به گزارش برنا؛ همایون خوشروان پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی اظهار کرد: الان بیشتر توجه محافل علمی و اجرایی کشور به کاهش سطح تراز آب دریای خزر است. اما واقعیت این است که اهمیت بخش آلودگی دریای خزر بسیار فراتر از کاهش تراز سطح آن است، چون کاهش یا افزایش سطح تراز در کارنامه خزر همیشه بوده و همواره خواهد بود، یعنی در سال‌های پیش رو هم افزایش تراز و هم کاهش تراز را تجربه خواهیم کرد چون این یک پدیده سیکلی است و بارها اتفاق افتاده است.
خوشروان افزود: اما آن چیزی که نمی‌شود نجات داد و راحت از آن گذشت، آلودگی آبهای ساحلی خزر است که متاسفانه در کشور ما آلودگی‌های مختلف وارد دریا می‌شود. یکی از آنها ورود آلودگی‌های نفتی از کشور آذربایجان است که این آلودگی وارد آبهای آستارا می‌شود و این محدوده ساحلی تقریبا ۱۲۰ کیلومتری را آلوده می‌کند به شکلی که گاه در فصل سرد امواج طوفانی باعث می‌شوند مواد جامد حاصل از آلودگی‌های نفتی به شکل گلوله‌هایی کنار ساحل نهشت پیدا کنند، هم اینکه ماسه‌های ساحلی را آلوده می‌کند و هم گیاهان و جانورانی که در محدوده ساحلی وجود دارند را نابود می‌کند ضمن اینکه می‌تواند تاثیر بسزایی در اکوسیستم‌های ساحلی بگذارد.
وی گفت: نکته دوم این است که در شرق دریای خزر در محدوده آبهای ترکمنستان این مشکل را نداریم چون آنجا منابع آلاینده مهمی وجود ندارد. به علت بیابانی بودن سواحل خزر در آن محدوده ریسک آلودگی خیلی پایین است اما بیابان‌هایی داریم که می‌توانند تحت تاثیر طوفان‌های اقلیمی کانون ریزگردهایی باشند که منطقه ساحلی خزر را در بخش شرقی و جنوب شرقی دچار چالش کند. در تابستان در شهرهای بهشهر، گلوگاه، گرگان و آق قلا مشکل ریزگرد داشتیم که حاصل همان طوفان‌هایی است که در خشکی اتفاق می‌افتد و رسوبات و ریزدانه‌های ساحلی را به حرکت درمی‌آورد و چرخه اقتصاد و اجتماع را برای مدتی دچار اختلال می‌کند.
خوشروان اظهار داشت: در سواحل مستقر بین آستارا تا گمیشان هم که شامل استان‌های ساحلی گیلان، مازندران و گلستان می‌شود، بیش از ۱۰۰ رودخانه وجود دارد که در ۲ قالب پیچان‌رود و رودخانه‌های گیسویی شکل آب‌هایشان وارد دریای خزر می‌شود. عمده رودخانه‌های پیچان‌رود، رودخانه‌هایی هستند که از شهرهای مهم عبور می‌کنند، مانند رودخانه تلار از شهر قائمشهر، بابل‌رود از شهر بابل، چالوس‌رود از شهر چالوس، رودخانه سرخرود از داخل شهر فریدونکنار و سرخرود، رودخانه سیاه‌رود و تجن از شهر ساری و رودخانه نکارود هم از شهر نکا عبور می‌کند.
کدام سواحل دریای خزر آلوده‌تر است؟
وی ادامه داد: نکته مهم این است که از آب تمام این رودخانه‌ها برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود. بعد از آنکه آب آنها وارد زمین‌های کشاورزی شد، سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی وارد آن می‌شود و بعد از آن وارد منابع آبی زیرزمینی شده، آنها را آلوده می‌کند و دوباره وارد رودخانه می‌شوند و در نهایت به دریای خزر می‌رسند. علاوه بر این، پسماندها و پساب‌های شهری هم مستقیما وارد این رودخانه‌ها می‌شود که نرخ آلودگی میکروبی را در آبهای ساحلی به شدت افزایش می‌دهند.
وی تاکید کرد: یکی از هات‌اسپات‌های مهم در سواحل جنوبی خزر، آلودگی‌های حاصل از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در فصول زراعی است که به ویژه از اوایل فروردین‌ماه تا نزدیک مهرماه منطقه را تحت پوشش قرار می‌دهد. دوم پساب‌های انسانی است که همواره در طول سال آب‌ها را آلوده می‌کند، این نکته مهمی است چراکه آبهای ساحلی ما دارند توسط این مسائل آلوده می‌شوند.
این پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی اظهار داشت: اتفاق بدی که اینجا می‌افتد این است که ما گردشگران بسیاری داریم که در طول سال به سواحل دریای خزر می‌آیند. امسال که رکورد ۲۰ تا ۲۱ میلیون مسافر را داشتیم. این تعداد دفع پساب و پسماند دارند که به نرخ آلودگی‌ها می‌افزایند، ضمن اینکه شناگاه‌هایی که برای این افراد در مناطق ساحلی تعبیه شده بیشتر آنها در معرض سواحلی قرار گرفته‌اند که پرخطرترین، پرریسک‌ترین و آلوده‌ترین سواحل هستند.
وی افزود: یکی از این سواحل می‌تواند ساحل شرق بندر بابلسر بین شازده‌رود تا باب‌رود باشد یعنی جایی که آلودگی‌های بابل‌رود مستقیم وارد آن می‌شود و تحت تاثیر جریان‌های غرب به شرق به سمت این منطقه حرکت می‌کند. رودخانه شازده هم به آن کمک می‌کند که ریسک آلودگی بالا برود. جالب این است که شناگرهایی وارد همین رودخانه شازده و بابل‌رود می‌شوند چون از آلودگی آن بی‌اطلاع هستند.
