در ایران طی سال‌های گذشته بسیاری از مشکلات ساختاری سبب شده با ناترازی در تولید برق یا گاز بسیاری از صنایع برای تداوم با ابهام مواجه شوند و سودآوری آنها در معرض تهدید قرار گیرد. با این حال در همین میان شرکت‌هایی نیز هستند که با استفاده از ظرفیت‌های خدادادی موجود در خاک ایران ضمن خلق ارزش افزوده نه‌تنها بر این مشکلات فائق می‌آیند، بلکه با اصرار بر تداوم توسعه و ایجاد اشتغال از سد محدودیت‌ها می‌گذرند.
فولاد مبارکه اصفهان یکی از این شرکت‌هاست که طی سال‌های گذشته تعامل جدی با دولت‌ها داشته تا در تولید برق مورد نیاز خود و طبیعتاً انتقال آن به شبکه، در کنار سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی و اهتمام به کاهش آلایندگی نقشی جدی ایفا کند تا به جای وعده دستاوردهای عملی را برای آینده ایران به ارمغان بیاورد. این شرکت با دارا بودن طرح‌هایی نظیر نورد گرم ۲ در صورت حمایت دولت می‌تواند بیش از ۹۵ درصد نیاز کشور را به انواع فولاد و ورق‌های فولادی مرتفع کند.
اما نکته حائز اهمیت‌تر این است که آنچه فولاد مبارکه برای تامین انرژی ایجاد نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان F یا نیروگاه‌های خورشیدی انجام داده یا هم‌اکنون نیز به دنبال آن است تا با انتقال آب به فلات مرکزی ایران آن را دنبال کند نمونه موفقی از تعامل و همکاری میان قوه مجریه و بخش صنعت است. چنین تعاملی می‌تواند با اهتمام ویژه صنعتگران نظیر فولاد مبارکه اصفهان به الگوی توسعه برای سایر شرکت‌های بزرگ اقتصاد بدل شود و تعاملی برد-برد و سازنده را برای توسعه پایدار اقتصاد ایران و رشد هرچه بیشتر تولید ناخالص داخلی با گذر از موانع قابل حل تحریم‌های داخلی و خارجی پیش‌روی جهانیان به نمایش بگذارد؛ الگویی که برای تحقق توسعه، پیشرفت و خودکفایی بیش از هر چیزی نیازمند پیگیری، ممارست و وجود یک اراده عملی از سوی دولتمردان است.
گام‌های مبارکه برای اقتصاد ایران
توسعه، پیشرفت و خودکفایی، کلیدواژه‌هایی هستند که اگر در بطن خبرها به دنبال کم و کیف رویکردهای صنعتی مدیران بلندپایه کشور باشید، بدون شک بسیار به آن برخورده‌اید. دهه‌های اخیر، سال‌ها از پس یکدیگر آمده‌اند و رفته‌اند و این کلمات هر بار به لباسی جدید بر قامت سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مسئولان نشسته‌اند. واژه‌های مذکور روزی در مورد صنعت نفت و فرآورده‌های نفتی به کار گرفته شده‌اند، گاهی صنعت پتروشیمی و آینده آن را توصیف کرده‌اند و بسیاری از اوقات هم در صنایعی نظیر خودرو یا دیگر رده‌های کسب‌وکار به کار آمده‌اند. با این حال اگر نگاهی به آنچه در دهه‌های اخیر بر اقتصاد کشور گذشته داشته باشیم، این سه کلمه هیچ صنعتی را به اندازه صنعت فولاد توصیف نمی‌کند.
صحت این مدعا را می‌توان به خوبی با بررسی آمار و ارقام تولید و همچنین پروژه‌های به‌ثمر‌رسیده و در دست اجرا ارزیابی کرد. نگاهی به کارنامه شرکت‌های فولادی حکایت از این واقعیت دارد که بهرغم اتمام ناکام برنامه‌های توسعه در ایران یکی پس از دیگری تنها صنعتی که توانسته از پس برآورده کردن انتظارات در برنامه‌های بالادستی بخش صنعت برآید، همین صنعت است. بررسی تحولات روی‌داده در بخش صنعت نشان می‌دهد که تحریم‌های سنگین ایالات‌متحده و سایر کشورهای غربی طی سال‌های گذشته در کنار موانع داخلی برای دستیابی به توسعه صنعتی همه‌جانبه در داخل کشور، صنعت فولاد تنها صنعتی بوده که حالا در افق ۱۴۰۴ نه‌تنها می‌تواند ظرفیت ۵۰ میلیون‌تنی تولید محصولات فولادی را برآورده کند، بلکه خود بهرغم مشکلات عدیده به بازویی توانا برای توسعه زیرساخت‌ها بدل شده است.
