به گزارش برنا؛ مردم سیستان و بلوچستان در ایام محرم مراسم و آئین‌های مختلفی دارند که به سبب آنها، عزاداری‌شان متفاوت با دیگر نقاط کشور است، چاوشی، شووی‌خوانی و ادای رسم خرج امام از جمله آنها است.
به گزارش خبرگزاری برنا از سیستان و بلوچستان ،باز محرم با حال و هوای خاص خودش شهرهای مختلف استان سیستان و بلوچستان را دگرگون کرد و شور حسینی، دل‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها را فرا گرفته است.
لباس‌های عزا، بیرق‌های مشکی، خیمه‌های افراشته، چشم‌های به ماتم نشسته و صدای طبل و سنج و زنجیر از جمله آئین‌های ماه محرم است که با تفاوت‌هایی هر سال در سراسر ایران اسلامی با شور و حال خاصی برگزار می‌شود.
این روزها نیز مثل قرن‌ها و سال‌های قبل، باز محرم با حال و هوای خاص خود شهرهای مختلف استان سیستان و بلوچستان را دگرگون کرد و شور حسینی دل‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها را فراگرفته است.
تاریخ به خوبی بر ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و بلوچستان به اهل بیت (ع) گواهی می‌دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمان‌ها و توسعه تفکر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) تلاش کرده‌اند.
نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، شبیه خوانی یا تعزیه خوانی و خواندن زیارت عاشورا از جمله آئین‌های معمول مردم این خطه از میهن اسلامی در ایام محرم به شمار می‌رود.
ادای رسم «خرج امام» و روزه گرفتن اهل سنت در تاسوعا و عاشورا
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه مردم اهل تسنن در ماه محرم برای عزاداری امام حسین (ع) آئین‌های خاصی نظیر اطعام‌دادن و کمک به فقرا را انجام می‌دهند، بیان کرد: این استان گرچه از لحاظ وجود امام‌زادگان یا معصومین بی‌بهره است اما به واسطه ارادت قلبی و علاقه شدید مردم این خطه اعم از بلوچ و سیستانی به اهل بیت عصمت و طهارت، اماکن متبرکه بی‌شماری را در خود جای داده است که یا به واسطه مدفون بودن سادات جلیل‌القدری مانند سیدباقر (ره) در زابل و یا اشخاص مهم و محترمی مانند سید غلام‌رسول در چابهار از اهمیت و احترام بالایی برخوردار شده است.
وی با بیان اینکه در شهرستان ایرانشهر و بزمان شیعیان بلوچ آداب و رسوم خاص خود را دارند و با آغاز اولین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش‌نمازان مساجد و ملایان با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‌کنند، گفت: علما و روحانیون در این ایام با روایت احادیث مختلف به بیان مظلومیت امام حسین (ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه پر برکت می‌پردازند.
این مقام مسئول تصریح کرد: اکثر اهل سنت در روزهای تاسوعا و عاشورا اقدام به گرفتن روزه می‌کنند، علاوه بر آن کمک به فقرا، پخت غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما از دیگر آئین‌های روزهای تاسوعا و عاشورا در نقاط مختلف بلوچستان است.
وی تاکید کرد: یکی از رسومی که از گذشته‌های بسیار دور در شهرستان دلگان رواج داشته تحت عنوان «خرج امام» است، بدین نحو که مردم این منطقه در شب‌های دهه اول محرم با دورهم نشینی به عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پرداختند؛ به این صورت که بانی مجلس که عموماً از افراد ریش‌سفید و یا معتمد روستا است مردم را قبل از نماز مغرب و عشا جهت عزاداری حضرت امام حسین (ع) به منزل خود دعوت می‌کرد و علاوه‌بر خرج دادن و پخش نذورات، مراسم روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی با حضور اهل سنت و تشیع برگزار می‌کرد.
جلالزایی با بیان اینکه دعوت به تأمل و وحدت، یکی از حرکات جالب در میان مردم بلوچستان و اهل تسنن است، ادامه داد: در این ایام مولوی‌ها و ملایان مساجد مردم را دعوت به تأمل وحدت می‌کنند و با دیدن یکدیگر، این ایام را به هم تسلیت می‌گویند، افزون بر آن یکی از آئین‌های خاص مناطق شیعه‌نشین در بلوچستان که طی سال‌های اخیر رواج یافته اجرای آئینی موسوم به «مقتل‌خوانی» بعد از نماز ظهر عاشوراست.
مدیرکل میراث فرهنگی استان بیان کرد: از دیگر رسوم مردم این خطه این است که عزاداری در روزهای ابتدایی ماه، داخل حسینیه‌ها و مساجد محل انجام می‌شود اما از روزهای چهارم به بعد حسینیه‌ها و تکایا برای اعلام تسلیت به سایر هیئت‌ها در صفوف منظم به خیابان‌ها آمده و به سایر مساجد رفته و در مراسم عزاداری آنها شرکت می‌کنند.
