به گزارش خبرگزاری برنا، شصت و یکمین نشست تخصصی خیر ماندگار با عنوان «تحلیل فقهی ـ اقتصادی وقف پول و سهام» به همت پژوهشگاه مطالعات وقف و نیکوکاری (خیر ماندگار) و با مشارکت سازمان اوقاف و امور خیریه، شورای عالی انقلاب فرهنگی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چهارشنبه 16 اسفندماه از ساعت 10 الی 12 با حضور مصطفی کاظمی نجف‌آبادی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه قم و حسین قشقایی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه سوره و سیدمحمدرضا سیدی؛ معاون برون‌دادهای علمی و پژوهشی پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری (خیر ماندگار) در محل سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.
کاظمی نجف‌آبادی طی سخنانی در این نشست با تاکید بر اینکه ما باید سازو کاری فراهم کنیم که آحاد مردم ولو با مبالغ کم بتوانند، وقف؛ این سنت الهی را اجرا کنند، گفت: وقف پول و سهام این ظرفیت را داشت که مبانی نظری و علمی آن مورد بررسی قرار گیرد که از لحاظ فقه شیعی، وقف پول صحیح است یا خیر و چه ابزارهایی می تواند بستر اجرایی شدن وقف پول را در کشور ایجاد کند؟ با این انگیزه وارد این پروژه شدیم.
وی اظهار کرد: درباب اهمیت این اقدام، در سند چشم انداز سازمان اوقاف و امور خیریه در افق 1404 هجری شمسی آمده که سازمان اوقاف به دنبال ارتقای جایگاه اقتصادی وقف است تا موقوفات با جایگزین کردن کارکردهای اقتصادی نوین به جای نقش سنتی وقف از تحرک و پویایی بیشتری که شرط لازم دوام و گسترش وقف در جامعه است برخوردار شوند. برای این منظور اصلاح نگرش های سنتی باید در حوزه نگاه های جدید فقهی و قانونی مصارف کارآمد وقف و انواع متعدد وقف پدیدار شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: عدم توجه علمی به وقف نه تنها جامعه را از منافع سرشار وقف محروم می کند، بلکه هزینه های گزافی به جامعه تحمیل می کند، بنابراین اگر اسناد بالادستی سازمان را بررسی کنیم متوجه می شویم چنین پروژه هایی ضروری و حیاتی است که جمعی از محققان به آن بپردازند.
وی اظهار کرد: مساله این تحقیق این است که با توجه به کارکردهایی که وقف دارد، امروز رویکرد سنتی دیگر پاسخگو نیست و لازم است به سمت عرصه های جدید وقف برویم. سوالی که در این تحقیق برای ما مطرح بوده این است که آیا وقف پول صحیح هست یا خیر و اهمیت این کار چیست؟
کاظمی نجف‌آبادی گفت: همان‌طور که در سایر حوزه‌ها پویایی لازم را بدست آوردیم در این زمینه نیز باید سعی کنیم نهاد وقف را بالنده کنیم و مردم را در این حوزه مشارکت دهیم. در بحث وقف پول عموم فقهای شیعه وقف پول را قبول نداشتند و در تحقیقی که صورت گرفت، مشخص شد تعدادی از مراجع، وقف پول را قبول داشته اند و بر این اساس پژوهش را آغاز کردیم تا اینکه مقام معظم رهبری فتوا دادند که می توان پول را وقف کرد و سپس سازمان اوقاف به دنبال سازوکار اجرایی آن مانند راه اندازی صندوق سرمایه گذاری وقف و بانک وقف برآمد.
وی افزود: اصل ایده از پاسخ به این سوالات شروع شد که با توجه به این که پول عین نیست، چه مبنایی برای تصحیح وقف پول می توان پیدا کرد؟ با توجه به عین نبودن سهام با چه ابزارهایی می توانیم از وقف پول و سهام به طور روزآمد بهره مند شویم؟ مدیریت وقف پول و سهام چگونه است؟ درواقع هدف، تحلیل و بررسی چالش وقف پول و سهام بوده و باید ابزارهایی طراحی کنیم که این حوزه را مدیریت کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: روش جمع آوری داده ها در این تحقیق، روش کتابخانه ای و اسنادی بوده و تلاش کردیم موضوع شناسی و حکم شناسی صحیح داشته باشیم. اعتبارسنجی در این پروژه با اجماع کتاب، عقل و سنت بوده و نوآوری تحقیق این بوده که عموم فقهای سابق که در حوزه وقف پول صحبت می کردند، موضوع دینار و درهم بوده و قائل به حرمت آن بوده اند در تحقیق سعی کردیم وقف سهام را به گونه ای رقم بزنیم که اشکالات ماهوی که مطرح بوده برطرف شود. خط فکری که دنبال شده این بوده که وقف پول و سهام مبتنی بر وقف مالیت است و با توجه به اینکه اصل وقف ثابت است مالک مالیت پول را وقف می کند و تحبیس مالیت و جریان منافع را خواهیم داشت. بنابراین به نظر می رسد پیگیری این رویکرد در تحقیق جزء نوآوری های این کار بوده و تلاش شده هم به رویکرد امامیه و هم اهل سنت مراجعه شود و در نهایت به نتایجی رسیده ایم.