ورود به بخش انرژی به ویژه تولید برق در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و خورشیدی با بهره‌وری بالا تنها یکی از این دستاوردهاست که بر تارک صنایع فولادی خودنمایی می‌کند. تمامی این گام‌ها در حالی برداشته شده که وظیفه ذاتی هریک از صنایع نه ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز برای فعالیت خود، بلکه صرفاً دستیابی به هدف سودآوری در جهت موضوع فعالیت آنهاست. با این حال مدیریت مناسب سرمایه به‌خصوص در شرکت‌های بزرگ توانسته صنعت فولاد را به یک شاخه کارآمد برای جبران عقب‌ماندگی‌های بخش زیرساخت به‌خصوص در حوزه انرژی تبدیل کند. کار به جایی رسیده که حالا یک شرکت بزرگ این حوزه یعنی فولاد مبارکه اصفهان، ضمن دور زدن تحریم‌ها و بهبود کیفی سطح تولید، آماده است تا در جهت توسعه میدان‌های گازی به اهداف کلی اقتصاد نیز کمک کند.
سهم ۴۲۰ هزارنفری در ایجاد شغل
در مورد مسائل و مشکلات موجود در بخش صنعت به‌خصوص صنعت فولاد تاکنون مطالب متعددی به رشته تحریر درآمده و سخنان زیادی گفته شده است؛ با این حال شکی نیست که در میان همه این مشکلات صنعت فولاد توانسته پس از انقلاب به‌خصوص در سال‌های سخت تحریم مشکلات بسیاری را از پیش‌رو بردارد و در رفع نیازهای صنعتی کشور اقدامات قابل توجهی انجام دهد. در این میان بزرگ‌ترین شرکتی که توانسته رسیدن به اهداف یادشده را در کارنامه خود با موفقیت به ثبت برساند، فولاد مبارکه است.
این شرکت با دارا بودن ۳۰ هزار نیروی فعال در داخل کارخانه‌ها و مجموعه‌های متعدد تحت امر خود توانسته ۳۹۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند و نقش مهمی در پیشبرد اهداف صنعتی شرکت داشته باشد؛ به‌طوری که هم‌اکنون از میان تمامی ۳۵۰۰ شرکت و کارخانه بزرگ و کوچکی که در بالادست و پایین‌دست فولاد فعال است، فولاد مبارکه توانسته بیشترین ارزش افزوده را در خود خلق کند. به گفته مدیرعامل شرکت در بحث مصرف آب، فولاد مبارکه یکی از کم‌مصرف‌ترین تولیدکنندگان فولاد در جهان است و با استفاده مناسب از تکنولوژی موفق شده در مسائل زیست‌محیطی خوب عمل کند. به گفته مسئولان، عملکرد شرکت در حوزه محیط زیست به حدی درخشان بوده که می‌توان از فولاد مبارکه به‌عنوان الگوی صنعت سبز در کشور یاد کرد.
تولید ۵۵۰ گرید فولادی در یک شرکت
اما وقتی صحبت از گستره فعالیت فولاد مبارکه و نقش آن در توسعه صنعتی ایران به میان می‌آید نکته حائز اهمیت درک درست اعداد و ارقام ارائه‌شده از سوی این شرکت است. طبق آخرین آمار ارائه‌شده به فضای رسانه‌ای کشور، فولاد مبارکه بیش از ۵۵۰ گرید متنوع از محصولات فولادی را در دستور کار دارد که در این میان برخی از آنها ممکن است برای مردم عادی آشنا نباشد.