آئین خیمه سوزان و چاووشی خوانی در سیستان
وی در بخش دیگر سخنان خود به بیان آئین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در منطقه سیستان پرداخت و بیان کرد: مراسم سیاپوشی، مشعل‌گردانی، علم گردانی، گل‌دسته و تابوت‌گردانی، سقایی، شووی یا شبی‌گردانی، چاووشی، سینه‌زنی ودورخوانی، زنجیر زنی، روضه‌خوانی زنان و نذورات مختلف، پخت حلیم و شعله زرد از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم است.
جلالزایی افزود: در عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیأت‌ها با حرکت از مقابل حسینیه‌ها و تکایا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به سمت امامزاده‌ها و گلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزاداری می‌پردازند.
وی یکی از رسوم سیستانی‌ها را «چووه شیء یا چاووشی» عنوان کرد و گفت: در اجرای این مراسم عموماً یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‌انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا می‌خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‌زنی و شروع مراسم می‌کند.
وی تصریح کرد: در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه‌ها، دسته‌های عزا به صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم است که مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار حزن‌انگیز است.
وی ادامه داد: در سیستان اکثراً تا روز دهم غذاهای نذری مردم را «قلور» تشکیل می‌دهد و در روز عاشورا با «قیمه» از سوگواران پذیرایی می‌شود، همچنین در این شب مردم به مساجد می‌روند و چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزاداران پذیرایی می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان یکی از آئین‌های مردم سیستان را در ظهر عاشورا «خیمه سوزان» دانست و گفت: در این آئین تعزیه حادثه عاشورا به یاد مظلومیت و غربت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و ۷۲ یار باوفایش به اجرا در می‌آید و عزاداران در سوگ این حادثه عظیم اشک ماتم می‌ریزند.
وی یکی از مهم‌ترین بخش‌های این آئین را «تابوت‌گردانی» عنوان و تصریح کرد: تابوت گردانی در نقاط مختلف کشور در اشکال و صورت‌های گوناگونی دیده می‌شود، به گونه‌ای که می‌توان گفت بر اثر اشاعه فرهنگی، این آئین گسترش یافته و متناسب با محیط، شکل و نام خاصی به خود گرفته است، این رسم به عنوان یکی از مواریث فرهنگی طی دوران متمادی به تدریج شکل گرفته و به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
جلالزایی سقاخوانی (یعنی در یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه‌ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب کردن) و علم و علامت‌گردانی را از دیگر رسوم مردمان این خطه دانست.
شووی‌خوانی (تعزیه‌خوانی) در سیستان
کارشناس میراث فرهنگی سیستان نیز در خصوص برنامه‌های منطقه سیستان در ایام محرم، گفت: از نکات برجسته و بارز محرم و به خصوص عاشورا در سیستان، شووی خوانی (تعزیه‌خوانی) بوده که یکی از سنت‌های جاودانه و ماندنی در این منطقه است.
وی گفت: البته به دلیل فنی بودن این مراسم، کسانی که نقش مخالف و موافق این جریان را ایفا می‌کنند باید از توانایی و تسلط خاصی برخوردار باشند زیرا هر کسی نمی‌تواند این نقش‌ها را بازی کند و بیشتر افراد باذوق و خوش‌صدا، برای این کار انتخاب می‌شوند به همین دلیل است که برگزاری این مراسم در همه روستاهای سیستان امکانپذیر نیست.
خسروی افزود: همه ساله مراسم عزاداری امام حسین (ع) در نقاط مختلف سیستان با شووی آغاز می‌شده و اکنون نیز ادامه دارد که بیشتر در روستاهای قلعه‌نو، سه‌کوهه، دولت‌آباد، بنجار، شهرستان زابل و غیره این مراسم برگزار می‌شود.
وی در بخش دیگر سخنان خود به بیان آئین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در منطقه سیستان پرداخت و بیان کرد: مراسم سیاپوشی، مشعل‌گردانی، علم گردانی، گل‌دسته و تابوت‌گردانی، سقایی، شووی یا شبی‌گردانی، چاووشی، سینه‌زنی ودورخوانی، زنجیر زنی، روضه‌خوانی زنان و نذورات مختلف، پخت حلیم و شعله زرد از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم است.
جلالزایی افزود: در عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیأت‌ها با حرکت از مقابل حسینیه‌ها و تکایا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به سمت امامزاده‌ها و گلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزاداری می‌پردازند.
وی یکی از رسوم سیستانی‌ها را «چووه شیء یا چاووشی» عنوان کرد و گفت: در اجرای این مراسم عموماً یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‌انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا می‌خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‌زنی و شروع مراسم می‌کند.