وی اظهار کرد: در مفاهیم اساسی تحقیق، تعریف وقف و نظریه دانشمندان مطرح شده است. فقه امامیه در وقف پول در فصل دوم تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه نظرات افرادی که معتقدند وقف پول صحیح و غلط است آمده و در پایان رویکرد محققان مطرح شده و در فصل سوم کتاب، وقف پول از منظر اهل تسنن مورد بررسی قرار گرفته است. اهل تسنن هم برخی وقف پول را می پذیرند و برخی قبول ندارند در این فصل در ادامه مکاتب چهارگانه اهل سنت تبیین شده در فصل چهارم از وقف پول گذر کردیم و وارد وقف سهام شدیم در این بخش، شرایط مال موقوفه، دلایل صحت وقف سهام و دلایل مخالفان آورده شده و ثمرات سهام وقفی در بازار سرمایه در پایان تبیین شده، همچنین وقف سهام از منظر اهل تسنن مورد بررسی قرار گرفته است.
کاظمی نجف‌آبادی عنوان کرد: تحلیل اقتصادی وقف پول و سهام در فصل ششم پرداخته شده است. در این حوزه با کمبود عرضه و مازاد تقاضا برای وقف مواجهیم. در این فصل تلاش کردیم تقاضا و عوامل موثر بر تقاضا شناسایی شود و نقش وقف پول و سهام در کم کردن شکاف عرضه و تقاضا بررسی شده که به نظر می رسد توسعه بهره برداری از موقوفات و تقویت جنبه مشارکت اجتماعی وقف و ... را در بر دارد. در فصل هفتم به ابزارهایی مانند (صندوق قرض‌الحسنه وقف، اوراق وقف و صندوق مشترک سرمایه گذاری وقف) و توجیهات اجتماعی و اقتصادی وقف پول و سهام پرداخته شده و در پایان تلاش کردیم بحث جواز فقهی وقف پول و سهام را جمع‌بندی کنیم.
حجت الاسلام محمدرضا یوسفی، مدرس حوزه و دانشگاه در این باره گفت: بحث تاریخی که درمورد وقف وجود دارد این است که چون تحبیس الاصل در این زمینه مطرح است و در گذشته درهم و دینار جنبه پول فلزی داشتند، فقها اجازه وقف پول را نمی‌دادند مگر اینکه کارکرد پولی نداشت. در قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی به مرور این مساله جدی شد و فقها درگیر مساله فقهی بودند. جالب اینکه در میان عثمانی ها مردم و تجار متوجه شدند این موضوع مهم است و در اسناد خود وقف پول را وارد کردند، حال این اتفاق در میان ما هم افتاده در ابتدا مساله مورد بحث جدی نبود به مرور نویسندگان در این مورد نوشتند از جمله آقای دکتر کاظمی که به تفصیل وارد این ماجرا شدند و تحقیق جامعی در این زمینه انجام شده است.
وی اظهار کرد: نکته خوب کتاب منابع متعدد و متنوع آن است. کتاب دارای وجه تئوریک و مساله محور است و تکرار، کم دارد. نقل قول به اقتضای کار فقهی زیاد است. در اکثر نقاط دنیا مثلا در آلمان بیش از 20 هزار و در آمریکا بیش از ۳۲ هزار بنیاد وقفی وجود دارد و این موضوع به ما تلنگر می زند که باید در این زمینه پیشرفت کنیم.
حجت الاسلام یوسفی افزود: کتاب مذکور، روان و سلیس نیست البته چاره ای نیست چون مباحث فقهی و اقتصادی هر دو با هم در این تحقیق مطرح شده و طبیعتا برخی به حوزه اقتصادی و برخی فقهی آشنایی ندارند. کتاب در حوزه وقف پول به اندازه کافی وجود دارد و برخی مراجع هم نظر داده اند و این مساله جاافتاده و این ما را وامی‌دارد که تحقیقات خود را به سمت کاربردها ببریم. یکی از مسال امروز قوانین وقف است و باید بازنگری داشته باشیم. خلاءها و کمبودها را در این زمینه باید بشناسیم و در نهایت سرمایه ها را تجمیع کنیم که اگر سرمایه گذاران اطمینان کنند ابایی از انجام کار خیر ندارند و این سرمایه ها می توانند ایجاد اشتغال کنند و زندگی ها را بهبود ببخشند.
حسین قشقایی، عضو هیئت علمی دانشگاه سوره نیز با بیان اینکه این کتاب از جنبه های گوناگون وقف پول را مورد بررسی قرار داده، به نقد این اثر از نظر شکلی و ماهوی پرداخت و گفت: در فصل بندی کتاب، عناوین هر فصل آمده است و باید تقسیم بندی پس از فصل عنوان شود. همچنین تقسیم بندی در ۹ فصل آمده در حالی که تحقیق باید در ۴ فصل بیشتر نباشد. در مقدمه نیز به بیان مساله پرداخته شده و باید مشکل موجود به خوبی تبیین شود. در مساله تحقیق می گوییم چرا باید این تحقیق انجام شود؟ و سپس آثاری که دارد و ضرورت تحقیق مشخص می شود در بحث کلیات خوب بود به دو موضوع پرداخته شود یکی بحث تاسیسی بودن قف و دیگری بحث ماهیت وقف است که جسته و گریخته در کتاب پرداخته شده در مورد نظرات اهل سنت مناسب بود در ادامه نظریات اهل شیعه آورده شود.
انتهای پیام/