به گزارش برنا از مرکزی ،مراسم سوگواری و عزاداری سیدالشهدا (ع) در سراسر ایران در قالب آئین‌های مختلف با شکوه، جذاب و معنوی است که هر کدام از آنها با بیان وقایع عاشورا، بازسازی مصائب شهادت امام حسین (ع) و اسارت اهل بیتش مخاطبان زیادی را متوجه خود می‌کنند که این مهم تابع آداب و رسوم خاصی است که از گذشته‌های دور بر جا مانده است.
مردم استان مرکزی از گذشته‌های دور، ارادت خود را به اهل‌بیت (ع) ثابت کرده‌اند و به نوعی پرچم‌دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند.
هیأت‌های عزاداری در استان مرکزی، در قالب سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود و قدمت برخی از هیأت‌های استان مرکزی به قرن‌ها قبل می‌رسد که آداب و سنن و همچنین تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است.
استان مرکزی با تاریخی دیرینه، آئین‌های عاشورایی خاصی شامل نخل گردانی، علم گردانی، شام غریبان و تعزیه سیار دارد که به این جریان بزرگ، باشکوه، دینی و مذهبی رنگ و لعاب خاص بخشیده است.
آئین‌های ناب معنوی ثبت شده ملی استان مرکزی شامل تعزیه سیار اراک، تعزیه وفس، گَرَکان و تفرش، نخل گردانی شهرهای خمین، تفرش و نراق، مراسم علَم گردانی روستاهای هزاوه اراک و عزالدین تفرش همچنین مراسم جغجغه زنی روستای اَنجدان است.
عزاداری و نخل گردانی در خمین
مردم خمین در سومین روز از دهه محرم به نخل پارچه نو پوشانده می‌شود و روز چهارم از این دهه آن را طناب پیچ می‌کنند تا نخل استحکام بیشتری یابد.
شب هفتم دهه اول محرم طره که همان پارچه‌های سبز است به قسمت پایین نخل بسته می‌شود و شب هشتم هم کتیبه‌های سوزنی که اسامی اهل بیت (ع) و یاران با وفای سیدالشهدا (ع) داخل آن حک شده روی نخل نصب می‌شود و شب تاسوعا چادر مخصوص نخل کشیده می‌شود.
آیین‌های ناب عاشورایی در سرزمین آفتاب/ ثبت ملی ۱۳ مراسم محرم
آئین نخل گردانی، یادبودی از نخل‌هایی که بر زمین افتادند
نخل در بین مردم به معنی و مفهوم تابوت عزا بوده و شکل آن مثل تابوتی تو خالی است که دارای چندین پایه در اطراف و جلو است.
نخل دارای یک راهنما یا مسئول است که در روی آن قرار گرفته و در بالای آن به ذکر مصیبت و نوحه خوانی می‌پردازد و هنگامی که مراسم عزاداری شروع می‌شود بعد از آخرین هیأت، مردم و کسانی که نخل را همراهی می‌کنند پشت سر هیأت عزاداری، نخل را روی دوش می‌گیرند و آن را پس از گذراندن مسیری تا جلوی در مسجد جامع می‌برند و پس از یک ساعت اجرای برنامه‌های ویژه و سخنرانی دوباره آن را به محل قبلی باز می‌گردانند.
مراسم نخل گردانی تابع رسوم محلی بوده و حداقل از دوره زندیه تاکنون ادامه داشته است.
تعزیه سیار اراک
تعزیه سیار اراک یکی از آئین‌های نمایشی سوگواری است که در طول ۱۱ روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده اجرا اراک می شده است و قدمت این آئین به زمان تأسیس این شهر یعنی بیش از ۲۰۰ سال قبل برمی گردد.
این آئین با شرکت ۲۵ گروه تعزیه خوان در مجموعه تاریخی بازار اراک با شور فراوان و به صورت خودجوش با همت مردم و پیشکسوتان هیأت‌های مذهبی اجرا می‌شود.
حرکت کاروان غم و شبیه خوانی با حضور هیأت‌های قدیمی اراک از برنامه‌های این آئین سنتی به شمار می‌رود که در گذشته‌های دور توسط هیأت‌ها و گروه‌های تعزیه ۲ محله بزرگ اراک یعنی قلعه و حصار اجرا می‌شد.
تعزیه سیار اراک همراه با یک آئین عاشورایی دیگر در فهرست آثار ملی کشور تحت عنوان میراث معنوی استان مرکزی به ثبت رسیده است.
در این آئین ۲ گروه تعزیه خوان از ۲ بافت جمعیتی مجزا در محله‌های اصلی شهر وارد بازار می‌شدند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود فاصله بین مراسم با چندین پرچم و چلچراغ مجزا می‌شد.
