به گزارش خبرنگار علمی و فناوری خبرگزاری برنا؛ جایزه نوبل یکی از معتبرترین جوایز جهانی است که به افراد و سازمان‌هایی با دستاورد‌های برجسته در حوزه‌های مختلف اهدا می‌شود. این جایزه به وصیت آلفرد نوبل، مخترع دینامیت، در سال ۱۸۹۵ پایه‌گذاری شد و از سال ۱۹۰۱ به صورت رسمی اهدا می‌گردد. نوبل در وصیت‌نامه خود خواست که این جوایز در پنج حوزه شامل فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا پزشکی، ادبیات و صلح اهدا شود. در سال ۱۹۶۹، جایزه دیگری با عنوان جایزه نوبل علوم اقتصادی، توسط بانک مرکزی سوئد به مجموعه جوایز افزوده شد.
جوایز نوبل هر ساله در شش زمینه برگزار می‌شود:
۱. فیزیک
۲. شیمی
۳. فیزیولوژی یا پزشکی
۴. ادبیات
۵. صلح
۶. علوم اقتصادی
تا کنون هزاران نفر موفق به دریافت این جایزه شده‌اند. از میان چهره‌های سرشناس می‌توان به آلبرت اینشتین (برنده نوبل فیزیک ۱۹۲۱)، ماری کوری (برنده دو جایزه نوبل در فیزیک و شیمی)، مارتین لوتر کینگ (برنده نوبل صلح ۱۹۶۴) و مالالا یوسف‌زی (برنده نوبل صلح ۲۰۱۴) اشاره کرد. هر یک از این افراد با دستاورد‌های برجسته خود تأثیرات بزرگی بر جهان داشته‌اند.
هر ساله، هزاران نفر از اساتید دانشگاه، دانشمندان، سیاستمداران و برندگان پیشین نوبل، کاندیدا‌های خود را برای دریافت جوایز نوبل پیشنهاد می‌دهند. کمیته‌های مربوطه در هر حوزه، پس از بررسی این نامزدی‌ها و طی مراحل دقیق ارزیابی، برندگان نهایی را انتخاب می‌کنند. اطلاعات مربوط به نامزد‌ها و فرآیند‌های بررسی تا ۵۰ سال محرمانه باقی می‌ماند.
با توجه به محرمانه بودن نامزدی‌ها، هیچ فهرست رسمی از کاندیدا‌ها منتشر نمی‌شود، اما موسسات پژوهشی و کارشناسانی مانند Clarivate Analytics، معمولاً پیش‌بینی‌هایی را ارائه می‌دهند. برای مثال، در حوزه نوبل صلح، سازمان‌هایی مانند UNRWA و دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) به دلیل تلاش‌هایشان در راستای حقوق بشر و صلح بین‌المللی به‌عنوان نامزد‌های احتمالی مطرح شده‌اند.
با این وجود گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که ۵ مورد زیر جزء کاندیدا‌های دریافت جایزه خواند بود:
تحقیق دور و دراز درباره نخستین ژنوم انسان
یکی از کاندیدا‌های این جایزه تهیه نقشه‌ای از ژنوم انسان است. این پروژه در دهه ۱۹۹۰ آغاز و در ۲۰۰۳ میلادی تکمیل شد. بازگشایی کد ژنتیک انسان توسط کنسرسیومی از هزاران محققان در آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، ژاپن و چین انجام شد. این دستاورد تاثیر مهمی در زیست‌شناسی، پزشکی و حوزه‌های مختلف دارد، اما یکی از دلایل عدم اعطای جایزه نوبل به آن تعداد محققان شرکت‌کننده در پروژه است.
درمان انقلابی چاقی
توسعه دارو‌های کاهش وزن که هورمونی به نام «پپتید شبه گلوکاگون یک» یا GLP-۱ را تقلید می‌کنند، درمان را در سال اخیر دگرگون کرده است. توسعه دارویی که قند خون و اشتها را برای استفاده از کربوهیدرات کاهش می‌دهد پتانسیل آغاز عصری برای درمان چاقی و چالش‌های مرتبط با آن مانند دیابت نوع ۲ را در خود دارد.
سوتلانا موژوف، جوئل هابنر و لوته بجر نادسن این دارو را توسعه داده‌اند که «سماگلوتید» (semaglutide) نام دارد. آنها برنده «جایزه تحقیقات پزشکی بالینی Lasker-DeBakey ۲۰۲۴» شدند و که پیش بینی می‌شود دریافت کنندگان این جایزه بتوانند نوبل را نیز کسب کنند.
موژف بیوشیمی دان و استادیار دانشگاه راکفلر، هابنر پروفسور دانشگاه هاروارد و نادسن محقق مشاور ارشد در Novo Nordisk است.
