ایران در شاخص آمادگی دولت در هوش‌مصنوعی در رتبه ۹۴ ایستاد

به گزارش خبرگزاری برنا، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در گزارشی به تحلیل وضعیت ایران در شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی و روند تغییرات کشورهای منطقه در این شاخص پرداخته است.

 «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» در سال ۲۰۲۳ میلادی که با مدیریت مؤسسه «آکسفورد اینسایتس» تهیه و نگاشته شده؛ ایران در جایگاه ۹۴ جهان (با امتیاز کل ۴۲.۰۷) قرار دارد. در این گزارش، ۱۹۳ کشور ارزیابی و در سیاهه پایانی رتبه‌بندی شده‌اند. ایران در گزارش سال ۲۰۲۲ میلادی این شاخص، در رتبه ۷۵ جهان (با امتیاز کل ۴۵.۳۰) در میان ۱۸۱ کشور جای گرفته بود. نموار یک، روند جایگاه ایران را در این شاخص در سال‌های گذشته نشان می‌دهد.

نمودار ۱. روند سالانه جایگاه جهانی ایران در «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی»

پتانسیل تحول‌آفرین هوش‌مصنوعی انکارناپذیر است و دولت‌ها در سراسر جهان تأثیر آن را به رسمیت شناخته‌اند. دولت‌ها نه‌تنها در تلاش برای تسهیل نوآوری‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی و ایجاد چارچوب‌های نظارتی هستند، بلکه می‌کوشند این فناوری را در خدمات عمومی نیز به کار گیرند. با این حال، یافتن راه‌هایی برای اطمینان از پذیرش مؤثر هوش‌مصنوعی به نفع عموم مردم همچنان یک چالش است. «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» به دنبال پاسخ به همین مسئله است. پرسش اصلی که این شاخص به آن پاسخ می‌دهد این است که دولت‌ها تا چه اندازه برای پیاده‌سازی هوش‌مصنوعی در ارائه خدمات عمومی به شهروندان خود آمادگی دارند.

«شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» آمیزه‌ای از ۳۹ سنجه است که در ۱۰ شاخص و سه بُعد دسته‌بندی شده‌اند. رتبه ایران در بُعد «دولت» ۱۲۴، در بُعد «فناوری» ۶۱، و در بُعد «داده و زیرساخت» ۸۸ جهان است. در جدول یک، امتیاز و رتبه ایران در سه بُعد و ۱۰ شاخص کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» آمده‌اند.

داده‌های جدول بالا نشان می‌دهند که ایران در بُعدهای فناوری و داده و زیرساخت عملکرد بهتری نسبت به بُعد دولت داشته است. اما در زمینه‌های پذیرش هوش‌مصنوعی و بلوغ فناوری، به ویژه در سطح حاکمیت و توسعه استراتژی‌های جامع، چالش‌های جدی وجود دارد. در نمودارهای دو تا چهار، روند جایگاه جهانی ایران در سه بُعد کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» گزارش شده است.

بر پایه نمودارهای بالا، جایگاه جهانی ایران در سال‌های گذشته، در بُعدهای ارزیابی این شاخص با افت و خیزهایی همراه بوده است. افزون بر گزارشِ امتیاز و رتبه کشورها در بُعدهای گوناگون، «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» در بر دارنده امتیاز و رتبه کشورها در سنجه‌های ریزتر نیز هست. همان‌گونه که گفته شد، این شاخص، روی هم، نزدیک به ۳۹ سنجه گوناگون را برای ارزیابی کشورها در هم می‌آمیزد. در جدول دو، امتیاز و رتبه ایران در سنجه‌های ارزیابی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» آمده‌اند. بر این پایه، بهترین رتبه ایران در سنجه‌های قوانین حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی، زیرساخت ۵G، و اشتراک تلفن همراه به دست آمده است. پایین‌ترین رتبه‌های ایران نیز در سنجه‌های کیفیت مقررات و نظارت و مسئولیت‌پذیری است.

جدول ۲. امتیاز و رتبه ایران در سنجه‌های ارزیابی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» سال ۲۰۲۳ میلادی

بر پایه جدول دو، ایران در ۱۴ سنجه ارزیابی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» در میان ۵۰ کشور نخست جهان جای گرفته است. به هر روی، با نگاه به جدول دو می‌توان دریافت که توانمندی‌ها و آسیب‌گاه‌های ایران در آمادگی در زمینه هوش‌مصنوعی کجاست. در جدول سه، این توانمندی‌های و آسیب‌گاه‌ها گزارش شده‌اند.

داده‌های جدول سه نشان می‌دهند که بیشتر توانمندی‌های ایران در زمینه‌های علمی و آموزش عالی هستند. برای نمونه، مقاله‌های پژوهشی در زمینه هوش‌مصنوعی و دانش‌آموختگان در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی، و ریاضیات، جمعیت با آموزش دانشگاهی، از برون‌دادهای آموزش عالی در ایران هستند.

بر پایه این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی در میان کشورهای منطقه در جایگاه ۱۷ جای گرفته است. در جدول چهار، امتیاز و جایگاه کشورهای منطقه در این گزارش آمده است. رتبه جهانی کشورهای منطقه نیز در برابر ویرایش پیشین «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» نشان داده شده‌اند. در این میان، ترکمنستان با ۳۳ پله پیشرفت و ایران با ۱۹ پله پسرفت، چشم‌گیرترین تغییر رتبه را در برابر سال ۲۰۲۲ میلادی در منطقه داشته‌اند.

جدول ۴. امتیاز و جایگاه کشورهای منطقه در «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی» در سال ۲۰۲۳ میلادی

در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA)، اختلافات قابل توجهی در آمادگی دولت‌ها برای پذیرش هوش‌مصنوعی مشاهده می‌شود. این منطقه از نظر گستره امتیازها در شاخص هوش‌مصنوعی، رتبه سوم را دارد. تفاوت آشکاری بین کشورهای خاورمیانه و کشورهای شمال آفریقا دیده می‌شود، به‌طوری‌که میانگین امتیاز آن‌ها به ترتیب ۳۸.۸۹ و ۵۱.۱۱ است. با این حال، مصر در شمال آفریقا یک استثنا است و موفق به کسب جایگاهی در بین ۱۰ کشور برتر منطقه شده است. امارات متحده عربی، با امتیازاتی نسبتاً بالا در تمامی ابعاد ارزیابی این شاخص، جایگاه نخست منطقه را دارد و در رتبه ۱۸ جهانی قرار دارد.

در سال ۲۰۲۳، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا شاهد تحولات مهمی در زمینه حاکمیت و اصول اخلاقی هوش‌مصنوعی بوده است. مصر با معرفی «منشور هوش‌مصنوعی مسئولانه» در این حوزه پیشرفت چشمگیری داشته است. این منشور، اقداماتی عملی را برای توسعه، مدیریت و استفاده مسئولانه از سیستم‌های هوش‌مصنوعی ارائه می‌دهد. این منشور با الهام از دستورالعمل‌های سازمان‌های بین‌المللی نظیر او.ئی. سی.دی.، یونسکو، دبلیو.اچ.او. و اتحادیه اروپا تهیه شده و در تلاش است تا آگاهی در خصوص ملاحظات اخلاقی هوش‌مصنوعی را در میان تمام ذینفعان اکوسیستم هوش‌مصنوعی تقویت کند.

همچنین، عربستان سعودی اصول اخلاقی هوش‌مصنوعی خود را منتشر کرده است که با هدف کاهش آثار منفی احتمالی سیستم‌های هوش‌مصنوعی و حفاظت از حریم خصوصی و داده‌های شخصی تدوین شده است. این چارچوب شامل یک سیستم طبقه‌بندی خطر است که به اجرا و حاکمیت هوش‌مصنوعی ارتباط دارد و شباهت‌هایی با قانون پیشنهادی هوش‌مصنوعی اتحادیه اروپا دارد. از طریق این اصول، دولت عربستان در تلاش است تا فرآیندهای تصمیم‌گیری هوش‌مصنوعی را به گونه‌ای اجرا کند که عدالت و انصاف برای شهروندان را تضمین کند.

در سال‌های اخیر، کشورهای منطقه بهبود در زیرساخت‌های داده و ارتباطات را به‌عنوان اولویت در نظر گرفته‌اند. بحرین ششمین برنامه ملی مخابراتی خود را منتشر کرده است که به نیاز به زیرساخت‌های مقاوم و پایه‌های ارتباطی برای یکپارچه‌سازی فناوری‌های نوینی مانند هوش‌مصنوعی تاکید می‌کند. علاوه بر این، این برنامه شامل طرح‌هایی برای تدوین استراتژی ملی هوش‌مصنوعی است.

سرمایه‌گذاری در مراکز داده نیز در این منطقه افزایش یافته است. به عنوان مثال، شرکت «هواوی» ناحیه ابری خود را در ریاض راه‌اندازی کرده و عمان با شرکت «SAP» برای راه‌اندازی یک مرکز داده ابری خصوصی همکاری کرده است. همچنین، مصر میزبان یک مرکز داده بسیار بزرگ با سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیون دلاری خواهد بود. این پیشرفت‌ها بر آمادگی منطقه در حوزه «داده و زیرساخت» تأثیرگذار خواهند بود.

یک چالش اساسی برای ادغام مؤثر هوش‌مصنوعی در عملیات دولتی، نیروی انسانی ماهر است. در این زمینه، منطقه با امتیاز متوسط ۴۴.۷۰ در حال حاضر نیاز به بهبود دارد. یکی از طرح‌های امیدوارکننده در این زمینه، برنامه «کدرها» (Coders) در امارات متحده عربی است که با برگزاری رویدادهایی نظیر «هکاتون»، کنفرانس‌ها و برنامه‌های آموزشی، ارتباطات بین جامعه فناوری داخلی و تأثیرگذاران جهانی را تسهیل می‌کند. علاوه بر این، چند کشور شامل عراق، تونس و بحرین، اسناد چشم‌انداز هوش‌مصنوعی خود را اعلام کرده‌اند که گام مهمی در جهت بهبود آمادگی دولت‌های منطقه برای پذیرش هوش‌مصنوعی محسوب می‌شود.

گفتنی است که در ویرایش ۲۰۲۳ «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش‌مصنوعی»، «آمریکا» با امتیاز ۸۴.۸۰ در جایگاه نخست جهان است و کشورهای «سنگاپور»، «انگلستان»، «فنلاند»، و «کانادا» نیز در جایگاه‌های دوم تا پنجم هستند.

انتهای پیام/