تعزیه سیار تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی به طور جدی در اراک برگزار می‌شد، اما پس از آن به علت جلوگیری از عزاداری‌های محرم و شرایط سیاسی وقت حاکم بر کشور، اجرای آن متوقف و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ دوباره از سر گرفته شد اما، باز متوقف شد و در سال‌های اخیر هم تلاش‌هایی برای اجرای آن صورت گرفته است.
در اجرای تعزیه سیار، نخست نقاره زنان و شترها وارد بازار می‌شوند، پس از آن گروه سینه زنان و در ادامه هم شبیه خوانان می آیند و طول بازار را طی می‌کنند.
بازار اراک به دلیل برخورداری از سقف‌های قوس دار قابلیت انعکاس صدا را دارد و مکان مناسبی برای اجرای تعزیه است و گفته می‌شود در گذشته، این شهر دارای حسینیه و یا تکیه بزرگ نبوده و بازار، حکمِ مکان را برای مردم و عزاداران ایفا می کرده است.
آیین‌های ناب عاشورایی در سرزمین آفتاب/ ثبت ملی ۱۳ مراسم محرم
تعزیه در تفرش
یکی از آئین‌های محرم در تفرش تعزیه است که ریشه در تاریخ کهن این خطه دارد.
در این شهر و روستاهای اطراف آن تکایایی ساخته شده که هر سال و با فرا رسیدن محرم با استقبال و اشتیاق خاص مردم تعزیه برگزار می‌شود.
تعزیه میراث ماندگار گذشتگان در تفرش بوده و از دوره صفویه در این شهر برگزار می‌شود.
در همه تکیه‌های محله فم در تفرش از روز اول محرم تعزیه‌های مرسوم دهه محرم برگزار شده و هر محله قدیمی این شهر از جمله ششناو، خلچان و زاغرم جداگانه به اجرای این مراسم آئینی می‌پردازند.
پیچیدن نوای تعزیه دو طفلان مسلم در گرکان
روستای گرکان یکی از روستاهای تابعِ شهرستان آشتیان است.
در تکیه قدیمی این روستا هر سال در ایام شهادت ائمه اطهار علیهم السلام تعزیه برگزار می‌شود.
در گذشته تعزیه در تکیه‌ای در محل حسینیه این روستا برگزار می‌شد که در زمان قاجار ساخته شده بود.
در هر روز از دهه محرم و به مناسبت خاص، نسخه‌های مربوط به همان مناسبت ازجمله حجه الوداع، مسلم، طفلان مسلم، حر، حضرت علی اکبر (ع) و شهادت امام حسین (ع) خوانده می‌شود.
در داخل این تکیه، معروف به «سرپل» حجره‌هایی برای نشستن مردم و میانگاهی برای برگزاری تعزیه پیش بینی شده است البته نسخه‌های تعزیه در این روستا به گویش گَرَکانی است.
برگزاری تعزیه دو طفلان مسلم و شام غریبان در کنار دیگر تعزیه‌ها، از جنبه‌های باشکوه این مراسم در روستای گَرَکان است.
تعزیه روستای وفس
تعزیه خوانی در روستای وفس یکی از رسوم نمایشی، آئینی و مذهبی استان مرکزی است و در عین حال جاذبه ارزشمندی برای گردشگران مذهبی است.
تعزیه روستای وفس با برخورداری از زوایای فرهنگی و مذهبی متعدد و منحصر به فرد به شماره ۱۲۵ در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده و این آئین مذهبی با ویژگی‌های نمادین، رنگ و پوشش خاص، علاوه بر داستان مصائب امام حسین (ع) در دشت کربلا، زندگی سایر معصومان را هم روایت می‌کند و در اجرای آن از اشعاری با زبان محلی روستای وفس که همان زبان تاتی است استفاده می‌شود.
تعزیه خوانی در وفس از سابقه‌ای دیرینه برخوردار است و قدیمی ترین نسخه‌های تعزیه که اکنون در اختیار است به حدود ۲۳۰ سال قبل بر می‌گردد.
نسخه‌های تعزیه وفس مربوط به آقا خان بیگ بوده که در خانواده او نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز رسیده و در ایام محرم و صفر در این منطقه اجرا می‌شود.
خمینی‌های عاشق و دلسوخته آقا اباعبدالله الحسین (ع) مراسم نخل گردانی را از طلوع روز عاشورا با بیرون آوردن نخل از جایگاه شروع و تا ظهر عاشورا با گرداندن آنها در دو خیابان اصلی شهر خمین و مکانی قدیمی که اهالی آن را “چاله نخل” می‌نامند ادامه می‌یابد.
