اخیراً تولید خودروهای برقی در جهان رشد چشمگیری داشته است. با توجه به نگرانی‌های مربوط به آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی، شرکت‌های خودروسازی به طراحی و تولید خودروهای برقی وارد شده‌اند. فناوری باتری‌های لیتیوم-یون، بهبود در زمینه طول عمر، ظرفیت و کارایی باتری‌ها را بهبود بخشیده و این امر منجر به افزایش محبوبیت خودروهای برقی شده است.
ایران نیز با وارد شدن به صحنه برقی شدن وسایل نقلیه، سعی در هموارسازی مسیر واردات وسایل نقلیه برقی دارد و اخیرا اقداماتی را در خصوصو برقی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل انجام داده است، اما یک چالش مهم و بزرگی که مدت‌ها است که کشور با آن رو به رو شده، مسئله ناترازی برق است. با داغ شدن بازار خودروهای برقی، این سوال مطرح می‌شود که مدیریت این خودروها با وجود ناترازی برق چطور امکان‌پذیر خواهد بود؟
برای بررسی ابعاد مختلف این موضوع در ابتدا به سراغ صادق مهرجو، کارشناس انرژی رفتیم.
صادق مهرجو، کارشناس و تحلیلگر انرژی ابتدا در خصوص موضوع ناترازی انرژی و راهکارهای لازم برای رفع آن توضیحاتی را ارائه داد: در بخش‌های مختلف مانند برق، گاز، بنزین و فرآورده‌های آن شاهد ناترازی هستیم و در آینده نیز احتمالا ناترازی آب داشته باشیم. فقط درحال‌حاضر در مورد نفت خام ناترازی نداریم زیرا بیش از مصرف داخلی، تولید نفت خام داریم که اگر تا ۱۰ سال آینده، طرح‌های پالایشی نیز اجرایی شوند و با همین شیوه و نرخ رشد پیش برویم، مصرف داخلی نفت خام هم افزایش پیدا می‌کند، بنابراین تا آن زمان فقط به میزان مصرف داخلی تولید نفت خام خواهیم داشت.
وی راهکار این چالش را اینگونه بیان کرد: راهکار رفع این چالش، می‌تواند تمرکز بر موضوع تنوع سبد انرژی کشور باشد. کشور ما به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکی و ژئواستراتژیکی تقریبا می‌توان گفت در مرکز بیضی تولید و مصرف برق منطقه قرار داریم. به این معنا که کشورهای پرجمعیت و بزرگ مانند روسیه و کشورهای مشترک المنافع، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و در غرب کشور عراق و ترکیه و در شرق هم افغانستان و پاکستان در اطراف ما هستند، بنابراین ما بازار تولید و همینطور بازار مصرف قابل توجهی را در اطراف خود داریم.
این کارشناس انرژی در ادامه اضافه کرد: ما دچار ناترازی برق هستیم و علت نیز کمبود منابع است، زیرا مصوب شد تا در دولت قبل حداقل در ۴ سال دوم، سالیانه ۵۰۰۰ مگاوات به توان تولید برق اضافه کند اما این اقدام صورت نگرفت و در ۴ سال دوم دولت قبل فقط ۵۰۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق اضافه شد. برای رفع چالش‌های موجود مانند ناترازی برق و گاز و همینطور آلودگی هوا، باید بحث خودروهای برقی و بنزینی جدی گرفته شود. توسعه زیرساخت‌های برق تجدیدپذیر به میزان ۱۰ تا ۱۵ هزار مگاوات برای تولید و انتقال برق مورد نیاز ضروری است. استفاده از انرژی باد، انرژی خورشیدی و همینطور انرژی زمین گرمایی نیز در این زمینه بسیار موثر خواهد بود.
مهرجو در رابطه با واردات و تولید خودروهای برقی همزمان با ناترازی برق گفت: ما نباید به این بهانه که دچار ناترازی برق هستیم، ناوگان حمل‌ونقل را به سمت برقی شدن نبریم. این توجیه خوبی نیست و ما باید زیرساخت‌های لازم را در این زمینه فراهم آوریم. حتی باید ظرفیت تولید برق را تا ۱۰۰ هزار مگاوات افزایش دهیم که بتوانیم صادرات برق هم داشته باشیم، بنابراین اولویت اول ما باید تولید برق باشد، زیرا دنیای آینده، دنیای استفاده از برق است به خصوص در بحث حمل‌ونقل، سوگیری و اهداف ما در خودروسازی باید بر مبنای تولید خودروهای برقی باشد. صرف سرمایه و انرژی بیشتر برای تولید خودروهای بنزینی و گازوئیلی درحال‌حاضر نباید اولویت اصلی باشد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار تیتر کوتاه مبنی بر تفاوت صرفه اقتصادی بین خودروهای برقی و بنزینی عنوان کرد: اکنون دیگر بحث صرفه و صلاح نیست. خودروهای هیبریدی درحال‌حاضر گزینه بسیار مناسبی هستند که هم از بنزین استفاده می‌کنند و هم در سرعت‌های پایین یعنی کمتر از ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر، به حالت برقی تبدیل می‌شود و برای کلانشهرها که معضل ترافیک را دارند، گزینه خوبی است، بنابراین یک راهکار صحیح می‌تواند واردات خودروهای هیبریدی باشد و بعد از آن طی یک سیاست‌گذاری کلان می‌توان به طور کلی به تولید خودروهای برقی روی آوریم.
صادق مهرجو در خصوص حمایت خودروسازان و قطعه سازان در واردات و تولید خودروهای برقی بیان کرد: خودروسازان داخلی با شرایط کنونی به بن بست رسیده اند، زیرا ضرر انباشته خودروسازان کشور غیرقابل توجیه شده است، بنابراین ناگزیر از حمایت از واردات و تولید خودروهای برقی هستند. البته برخی افراد و گروه‌ها از این شرایط سود برده و به این چرخه معیوب کمک می‌کنند. شیوه و رویه‌ای که در ۵۰ سال گذشته در صنعت خودروسازی پیش گرفته شده است، کارآمد نبوده، بنابراین باید تغییر کند. متاسفانه بیشتر تولیدکنندگان در مقابل تغییرات مقاومت می‌کنند و در ابتدا تمایلی به تطابق با سیاست‌های کلان کشور ندارند، بنابراین با متوسل شدن به مسئولان و مقامات بالادست، در پی به تعویق انداختن تغییرات دارند.
این کارشناس انرژی در ادامه یادآور شد: ما نباید از ناترازی برق بیم داشته باشیم. برخی نمایندگان مدعی هستند که برای واردات و تولید خودروهای الکتریکی، برق نداریم، این توجیه مناسبی نیست. باید تمرکز را بر روی تولید برق بگذاریم. یکی از راه‌ها استفاده از گاز برای تولید برق است. تا زمانی هم که بحث قیمت‌گذاری دستوری را در مورد برق داریم، هیچ سرمایه‌گذاری تمایل به سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها ندارد، زیرا از طرفی اجازه صادرات برق را نیز ندارد به این علت که صادرات برق در انحصار توانیر است.
بنابراین مسئله تامین قطعات خودروهای برقی و حمایت خودروسازان و قطعه سازان از این فرآیند بسیار مهم است. از این رو در این رابطه به مصاحبه با مازیار بیگلو، دبیر انجمن قطعه سازان پرداختیم.
وی در خصوص سطح توانمندی داخلی برای تولید قطعات خودروهای برقی در صورت لزوم، توضیح داد: برخی از قطعات مانند سیستم ترمز، فرمان، تزئینات داخلی و بدنه بین خودروهای بنزینی و برقی مشترک هستند و در صورت نیاز به این نوع قطعات برای خودروهای برقی، قطعه سازان به سوی تولید آنها پیش خواهند رفت. به هر جهت خودروهای برقی، خودروهایی با ساز و کار جدید هستند. طبق روال، قطعه سازان با روی کارآمدن هر خودروی جدید نسبت به تامین و تولید قطعات آن قدام می‌کنند که خودروهای برقی هم از این موضوع مستثنی نیستند، اما در مورد قطعات دیگر خودروهای برقی مانند سیستم موتور الکتریکی و سیستم باتری‌های آنها، درحال‌حاضر زیرساخت‌های لازم تولید آنها در قطعه‌سازی شکل نگرفته است. یکی از دلایل آن هم این است که خودروی برقی، محصول جدیدی است و علم مرتبط با آن هنوز در دنیا منتشر نشده است.
