به گزارش خبرنگار خبرگزاري برنا، در روستای اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شامل آتشکده اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختار‌های آرامگاهی، قلعه ساسانی، محوطه باستانی اسپاخو، حمام، راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است. اما مهمترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه آتشکده اسپاخو است که بر روی تپه‌ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد.
آتشکدهها یادگاران ایران باستاناند که هنوز هم بر فراز کوه یا در امتداد دشت، یکه و تنها خودنمایی میکنند. با اینکه خاموشاند، اما شکوه و عظمت تاریخ از میان طاقهای آنها شعلهور است. آتشکده اسپاخو یکی از کهن‌ترین بنا‌هایی است که در پهنه خراسان شمالی استوار است.
براساس نتیجه حفاریهای باستان‌شناسی، پیشینه آتشکده اسپاخو به دوره حکومت ساسانیان نسبت داده میشود. در نزدیکی آتشکده روستایی هم به همین نام یعنی اسپاخو وجود دارد. «اسپاخو» برگرفته از واژگان «هسپ» یا «اسپ» است که ریشه در زبان پهلوی دارد. این واژه در گذر زمان به اسب تغییر شکل پیدا کرده‌است.
برخی میپندارند معبد سنگی اسپاخو نه یک آتشکده، بلکه یک کلیسا بوده است. با این حال هنوز سندی دال بر این ادعا پیدا نشده است. گمان می‌رود شکل دایره‌ای محراب، آتشدان و سوراخ‌های درون سقف گنبد، روزنه‌هایی برای خروج دود است که آتشکده بودن اسپاخو را تأیید میکند.
قدمت آتشکده اسپاخو حدود ۲۵۰۰ سال تخمین زده میشود و علاوه بر سقف گنبددار، جنس سازه از سنگ لاشه و ساروج است و تیر‌های چوبی نیز در ساخت آن استفاده شده است. این سازه دارای ترکیبی از گنبدخانه و ایوان است که سابقه کهنی در معماری بنا‌های ایرانی دارد.
فضای داخلی تالار آتشکده که گنبد هم برفراز آن قرار دارد، مربعی است و از اضلاع شمالی، جنوبی و شرقی، سه ورودی دارد. ورودیهای شمالی و جنوبی تالار همان ورودیهای خارجی بنا و ورودیهای شرقی، تالار اصلی را به ایوان مرتبط میکند. از مهمترین نکات با اهمیت در تزئین ایوان، وجود ۲ پنجره کور در نمای شمالی و جنوبی است که بسیار شبیه به نمونههای هخامنشی است.
عناصر معماری بنای اسپاخو ترکیبی از سبک‌های معماری بنا‌های مذهبی و حکومتی دوران تاریخی ایران با تأکید بر دوران ساسانی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و کاربرد مذهبی آن، اهمیت خاصی در مطالعات باستان‌شناسی دوران تاریخی منطقه دارد. بنای اسپاخو در سال ۱۳۴۵ توسط یک تیم باستان‌شناسی شناسایی و پس از آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
با اینکه این منطقه در گذشته بسیار آباد و سرسبز بوده و وسعت باغها و مزارع بسیار بیشتر بود، اما امروزه به جز چندین باغ میوه که آتشکده را محصور کرده، چیزی به چشم نمیخورد.
این سازه سنگی در ۱۱۵ کیلومتری بجنورد به سمت جنگل گلستان قرار دارد و بیش از ۵۰ کیلومتر از غرب شهر آشخانه فاصله دارد. آتشکده اسپاخو در نزدیکی روستایی به همین نام از پس سالیان دور به جای مانده است.
نشانی: ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه
انتهای پیام