وی تصریح کرد: در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه‌ها، دسته‌های عزا به صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم است که مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار حزن‌انگیز است.
وی ادامه داد: در سیستان اکثراً تا روز دهم غذاهای نذری مردم را «قلور» تشکیل می‌دهد و در روز عاشورا با «قیمه» از سوگواران پذیرایی می‌شود، همچنین در این شب مردم به مساجد می‌روند و چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزاداران پذیرایی می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان یکی از آئین‌های مردم سیستان را در ظهر عاشورا «خیمه سوزان» دانست و گفت: در این آئین تعزیه حادثه عاشورا به یاد مظلومیت و غربت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و ۷۲ یار باوفایش به اجرا در می‌آید و عزاداران در سوگ این حادثه عظیم اشک ماتم می‌ریزند.
وی یکی از مهم‌ترین بخش‌های این آئین را «تابوت‌گردانی» عنوان و تصریح کرد: تابوت گردانی در نقاط مختلف کشور در اشکال و صورت‌های گوناگونی دیده می‌شود، به گونه‌ای که می‌توان گفت بر اثر اشاعه فرهنگی، این آئین گسترش یافته و متناسب با محیط، شکل و نام خاصی به خود گرفته است، این رسم به عنوان یکی از مواریث فرهنگی طی دوران متمادی به تدریج شکل گرفته و به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
جلالزایی سقاخوانی (یعنی در یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه‌ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب کردن) و علم و علامت‌گردانی را از دیگر رسوم مردمان این خطه دانست.
شووی‌خوانی (تعزیه‌خوانی) در سیستان
کارشناس میراث فرهنگی سیستان نیز در خصوص برنامه‌های منطقه سیستان در ایام محرم، گفت: از نکات برجسته و بارز محرم و به خصوص عاشورا در سیستان، شووی خوانی (تعزیه‌خوانی) بوده که یکی از سنت‌های جاودانه و ماندنی در این منطقه است.
وی گفت: البته به دلیل فنی بودن این مراسم، کسانی که نقش مخالف و موافق این جریان را ایفا می‌کنند باید از توانایی و تسلط خاصی برخوردار باشند زیرا هر کسی نمی‌تواند این نقش‌ها را بازی کند و بیشتر افراد باذوق و خوش‌صدا، برای این کار انتخاب می‌شوند به همین دلیل است که برگزاری این مراسم در همه روستاهای سیستان امکانپذیر نیست.
خسروی افزود: همه ساله مراسم عزاداری امام حسین (ع) در نقاط مختلف سیستان با شووی آغاز می‌شده و اکنون نیز ادامه دارد که بیشتر در روستاهای قلعه‌نو، سه‌کوهه، دولت‌آباد، بنجار، شهرستان زابل و غیره این مراسم برگزار می‌شود.
وی تصریح کرد: از دیرباز مرسوم بوده است که روز هشتم محرم، تعزیه حر، در روز تاسوعا، تعزیه آقا ابوالفضل (ع) و در روز عاشورای حسینی، تعزیه شهادت امام حسین (ع) و علی‌اصغر (ع) و علی‌اکبر (ع) برگزار می‌شود.
کارشناس میراث فرهنگی سیستان سپس به مراسم شب شام غریبان در سیستان اشاره کرد و افزود: این مراسم در شب یازدهم ماه محرم، به یاد فرزندان آقا امام حسین (ع) برگزار می‌شود.
در این میان مردم علاوه بر شرکت در مراسم عزاداری، به اطعام دسته‌های عزاداری و توزیع نذر و نذورات پرداخته و برای رفع گرفتاری‌ها و استجابت دعاهای خود به قهرمانان حادثه کربلا متوسل می‌شوند.
همچنین مردم اهل سنت منطقه سیستان با آغاز ماه محرم خود را در سوگ سرور و سالار شهیدان سهیم می‌دانند و با اجرای برنامه‌های وعظ و سخنرانی در محافل مذهبی به استقبال از این ماه می‌روند.
سیستان و بلوچستان از ترکیب قومیتی و مذهبی خاصی تشکیل شده است بطوری که بخش قابل توجهی از مردم این استان را هموطنان اهل سنت تشکیل می‌دهند.
شماری از اهل سنت این استان نیز در ماه محرم آئین‌ها و مراسم خاص خود را دارند و محرم و به ویژه روز عاشورا را بافضیلت می‌شمارند.
علمای اهل سنت منطقه تاکید دارند روز عاشورا روز پرفضیلت و روز بزرگی است و مردم روزه می‌گیرند تا از فضیلت‌های الهی و مغفرت الهی در این روز بزرگ برخوردار شوند.
البته کمک به فقرا در همه ایام سال توصیه شده و رواج دارد اما در روز عاشورا با عنایت به فضیلت‌های الهی آن، مردم به فقرا بیشتر کمک می‌کنند.