آیین‌های ناب عاشورایی در سرزمین آفتاب/ ثبت ملی ۱۳ مراسم محرم
نخل گردانی در نراق
نخل گردانی در نراق هم که از شهرهای قدیمی استان مرکزی و در حد فاصل دو شهرستان دلیجان و کاشان واقع شده در روز عاشورا برگزار می‌شود.
نخل گردانی شهر نراق یکی از مراسم سنتی این شهر است که هرساله در چهار آئین شامل روز عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان و سالروز شهادت حضرت زهرا (س) برگزار می‌شود.
این مراسم که ریشه در فرهنگ و گذشته مردم این شهر دارد از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن دو نخل قدیمی از جایگاه خود شروع و با چرخاندن آن در خیابان امام خمینی این شهر و کوچه‌های بافت قدیمی شهر آغاز می‌شود.
این شهر دارای دو نخل بزرگ و کوچک است و در روز نخل گردانی، جوانان با حضور در کنار نخل‌ها با پوشش پارچه‌های مختلف لباس عزا بر تن نخل‌ها می‌کنند و با ذکر یا علی و یا زهرا، نخل را از محل و جایگاه خود حرکت داده و آن را به میدان اصلی شهر می‌آورند.
آئین عَلَم گردانی تفرش
علم گردانی از جمله سنت‌های دیرینه مردم تفرش است که از دیرباز در این دیار رسم بوده و هر سال در نخستین روز محرم، تفرشی های مشتاق در سایر شهرها را به خود جذب می‌کند.
این مراسم جذاب و معنوی از آئین‌های سنتی و مذهبی مردم تفرش است که در مناطق مختلف این شهر برگزار می‌شود.
علم از چوبی بلند و محکم به طول دو تا سه متر ساخته شده که پارچه‌ای سیاه به دور آن پیچیده شده و برفراز و نوک آن قُبه ای گنبدی شکل و یا سرپنجه ای از جنس برنج نصب می‌شود که نقش پنج انگشت در بالای آن وجود دارد که بیانگر انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است و از بالا تا پایین علم نیز با پارچه‌های رنگارنگ پوشیده می‌شود.
آیین‌های ناب عاشورایی در سرزمین آفتاب/ ثبت ملی ۱۳ مراسم محرم
آئین علم گردانی روستای هِزاوه
علم گردانی از ۳۰۰ سال پیش از روز نخست تا ۱۰ محرم در روستای هزاوه اراک برگزار می‌شود.
در این مراسم علم به تک تک خانه‌ها رفته و صاحبخانه ها هم نذورات خود را برای کمک به هیأت، به شخص علمدار داده و دستمالی به علم می‌بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی را از آن باز می‌کنند.
آئین مذهبی علم گردانی در روز عاشورا با بردن علم به تپه‌ای موسوم به مبارک و عزاداری و سینه زنی ادامه می‌یابد و علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد (ع) هزاوه باز می‌گردد.
آئین مذهبی علم گردانی توسط هیأت سادات روستای هزاوه اجرا می‌شود و شروع این رسم بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد (ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است.
عزاداران هیأت سادات هزاوه همگی با لباس‌های مشکی و شال های سبز در این آئین شرکت می‌کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا در روز اول محرم آذین کرده و در میان سینه زنان عزادار و در بین محله‌های روستا حرکت می‌دهند.
همچنین این علم در روزهای نخست و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب، هفتم محرم در محله‌های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله‌های دیگر روستا به حرکت درمی آید و هنگام علم گردانی، مردم محله‌های مختلف گوسفند و گاو قربانی کرده و به عزاداران این هیأت نذری می‌دهند.
طنین چِغچِغه‌های انجدانی ها در عزای شهادت آزادمرد کربلا
انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی در ۲۸ کیلومتری جنوب شرق شهر اراک است.
در این روستای تاریخی در روزهای ۱۰ و ۱۱ محرم مراسمی بنام چِغچِغه زنی برگزار می‌شود.
چغچغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها آهنگ‌های موزون ایجاد می‌شود.
روستای انجدان از دو محله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این دو محله با چغچغه زنی در غم مظلومیت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفایش عزاداری می‌کنند.
غالباً یک نفر آواها و نوحه‌های محلی سر داده و چغچغه زن‌ها با هماهنگی خاص با چغچغه، جواب او را می‌دهند، این مراسم ریشه در گذشته مردم انجدان داشته و از زمان قاجاریه در این منطقه برگزار می‌شود.
زنده نگهداشتن باورها، رسوم و اعتقادات دینی، عامل جلوگیری از ورود فرهنگ بیگانه به کشور است که نوجوانان و جوانان ایران اسلامی را با هدف تهی کردن ذهنشان از ارزش‌ها و باورهای دینی نشانه رفته است.