نقش آهن در توسعه تمدن بشری به حدی حائز اهمیت است که تاریخ‌شناسان، اعصار گوناگونی را با نام انواع فلز دسته‌بندی کرده‌اند. سنگ‌آهن به‌عنوان یکی از یافت‌شونده‌ترین عناصر موجود در طبیعت که البته در پوسته زمین نیز قابل دستیابی است توانسته در دوره‌های گوناگونی بر روند توسعه تمدن بشری نقش داشته باشد. در طول قرن‌های گذشته روش‌ها و فناوری‌های گوناگونی آمده‌اند و رفته‌اند اما آنچه مانده و بر ارزشش افزوده شده، آلیاژهای مختلفی از فولاد است که با همین سنگ معدنی تولید می‌شود. در حال حاضر به گفته برخی از کارشناسان بیش از دو هزار نوع آلیاژ مختلف با کاربردهای صنعتی گوناگون به نام فولاد تولید می‌شود که از این میان بخش مهمی از آنها در صنعت نفت، توسعه میادین نفتی و گازی، بهبود کمی و کیفی تولیدات پتروشیمی و سایر صنایع پایه کاربرد دارد. آن‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، فولاد مبارکه اصفهان مهم‌ترین برطرف‌کننده نیازهای یادشده در حال حاضر کشور است که پس از افزایش تحریم‌ها توانسته با اتکا بر خودتامینی و خودکفایی نیازهای بیشتری را پیش از گذشته برای صنعتگران و تولیدکنندگان داخلی برطرف کند. فولاد مبارکه در حال حاضر محصولات نهایی و نیمه‌نهایی متنوعی را تولید می‌کند که به‌طور کلی شامل ورق‌های فولادی مورد استفاده در صنعت خودرو، لوله‌سازی برای مقاصد مختلفی نظیر نفت و گاز و همچنین انواع تختال نورد گرم نورد سرد و محصولات پوشش‌دار می‌شود.
پیش از این گفته‌های مسئولان شرکت حاکی از آن است که فولاد مبارکه در سال پیش‌رو به دنبال تولید محصولات جدید است و در سال ۱۴۰۲ نیز توانسته هشت نمونه تازه تولید کند. در صورت دستیابی به هدف یادشده تولید گریدهای متنوع فولاد به ۵۵۰ نوع در فولاد مبارکه خواهد رسید که بیشتر آنها پیش از این از خارج از کشور وارد می‌شدند. نیازی به گفتن نیست که خودکفایی در محصولات یادشده تا چه حد توانسته است از خروج ارز از داخل ایران جلوگیری کند.
آخرین تلاش‌های این ابرصنعتگر اصفهانی سبب شده فولاد مبارکه بتواند تختال‌های فولاد الکتریکی ترانس و دو گرید فولاد زنگ‌نزن فریتی و سری ۳۰۰ آستینیتی را برای کشور به ارمغان بیاورد.
تنها در بحث خودروسازی استفاده از تکنولوژی روز دنیا در تولید انواع ورق‌های خودرو متناسب با نیاز شرکت‌ها سبب می‌شود تا ضمن افزایش بهره‌وری و کنترل هزینه‌ها قیمت تمام‌شده خودرو در ایران نیز کاهش یابد؛ این یکی از خدماتی است که هم‌اکنون فولاد مبارکه با سفارشی‌سازی محصولات مورد نیاز خودروسازان به کشور ارائه می‌کند. در حوزه نفت و گاز با توجه به اینکه بسیاری از منابع استحصال‌شده در این حوزه ممکن است سمی باشند، استفاده از آلیاژ مناسب برای طراحی و تولید لوله‌ها و تاسیسات مورد استفاده امر مهمی است که فولاد مبارکه با ایجاد گرید مورد نیاز در خط تولید خود همسو با استاندارد لوله‌های API برای انتقال نفت و گاز از میادین تا پالایشگاه‌ها جامه عمل پوشانده است.
افزایش ۲/۵ میلیون تن تولید با راه‌اندازی نورد گرم ۲
از آنچه تاکنون گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که فولاد مبارکه در راستای اعتلای هرچه بیشتر تولید فولاد و محصولات فولادی در کشور تلاش‌های بسیاری انجام داده است. با توجه به اینکه بخش مهمی از بدنه کارشناسی صنعت فولاد ایران در مجموعه شرکت‌های فولاد مبارکه قرار دارند طبیعی است که قطار توسعه و پیشرفت صنعت فولاد به‌خصوص در فولاد مبارکه به این سادگی‌ها متوقف نشود و در ایستگاه‌های بعدی به دستاوردهای بهتری نائل شود. یکی از این دستاوردها که زمینه دسترسی به آن از سال‌های پیش در حال فراهم شدن است پروژه نورد گرم ۲ فولاد مبارکه است که بنابر اعلام شرکت به میزان ۲/۵ میلیون تن بر ظرفیت تولیدی شرکت می‌افزاید. این طرح که از آن با عنوان یک پروژه راهبردی در صنعت فولاد یاد می‌شود، قرار است با تولید انواع ورق‌های فولادی ضمن خودکفایی در تامین نیاز کشور به این نوع ورق‌ها گام مهمی در جهت تسریع در تامین نیازهای پروژه‌های فعال در تولید خودرو، لوازم خانگی و سایر بخش‌ها باشد. انتظار می‌رود پروژه یادشده بتواند سالانه جلوی خروج بیش از یک میلیارد یورو ارز را از کشور بگیرد.