پیشروان هوش‌مصنوعی شایسته نوبل
هوش‌مصنوعی زندگی مردم جهان را با سرعتی خارق‌العاده تغییر می‌دهد. در این حوزه محققان زیادی فعالیت می‌کنند، اما به گفته دیوید پندلبری، رئیس بخش تجزیه و تحلیل تحقیقات در موسسه اطلاعات علمی Clarivate، نام ۲ نفر را به دلیل تحقیقات کلیدی شان در این حوزه را مطرح کرده است.
دمیس حسابیس و جان جامپر، مخترعان مخزن داده ساختار پروتئین آلفا فولد، یک برنامه هوش‌مصنوعی در دیپ مایند گوگل هستند که ساختار‌های سه بعدی پروتئین‌ها را از توالی اسید‌های آمینه رمزگشایی می‌کند. حداقل ۲ میلیون محقق در سراسر جهان از این یافته استفاده کرده‌اند.
آلفا فولد مانند جستجوی گوگل برای ساختار‌های پروتئینی عمل و دسترسی آنی به مدل‌های پیش‌بینی شده از پروتئین‌ها را فراهم می‌کند. به این ترتیب پیشرفت در زیست شناسی و دیگر حوزه‌های مرتبط نیز سرعت می‌گیرد.
از زمان انتشار تحقیق این دو نفر در سال ۲۰۲۱ میلادی تاکنون بیش از ۱۳ هزار بار به این تحقیق ارجاع شده است. این ۲ تاکنون برنده جایزه لاسکار ۲۰۲۳ و Breakthrough prize نیز شده‌اند.
درک میکروبیوم روده
در بدن انسان هزاران میلیارد میکروب (باکتری، ویروس و قارچ) زندگی می‌کنند که در مجموع میکروبوم انسانی را تشکیل می‌دهند. محققان با توجه به دستاورد‌های توالی ژنتیک در ۲ دهه گذشته به درک بهتری از فعالیت این میکروب‌ها، شیوه ارتباط آنها با یکدیگر و کنش و واکنششان با سلول‌های انسانی به خصوص در روده دست یافته‌اند. این حوزه نیز شایسته دریافت جایزه نوبل است.
جفری گوردن و رابرت جی گلاسر از دانشگاه واشنگتن در سن لوییس در این حوزه پیشرو هستند. گرودن به درک انسان از میکروبیوم روده و ارتباط آن با سلامت انسانی کمک شایانی کرده است. تحقیقات او نشان داد میکروبیوم روده نقشی مهم در تاثیر تغذیه بر سلامتی دارد و تقریباً ۲۰۰ میلیون کودک را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کشف ژن‌های سرطانزا
در دهه ۱۹۷۰ میلادی مشخص شد گاهی اوقات سرطان در ژنتیک خانواده افراد وجود دارد، اما تفکر غالب آن بود که در سرطان سینه عامل موروثی دخیل نیست. مری کلر کینگ که اکنون پروفسور پزشکی در دانشگاه واشنگتن است، پیش زمینه تحقیق در زمینه تمایز ژنتیک بین انسان و شامپانزه را داشت و روشی جدید درباره پژوهش در این زمینه را در پیش گرفت.
وی ۱۷ سال صرف ردیابی و شناسایی نقش جهش ژن BRCA ۱ در سرطان سینه و تخمدان کرد. این کشف به ایجاد تست‌های ژنتیکی منجر شد که زنان با ریسک ابتلا به سرطان سینه را شناسایی و همچنین به اتخاد گام‌های لازم برای کاهش این ریسک کمک می‌کند.
مراسم اهدای جوایز نوبل از ۷ تا ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴ (۱۶ تا ۲۳ مهر ۱۴۰۳) برگزار خواهد شد. این مراسم در استکهلم، سوئد برای جوایز علمی و در اسلو، نروژ برای جایزه صلح برگزار می‌شود. زمان دقیق اهدای جوایز در بخش‌های مختلف به شرح زیر است:
۷ اکتبر (۱۶ مهر): جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی (ساعت ۱۱:۳۰ به وقت سوئد، ۱۳:۰۰ به وقت تهران)
۸ اکتبر (۱۷ مهر): جایزه نوبل فیزیک (ساعت ۱۱:۴۵ به وقت سوئد، ۱۳:۱۵ به وقت تهران)
۹ اکتبر (۱۸ مهر): جایزه نوبل شیمی (ساعت ۱۱:۴۵ به وقت سوئد، ۱۳:۱۵ به وقت تهران)
بقیه جوایز، شامل ادبیات، صلح و علوم اقتصادی نیز در روز‌های بعدی اهدا خواهند شد.
جوایز نوبل، که از سال ۱۹۰۱ آغاز شده، همواره یکی از معتبرترین رویداد‌های جهانی برای شناسایی و تقدیر از دستاورد‌های علمی، ادبی و اجتماعی بوده است. برندگان این جوایز نه تنها به خاطر تلاش‌هایشان در پیشبرد دانش و صلح جهانی شناخته می‌شوند، بلکه تأثیرات ماندگاری بر جوامع بشری دارند.
گزارش از: زهرا وجدانی
انتهای پیام/