود که او یک مرد میدان و انسانی با چشم‌انداز استراتژیک آینده بود؛ ایشان فقط برای سال‌ها و دهه‌ها برنامه‌ریزی نکرد؛ بلکه حاج قاسم به نوسانات صحنه سیاسی و متغیرهای سیستم نگاه می‌کرد و به همین دلیل ایشان در حال ایجاد فازی در چند بعد بود.»
مردمی کردن امر مقاومت
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های نسل جدید مقاومت که شهید سلیمانی تاثیر بسزایی بر آن داشت، مردمی کردن مقاومت است. این مردمی کردن از یک سو انتخاب گزینه مقاومت است و از سوی دیگر استفاده از توان مردم و سازماندهی آنها برای مقابله با تهدیدات. نظرسنجی‌های چند سال اخیر در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله افغانستان و عراق نشان می‌دهد که رویکرد مردم این کشورها نسبت به اهداف آمریکا بعد از دو دهه اشغالگری به کلی تغییر کرده است. نتایج نظرسنجی سال ۲۰۲۲ گالوپ حاکی از آن بود که ۷۲ درصد پاسخ‌دهندگان عراقی و ۶۱ درصد پاسخ‌گویان افغانستانی مخالف این موضوع هستند که آمریکا در مورد استقرار نظام‌های مردم‌سالار در کشورها آنها جدیت دارد. همچنین نظرسنجی‌ها در فلسطین به عنوان هدف محوری مقاومت نشان می‌دهد که فلسطینی‌ها جنگ با رژیم صهیونیستی را به ایده دو دولت و حماس را به تشکیلات خودگردان ترجیح می‌دهند. برای مثال نظرسنجی مرکز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین در رام‌الله در ژوئن ۲۰۲۳ نشان داد که اکثریت فلسطینی‌ها معتقدند تاسیس گروه‌های حماس و جهاد اسلامی فلسطین و مشارکت آنها در مبارزه مسلحانه علیه اسرائیل بهترین اتفاقی بود که از سال ۱۹۴۸ برای مردم فلسطین رخ داده است. از این گذشته تنها ۲۷ درصد از پاسخ‌گویان در این نظرسنجی از راه حل دو دولت حمایت و ۷۰ درصد مخالف آن بودند.
سازماندهی توان مردمی در مقابله با تهدیدات نیز خود را در شکل‌دهی به نیروی بسیج مردمی (حشدالشعبی) در عراق و دفاع الوطنی در سوریه نشان داد. اعضای نیروی بسیج مردمی در عراق از اقوام و مذاهب مختلف همچون شیعیان، سنیها، مسیحیان و اکراد فیلی هستند. بعد از تشکیل این نیرو، نوری المالکی نخست‌وزیر اسبق عراق اظهار کرد: «این نیرو با الهام از بسیج ایران تاسیس شده و نقش زیادی در پیش‌روی‌های ارتش در مقابل داعش داشت.» ایشان در سال ۲۰۱۶ در مورد این نیرو گفت: «حشد یک امر واجب و ضروری برای ملت عراق بود که برای همیشه نگاه بدخواهان را از عراق و هر نگاه توطئه‌آمیزی را در عراق برای همیشه خنثی کرد. یک قدرت مردمی عظیمی پایه گذاشته، تاثیر فرهنگی بسیار عظیم حشد، تاثیر بزرگی بوده، امروز ستاد حشد و ساختارهای حشد قدرتمندتر از هر ارتشی در منطقه هستند، حشد یک ارتش قدرتمند و بزرگی است و این کار بزرگی است.» نقش شهید سلیمانی در فراهم کردن شرایط برای شکل‌گیری و انسجام نیروهای حشدالشعبی را می‌توان از ارتباط دوستانه با ابومهدی مهندس معاون سابق بسیج مردمی عراق و فرمانده میدانی این نیرو درک کرد.