خوشروان گفت: بنابراین در بحث اینکه حالا دریای خزر چه زمانی عقب‌نشینی و چه زمانی پیشروی می‌کند نباید توجه خودمان را زیاد به این موضوع معطوف کنیم. اگرچه این موضوع خیلی مهم است و باید آن را مدیریت کنیم. هر چند تاکنون هم مدیریت موفقی نداشتیم. در این راستا نگاه ما باید روی کنوانسیون تهران باشد؛ کنوانسیونی که سال ۲۰۰۶ حالت اجرایی پیدا کرده و الزامات اجرایی برای آن باید توسط ۵ کشور حاشیه خزر تعریف شود تا بتوانیم جلوی آلودگی‌ها را بگیریم و آبهای ساحلی خزر را پاکیزه کنیم.
وی ادامه داد: اگر این کار را نکنیم، قبل از اینکه آب دریای خزر خشک شود، تمام ظرفیت‌های حیاتی خود را در خزر از دست خواهیم داد و زیستمندان ما نابود خواهند شد. الان جمعیت فوک‌ها به یک‌دهم رسیده است، جمعیت ماهیان استروژن بین یک‌دهم تا یک‌بیستم رسیده و ذخایر ماهیان کیلکا روز به روز در حال کاهش است. این به معنای این است که ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دریای خزر تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.
خوشروان در پاسخ به اینکه با این وجود کدام منطقه از سواحل دریای خزر آلوده‌تر است، گفت: به عنوان فردی که سال‌هاست در این زمینه و در دریای خزر فعالیت می‌کنم، باید بگویم که مقام نخست را استان مازندران دارد. آبهای ساحلی مازندران در حد فصل بین بابلسر تا منطقه رامسر پرجمعیت‌ترین منطقه هم محسوب می‌شود و بیشترین گردشگران هم در این منطقه هستند. می‌شود گفت که آلوده‌ترین آبهای ساحلی را به خود اختصاص می‌دهد.
وی افزود: بعد از آن به سواحل استان گیلان می‌رسیم که نرخ آلودگی آن بیشتر در سواحل مرکزی از بین رودسر تا نزدیک بندر انزلی و رضوان‌شهر ادامه پیدا می‌کند. سالم‌ترین آبهای ساحلی از رضوان‌شهر تا نزدیک لیسار در شمال غرب گیلان و منطقه شرق سواحل جنوبی دریای خزر از بندر ترکمن تا گمیشان است. با این حساب اکنون ۲ زون نسبتا مناسب، یک زون بسیار خطرناک و یک زون با درجه خطرآفرینی بالا در مازندران و گیلان مرکزی وجود دارد.
پژوهشگر دریای بیان کرد: آنچه باید انجام شود، اولین نکته مدیریت دفع پسماندها و پساب‌های شهری است که باید حتما شبکه‌های فاضلاب و تصفیه داشته باشیم تا پساب‌ها تصفیه و بعد وارد رودخانه‌ها شوند تا آلودگی از رودخانه‌ها به دریای خزر منتقل نشود. دوم اینکه شناگاه‌ها برای کاهش ریسک مخاطرات گردشگران ساحلی باید در مناطقی تعبیه شوند که ریسک آلودگی در آنها کمتر باش،د نه در جاهایی که مستقیم در معرض آلودگی قرار بگیرند و بیماری‌های مختلف را به گردشگران منتقل کنند.
وی ادامه داد: سوم اینکه با تشریک مساعی با ۴ کشور حاشیه دریای خزر یعنی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان گام‌های مهم و موثری را برای اجرایی کردن الزامات قوانینی که در کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالاب‌ها و کنوانسیون تهران به منظور حفاظت از محیط زیست دریای خزر دیده‌شده برداریم تا بتوانیم جلوی مشکلات پیش رو را بگیریم.
خوشروان گفت: درباره تاثیر آلودگی‌ها بر زیستمندان خزر و در نهایت انسان گفت: هر عاملی که موجب افزایش یا کاهش آلودگی دریای خزر شود مستقیما بر خواص غیرزیستی دریا و عناصر زیستی که شامل جانداران است تاثیر مستقیم می‌گذارد، برای همین است که صید و منابع زیستی کاهش یافته و رو به افول است.
وی افزود: در واقع بحث تجمع مواد مضر در بدن جانداران را داریم. وقتی آلودگی در زنجیره غذایی قرار بگیرد ابتدا توسط زئوپلانگتون‌ها استفاده می‌شود، بعد از ماهیان کیلکا آنرا می‌خورند، کیلکاها هم توسط ماهیان استروژن خورده می‌شوند و بعد از آن استروژن هم مورد تغذیه انسان قرار می‌گیرند. با این حساب انسان در آخر این زنجیره غذایی قرار گرفته است. حالا اگر غلظت آلایندگی در پله جلبک‌ها یک باشد، وقتی به انسان می‌رسد، به ۱۰ می‌رسد؛ یعنی ۱۰ برابر می‌شود و خطراتی که ایجاد می‌کند می‌تواند تا ۱۰ برابر موجب کاهش نرخ سلامتی شود.
وی با اشاره به اینکه علاوه بر آلودگی‌های میکروبی آلودگی حرارتی هم آبهای خزر را تهدید می‌کند، گفت: نیروگاه نکا را هم در حاشیه خزر داریم که باعث آلودگی حرارتی آبهای ساحلی خزر می‌شود چون فعالیت آن دمای آب را افزایش می‌دهد که بلوم جلبکی را به همراه دارد و در نهایت باعث از بین رفتن بسیاری از موجودات می‌شود.