به گزارش خبرنگار علمی و فناوری خبرگزاری برنا؛ دریای خزر، به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان، خانه‌ی بسیاری از گونه‌های منحصر به فرد آبزیان است که نقش مهمی در اکوسیستم و اقتصاد منطقه دارند. اما در سال‌های اخیر، صید بی‌رویه و عدم مدیریت صحیح منابع، بسیاری از گونه‌های ارزشمند، از جمله ماهیان خاویاری، را در معرض انقراض قرار داده است. برای بررسی بیشتر این معضل و راهکار‌های حفظ و احیای ذخایر آبزی دریای خزر، گفت‌وگویی صمیمانه با محمد پورکاظمی، رئیس انستیتو تحقیقات بین‌المللی ماهیان خاویاری، ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
بحران انقراض ماهیان دریای خزر و ضرورت اقدامات حفاظتی
محمد پورکاظمی، متخصص ژنتیک مولکولی آبزیان به چالش‌های مهمی که ذخایر آبزیان ایران و به ویژه ماهیان خاویاری دریای خزر با آن مواجه‌اند، پرداخت.
پورکاظمی ضمن تأکید بر اهمیت حفاظت از گونه‌های آبزی، از تهدید جدی انقراض این گونه‌ها به دلیل برداشت بیش از حد، نبود آگاهی و اقدامات ناکافی حفاظتی صحبت کرد.
مشکلات اصلی در حفاظت از گونه‌های آبزی چیست؟
پورکاظمی در این خصوص توضیح داد: یکی از مشکلات اساسی در اکوسیستم‌های طبیعی، برداشت بیش از ظرفیت گونه‌های آبزی است. وقتی که فشار صید بیش از حد باشد، ابتدا ماهیان بزرگ‌تر و مولدین از چرخه حذف می‌شوند. مولدین به آن دسته از ماهیان گفته می‌شود که به سن بلوغ رسیده و قابلیت تولید مثل دارند. حذف این ماهیان بزرگ‌تر به معنای از دست دادن ذخیره ژنتیکی مهمی است و جایگزین شدن ماهی‌های ریزتر به عنوان مولد، سبب می‌شود که نسل‌های بعدی ضعیف‌تر و کوچک‌تر باشند. این شرایط ادامه‌دار می‌تواند به نابودی کامل گونه‌های اصلی و تنوع ژنتیکی آنها منجر شود.
اقدامات بین‌المللی برای حفظ ذخایر آبزی چیست؟
پورکاظمی با اشاره به تجربیات جهانی، گفت: در کشور‌های مختلف، از جمله ایالات متحده، مردم در مدیریت منابع آبزی نقش فعالی دارند. مثلاً در ویسکانسین آمریکا، مردم خودشان تعداد ماهیان صید شده را مشخص می‌کنند و در فصل تخم‌ریزی هیچ‌کس اجازه صید ندارد. آنها با آگاهی از اهمیت حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی، به جای تخریب، در بازسازی و حفظ آنها مشارکت می‌کنند. این آگاهی و همکاری مردم، یکی از کلید‌های موفقیت در حفظ ذخایر آبزی است.
وضعیت ماهیان خاویاری دریای خزر چگونه است؟
وی به وضعیت بحرانی ماهیان خاویاری دریای خزر اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، هر ۵ گونه خاویاری دریای خزر که توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونه‌های در معرض خطر شناخته می‌شوند، در آخرین مرحله انقراض قرار دارند. این ماهیان که روزگاری بخش بزرگی از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دادند، اکنون به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و نبود برنامه‌های حفاظتی مناسب در آستانه نابودی قرار گرفته‌اند. علاوه بر ماهیان خاویاری، گونه‌هایی مانند ماهی آزاد دریای خزر، اردک ماهی و بعضی از گونه‌های کپور نیز در خطر انقراض هستند.
چه راهکاری برای نجات این گونه‌ها پیشنهاد می‌دهید؟
پورکاظمی درباره راهکار‌های موجود توضیح داد: یکی از اقدامات اساسی که باید انجام شود، ایجاد بانک ژن زنده برای ماهیان خاویاری است. اگر حتی دو ماهی از دریای خزر صید شوند، نباید کشته شوند بلکه باید به این بانک ژن منتقل و برای تکثیر نگهداری شوند. ماهیان پس از رسیدن به سن بلوغ دوباره به دریا بازگردانده می‌شوند تا بتوانند به چرخه تولید نسل بازگردند. همچنین، باید بانک اسپرم و DNA برای این ماهیان ایجاد شود تا در صورت نیاز، از این ذخایر برای احیای نسل استفاده کنیم.
چرا تاکنون این راهکار‌ها عملیاتی نشده‌اند؟
وی در پاسخ به این سؤال افزود: یکی از مشکلات اصلی، نبود منابع مالی کافی و عدم هماهنگی بین سازمان‌ها و نهاد‌های مرتبط است. ما نیازمند یک همکاری جامع بین محققین، اندیشمندان، بخش‌های دولتی و خصوصی و نهاد‌های مردم‌نهاد هستیم. در اروپا و آمریکا، برای نجات گونه‌های در معرض خطر، اتحادیه‌های مردمی تشکیل شده است که از طریق کمک‌های مالی و برنامه‌ریزی‌های دقیق، به نجات این گونه‌ها می‌پردازند. در ایران نیز باید چنین تشکل‌هایی ایجاد شود تا خیرین و دوستداران محیط زیست بتوانند با اطمینان خاطر کمک‌های خود را به درستی هدایت کنند.
نقش مردم و فرهنگ‌سازی در این زمینه چیست؟
پورکاظمی تأکید کرد: آگاهی‌بخشی به مردم درباره اهمیت حفظ تنوع زیستی و عواقب صید در فصل تخم‌ریزی از اهمیت زیادی برخوردار است. متأسفانه بسیاری از مردم نمی‌دانند که صید ماهی در فصل تخم‌ریزی می‌تواند به نابودی کامل گونه‌ها منجر شود. باید مردم را نسبت به این موضوع آگاه کنیم که حفاظت از ذخایر آبزی، نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند بلکه امنیت غذایی و اقتصادی کشور را نیز تضمین می‌کند.
وی در پایان افزود: ما نیازمند یک برنامه‌ریزی جامع و ملی هستیم که تمامی سازمان‌ها، محققین و مردم در آن مشارکت کنند. اگر هم‌اکنون به فکر نجات ذخایر آبزی خود نباشیم، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد انقراض کامل گونه‌هایی خواهیم بود که زمانی نماد ثروت و تنوع زیستی کشور ما بودند.
این مصاحبه به‌خوبی نشان می‌دهد که حفاظت از ذخایر آبزیان نیازمند اقدامات جدی، آگاهی‌بخشی و همکاری تمامی ارکان جامعه است تا از فاجعه انقراض جلوگیری شود.
گفت‌وگو از: زهرا وجدانی
انتهای پیام/