همین نقش در شکل‌گیری نیروهای دفاع ملی سوریه در سال ۲۰۱۲ دیده می‌شود. شهید سلیمانی درباره حمایت و بسیج مردمی سوریه به نفع نظام سیاسی آن معتقد بودند: «من معتقدم با همتی که از مردم سوریه می‌بینیم به رغم همه تبلیغات گسترده‌ای که صورت گرفته است، به رغم همه محدودیت‌هایی که امروز متوجه مردم آنها است، این مردم آگاهانه بدون توجه به این حجم تبلیغات دشمنان‌شان پشت سر نظام‌شان ایستادند، این نظام و این مردم شکست‌ناپذیرند و شکست نخواهند خورد، این‌ها در این صحنه خواهند ماند و پیروز خواهند شد و این حرکت هم مانند دیگر حرکت‌هایی که آنها ناشیانه انجام دادند منجر به شکست خواهد شد.»
یکپارچه‌سازی جغرافیای مقاومت
یکی دیگر از اقدام‌های راهبردی شهید سلیمانی، یکپارچگی و اتصال جغرافیای مقاومت است. عملکرد جداگانه گروه‌های مقاومت در برابر تهدیدات در سرزمین‌های خودشان در حالی که رقبا حجم گسترده‌ای از ابزارها و پایگاه‌ها را در اختیار دارند، احتمال شکست را افزایش می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت که ایشان با درک تهدیدات مانند ظهور گروه‌های تروریستی تکفیری در جغرافیای جهان اسلام و حضور ایالات متحده در اغلب کشورهای منطقه، نقش بارزی در یکپارچگی و به عبارت دیگر ایجاد «محور مقاومت» ایفا نمود. این امر در تحولات اخیر منطقه از جمله فلسطین به خوبی دیده می‌شود. برخی تحلیل‌ها در سال ۲۰۲۱ در عملیات شمشیر قدس گویای این بود که به موازات اتاق جنگ در غزه یک اتاق جنگ هم در لبنان تشکیل شده و حزب‌الله هم در این عملیات کمک می‌کرد. در عملیات طوفان الاقصی نیز هر یک از اضلاع مختلف محور مقاومت از ارتش ملی یمن گرفته تا گروه‌های مقاومت عراقی و حزب‌الله اتاق جنگ تشکیل داده‌اند.
جوانان؛ نسل جدید مقاومت
در نهایت باید توجه داشت که مصداق واقعی نسل جدید مقاومت، جوانان هستند و شخصیت کاریزماتیک و شجاع شهید سلیمانی بر بسیاری از جوانان در ایران و منطقه تاثیرگذار بوده است. نماد این تاثیر را می‌توان مدافعان حرم در نظر گرفت. به علاوه، نشانه محبوبیت او در بین آحاد مردم چه در دوره حیات در قالب نظرسنجی‌های متعدد و چه بعد از شهادت در حضور پرشور جوانان و نوجوانان در مراسم تشیع او دیده شد. بسیاری از جوانان شهید سلیمانی را نمادی از صلح‌خواهی، امنیت‌زایی، عدم تعلق به گروه یا جناح خاص و انجام وظیفه بدون تبلیغات می‌دانند.
نتیجه
شهید سلیمانی به عنوان شخصیت محوری مقاومت، تاثیر مستقیم در شکل‌گیری و بازتولید گفتمان مقاومت داشته است. حضور او در میدان و ارتباط درست با مردم، در تبدیل مقاومت به مثابه یک ارزش در جامعه ایرانی و بسیاری از جوامع منطقه موثر بوده است. او با مردمی کردن امر مقاومت موفق شد ظرفیت‌های بالقوه را بالفعل درآورد. همچنین با تجمیع توانایی‌های مقاومت ضمن افزایش قدرت این محور در مقابله با تهدیدات، ناکارآمدی راهبرد سازش که نتیجه آن اغلب برخورد با رقبا از موضع ضعف بوده را نشان داد.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل