به گزارش برنا؛ قیز قالاسی (قلعه دختر میانه ) در ۲ کیلومتری شمال پل دختر (۱۸ کیلومتری جنوب میانه) واقع شده است و یکی از آثار تاریخی مهم میانه به شمار می رود . این قلعه بر روی صخره بزرگ و قلل تیز، در بالای کوه‌های قافلانکوه واقع شده‌است.
شکل عمومی آن کثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که دره‌های عمیق و قله‌های تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده‌است.
این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به ۴ متر می‌رسد.
این قلعه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر می‌باشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگ‌ها و پرتگاه‌های خطرناک منتهی می‌گردد.
قلعه دختر، ۱۶ یا ۲۴ برج دیده‌بانی مخروبه دارد که ۸ برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است.
بعضی از مورخان ساخت قلعه دختر را به اردشیر درازدست، پسر خشایارشاه هخامنشی، نسبت می‌دهند؛ گرچه در تابلویی که اخیرا از طرف سازمان میراث فرهنگی در ابتدای ورودی قلعه نصب شده است، تاریخ احداث آن را قرن هفتم هجری ذکر کرده‌اند.
با این حال، بر اساس پایه‌های قلعه و مصالح آن، قدمت آن را اوایل دوره ساسانیان نیز می‌دانند.
به‌علت سرقت یا از بین رفتن کتیبه قلعه که در سردر ورودی اصلی قرار داشت و هنوز جای آن پیدا است، تاریخ دقیق ساخت قلعه مشخص نیست و در این رابطه افسانه‌هایی پیرامون قلعه و پل دختر مطرح شده است که احتمالا این نوع نگرش ریشه در فرهنگ مردم این خطه از کشور دارد.
از آنجا که قلعه دختر، پناهگاه سارقان قطاع الطریقی بود، شاه عباس دستور تخریب آن را صادر کرد.
باستان‌شناسان بزرگی در قرن‌های گذشته از میانه عبور کرده و این قلعه را ستوده‌اند و از اقدام شاه‌عباس در تخریب قلعه گله کرده‌اند. مادام دیولافوآ یکی از این افراد بود که درسال ۱۸۸۱ میلادی از راه ترکیه و قفقاز به اتفاق همسرش به ایران آمد و درباره قلعه دختر نوشت:
این قلعه مدت‌ها پناهگاه اشرار بود، شاه عباس کبیر برای رفع مشکل دیوارهای بلند قلعه را خراب کرد.
وقتی شارون در سال ۱۶۷۲ میلادی از این محل عبور کرد، قلعه را خرابه دید و گفت:
بی‌جهت نبود کنسول تبریز به ما توصیه می‌کرد که موقع عبور از قافلانکوه مواظب خود باشید و احتیاط را از دست ندهید؛ زیرا در دو سال اخیر یک افسر انگلیسی و سه چاپار دولتی و چند نفر از تجار در میان پل میانه و پل‌دختر به قتل رسیده‌اند.
ایرانیان قدیم، معابد خود را بیشتر در قله کوه‌های بلند می‌ساختند و ستایش یزدان در این معابد انجام می‌شد. معابدی که بیشتر آنها بر بلندی‌ها و نقاط صعب‌العبور قرار داشتند و از جنبه تقدس و عبادتی برخوردار بودند.
ضمن آنکه این بناها با توجه به موقعیت طبیعی خود، دژهای دفاعی معتبری در برابر یورش دشمنان و قتل و غارتگری آنها به حساب می‌آمدند.
ستایش یا پرستش ناهید (آناهیتا)، خدای آب و آبادانی و حاصلخیزی و تولید نیز معمولا در همین معابد بزرگ انجام می‌شد که اغلب بر بلندی کوه‌ها بنا شده بود.
با توجه به آثار به‌جامانده، ظاهراً قیز قالاسی در سه طبقه ساخته شده که در اثر گذشت زمان و خرابی‌های به بار آمده، سقف‌های چوبی که هنوز هم آثار و سوراخ‌های تعبیه چوب در دیوارهای قلعه، بخصوص در قسمت کناری ورودی اصلی به‌طور مشخص دیده می‌شود. به داخل قلعه فروریخته است.
این قلعه به شکل کثیرالاضلاع غیر منظم از سه قسمت تشکیل می‌شود:
الف: دیوار بیرونی که قطورتر از دیگر قسمت‌ها بوده، به‌وسیله ۲۴ برج دیدبانی از قلعه پاسداری می‌شد. ۸ برج آن بر رودخانه قزل‌اوزن مشرف است.
ب: دیوار داخلی که این دیوار حافظ قسمت اصلی قلعه یا قلب قلعه بوده.
ج: قسمت داخلی قلعه که محل فرماندهی دژ محسوب می‌شود.
قیز قالاسی دارای دو ورودی ۳ متری است که ورودی پایینی اصلی بوده و در بالای سر در این ورودی کتیبه‌ای روی سنگ نوشته داشته که فعلاً اثری از آن باقی نمانده است.
ورودی دیگری نیز در بالای قلعه وجود دارد که بیشتر شبیه به یک راه فرار در مواقع اضطراری بوده است.
باروی این قلعه ۱۴ متر است و ۱۶ یا ۲۴ برج دیده‌بانی مخروبه دارد که ۸ برج آن بر رودخانه قزل‌اوزن مشرف است. از وضع ساختمان و مصالح ، ساخت این بنا را به دوره یا زمان ساختمان پل دختر نسبت می‌دهند.
در میان قلعه دختر ( قیز قالاسی) دو منبع آب وجود دارد که آب مورد نیاز ساکنان قلعه را تأمین می‌کرده است.
این منبع‌های آب بمانند آبگیر یا سد ساخته شده است. آبگیر بزرگ به ابعاد ۱۰ در ۱۵ متر به ارتفاع ۱۰ متر است که آب آن به‌وسیله برف و باران تأمین می‌شده است.
دو ضلع آبگیر از صخره‌های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ‌های تراشیده شده تشکیل یافته است.
علاوه بر آن چاه‌های زیادی نیز در قسمت‌های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع ضروری از آب آنها استفاده می‌شده است.
دیواره‌ی جلویی آبگیر بزرگ، به ضخامت حدود یک و نیم متر از سنگ و ملات ساروج ساخته شده و قسمت بیرونی آن همانند ورودی اصلی قلعه با سنگ‌های صاف و تراشیده شده، نما داده شده است.
به‌طوری که این دیواره علی‌رغم معماری حیرت‌انگیز با قوس‌های قسمت بیرونی که کاملاً یکدست و دقیق هستند. در ارتفاع حدود ۱۵ متری از سطح دره قرارداد.
با عنایت به گنجایش و ظرفیت این آبگیر بزرگ که در احاطه بلندی‌های کوه واقع شده و تا حدودی از تابش دراز مدت خورشید و گرمای آن در طول روز در امان بوده. چنین برمی‌آید که تأمین بخش عمده آب مایحتاج ساکنین قلعه، از این آبگیر بوده است.