بیگلو در ادامه افزود: کشورهای محدودی در تولید قطعات خودروهای برقی مانند باتری و سیستم موتور الکتریکی فعال هستند. ندارد. قطعا باید به این سمت حرکت کرد که دانش مربوط به تولید قطعات خودروهای برقی را وارد کرد. درحال‌حاضر هم سیستم موتور و انتقال قدرت به گیربکس خودروهای بنزینی توسط دو خودروساز داخلی در حال تامین است. این احتمال وجود دارد که در صورت تولید خودروهای برقی، تامین موتور و سیستم‌های انتقال قدرت توسط خوروسازان داخلی صورت گیرد، اما قطعه سازان در صورت نیاز به سمت تولید قطعات مشترک پیش خواهند رفت.
دبیر انجمن قطعه سازان در ربطه با واردات قطعات خودروهای برقی گفت: در این مورد نیازی به واردات مداوم نیست. سیستم‌ها و قطعات مشترک که در حال تولید هستند. برای قطعات دیگر خودروهای برقی که درحال‌حاضر در کشور تولید نمی‌شوند، ابتدا باید زیرساخت‌های لازم شکل گیرند به این صورت که اگر بنا به تولید این قطعات توسط قطعه سازان باشد، ممکن است مثل سایر محصولات که در تولید آن اکنون خود کفا شدیم، در فاز اول این قطعات وارد شوند و سپس به مرور زمان، آمار تولید آنها در داخل کشور، افزایش یابد.
بیگلو در پاسخ به سوال خبرنگار تیتر کوتاه مبنی بر تفاوت سود تولید قطعات خودروهای برقی با بنزینی بیان کرد: در مورد سیستم‌ها و قطعات مشترک خودروهای برقی و بنزینی، تفاوتی در میزان سود تولیدشان نیست، به عنوان مثال سود تولید رینگ و تایر یا تزئینات داخلی برای خودروهای بنزینی و برقی تقریبا یکسان خواهد بود، زیرا مکانیزم تولید مشترک است اما در مورد قطعات دیگر مانند باتری و موتور خودروهای برقی که اکنون در داخل ایران تولید نشده است، نمی‌توان در خصوص مسائل اقتصادیشان صحبتی کرد. به این علت که دانش کافی تولید آنها درحال‌حاضر وجود ندارد. درحال‌حاضر به دلیل مشکلات مالی در تولید روزانه قطعه‌سازی و خودروسازی با چالش‌های فراوانی رو به رو هستیم. به دلیل قیمت‌گذاری دستوری، خودروساز‌های داخلی توان پرداخت مطالبات عادی را ندارند، بنابراین نمی‌توانند در بخش خودروهای برقی سرمایه‌گذاری داشته باشند.
وی در رابطه با اولویت کنونی برای تولید خودرو، عنوان کرد: واردات و تولید خودروهای برقی یک الزام است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. درحال‌حاضر در دنیا، ۱۰ درصد از خودروها دنیا برقی شده‌اند. بنابراین طبق محاسبات، اولویت با ۸۰ درصد خودروهای بنزینی است که در حال تولید هستند و اکثریت خودروهای جهان را تشکیل می‌دهند. نظر من این است که با توجه به شرایط حاکم، این اولویت رعایت شود. با توجه به اینکه بحث خودروهای برقی یک کسب و کار جدید و پر ریسک است و جنبه‌های متفاوت آن برای حاکمیت و بخش خصوصی کاملا آشکار نیست، بهتر است تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد خودروهای برقی قرار ندهیم. به این معنا که به صلاح نیست تا تمام انرژی و سرمایه را صرف تمرکز بر موضوع خودروهای برقی کرد. اکنون تب مسئله خودروهای برقی بالا است و عملا تولید خودروهای بنزین را تحت تاثیر قرار داده است
بیگلو در خصوص خودروهای هیبریدی نیز توضیح داد: بحث خوودروهای هیبریدی که اکنون مطرح است، برای کشور منفعت خاصی ندارد. خودروی برقی است که مصرف بنزین را کاهش می‌دهد. حتی در کلانشهرها در زمان ترافیک هم خیلی کارساز نبوده است، زیرا ممکن است برای شارژ موتور الکتریکی در زمان ترافیک، باز هم سراغ بنزین رود. شاید بهتر باشد مانند کشورهای اتحادیه اروپا، استفاده از خودروهای بنزینی کم مصرف برای داخل شهرها و خودروهای بزرگ تر برای خارج کلانشهرها استفاده شود. به هر حال خودروهای برقی یک الزام است و باید به سمت تولید و واردات آن حرکت کنیم، اما سوال اینجاست که با چه روشی این اقدام صورت می‌گیرد.