از انتقال آب دریا تا اتکا به نیروی خورشید
خطوط انتقال آب دریاهای جنوبی کشور به فلات مرکزی ایران از جمله طرح‌های مهمی است که طی سال‌های اخیر بسیار مورد توجه مسئولان واقع شده است. این طرح در نهایت با ایجاد سه خط انتقال آب به نقاط مرکزی ایران حجمی در حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب از تنگه هرمز را به استان اصفهان انتقال می‌دهد. همین امر باعث شده شرکت فولاد مبارکه اصفهان هم به منظور انجام فعالیت‌های عام‌المنفعه و در راستای نگاه کلان شرکت به مسئولیت‌های اجتماعی در این پروژه شرکت کند تا ضمن برآورده کردن نیاز خود به آب و قطع برداشت از سد زاینده‌رود، فعالیتی عملی و علمی در جهت صرفه‌جویی در منابع خدادادی آب شیرین استان اصفهان انجام دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نقش کلیدی فولاد مبارکه در تکمیل این پروژه بسیار حائز اهمیت بوده و پس از بهره‌برداری تاثیر بسزایی در حفاظت از محیط زیست استان اصفهان و استان‌های همجوار خواهد داشت.
نکته حائز اهمیت در عملکرد زیست‌محیطی فولاد مبارکه این است که شرکت به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد و محصولات فولادی ایران از بدو پایه‌ریزی با رویکردهای زیست‌محیطی ساخته شده و همین امر باعث شده تا در تداوم فعالیت خود نیز همواره به دنبال بهبود عملکرد خود برای حفاظت از محیط زیست باشد. به همین منظور شرکت طرح‌های متعددی در زمینه طرح‌های نیروگاهی به‌خصوص انرژی خورشیدی و همچنین بازیافت پساب شهرهای محیط فعالیت خود به اجرا گذاشته است که هم‌اکنون بهره‌برداری شده یا در شرف بهره‌برداری هستند.
برای مثال فولاد مبارکه نخستین نیروگاه سیکل ترکیبی کلاس اف را با کمک مپنا ساخت و در حال حاضر نیز به دنبال تکمیل نیروگاه ۳۰۰مگاواتی فولاد مبارکه در شهر آفتاب است. این شرکت ضمن انجام فیلتراسیون الکترونیک و انجام هزینه ۲/۵ میلیون‌یورویی در بحث فاضلاب گامی مهم در جهت کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی در فعالیت خود و همچنین کاهش برداشت از منابع طبیعی آب شیرین برداشته است. با توجه به اینکه در کنار تمامی آنچه گفته شده فعالیت‌های شرکت در جهت نیل به اهداف تعریف‌شده در چهارچوب مسئولیت‌های اجتماعی در طول دهه‌های اخیر از تجهیز محیط‌های درمانی تا تجهیز حیات وحش و صدها موضوع دیگر را شامل می‌شود، آیا بهتر نیست در این شرایط سخت اقتصادی که هر یک شغل برای ایران حکم یک نوشدارو را دارد، حلقه تنگ سخت‌گیری‌های دولتی و قانونی بازتر شود تا در مواردی نظیر ارز و مشکلات وارداتی شرکت‌هایی نظیر فولاد مبارکه و سایر شرکت‌های صنعتی بزرگ بتوانند تعاملی برد-برد برای اعتلای اقتصاد ایران و یاری‌رسانی به دولت‌ها برای نیل به اهداف قانونی را شکل دهند؟ جواب این سوال هرچه باشد در اختیار مسئولان دولتی است.