فناوری بومی ایران در خدمت احیای گاو سیستانی از آزمایشگاه تا مزرعه

به گزارش خبرنگار علمی و فناوری خبرگزاری برنا، در راستای حفظ و احیای نژاد بومی و اصیل گاو سیستانی، با استفاده از فناوری‌های نوین و همکاری متخصصان ایرانی، نسل جدیدی از این گاو‌ها از طریق تکنیک‌های پیشرفته IVF (لقاح آزمایشگاهی) تولید شده است. این اقدام نه تنها فرصتی جدید برای حفظ نژاد‌های در حال انقراض فراهم می‌آورد، بلکه می‌تواند به حل مشکلات زیست‌محیطی و اقتصادی در دامپروری ایران کمک کند.

گاو سیستانی نژادی مقاوم و باستانی

گاو سیستانی یکی از نژاد‌های بومی و مقاوم ایران است که در منطقه سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. این نژاد که قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد، به‌دلیل ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود در برابر شرایط سخت اقلیمی و محیطی، به‌ویژه در مقابله با کم‌آبی، طوفان‌های شن و تغییرات جوی مقاوم است. گاو‌های سیستانی به‌عنوان یکی از منابع مهم تولید گوشت و شیر در این منطقه شناخته می‌شوند. این ویژگی‌های خاص باعث شده‌اند که این نژاد در طول تاریخ به‌عنوان یکی از نژاد‌های مقاوم و با ارزش دنیا شناخته شود.

ویژگی‌های ظاهری گاو سیستانی

گاو سیستانی دارای ویژگی‌های ظاهری خاصی است که آن را از سایر نژاد‌ها متمایز می‌کند. این گاو‌ها جثه‌ای متوسط، سم‌های قوی، بدنی کشیده و کپل‌های برجسته دارند. یکی از ویژگی‌های بارز این گاوها، کوهان بزرگ است که به‌عنوان محلی برای ذخیره انرژی عمل می‌کند. همچنین، رنگ غالب گاو‌های سیستانی سیاه است، ولی رنگ‌های ابلق، خاکستری و خرمایی نیز در این نژاد دیده می‌شود. بسیاری از گاو‌های سیستانی فاقد شاخ یا دارای شاخ‌های کوتاه هستند که این ویژگی‌ها آنها را به‌عنوان نژادی با مقاومت بالا در برابر شرایط سخت محیطی برجسته می‌کند.

اهمیت گاو سیستانی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی

گاو سیستانی به‌عنوان یک نژاد بومی ایرانی، اهمیت زیادی در حفظ ذخایر ژنتیکی دارد. ویژگی‌های فیزیکی و ژنتیکی این نژاد باعث شده که در برابر شرایط محیطی سخت منطقه سیستان مقاوم باشد و بتواند در تولید گوشت و شیر در این شرایط به‌خوبی عمل کند. حفاظت از این نژاد برای حفظ منابع ژنتیکی و مقابله با چالش‌های اقلیمی و محیطی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گاو سیستانی نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر علمی و فرهنگی نیز ارزشمند است و می‌تواند در برنامه‌های اصلاح نژادی و پژوهش‌های علمی به کار رود.

آغاز استفاده از فناوری IVF برای حفظ نژاد سیستانی

فناوری IVF (لقاح آزمایشگاهی) به‌عنوان یکی از روش‌های پیشرفته در تکثیر و تولید نسل‌های جدید از حیوانات، در این پروژه مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش، تخمک‌ها از گاو‌های ماده سیستانی جمع‌آوری می‌شوند و در آزمایشگاه با اسپرم‌های برتر لقاح پیدا می‌کنند. جنین‌های حاصل به مرحله بلاستوسیست می‌رسند و سپس به دام‌های ماده با ژنتیک متفاوت منتقل می‌شوند. این فرآیند به‌طور موثری امکان تولید نسل‌های جدید از گاو‌های سیستانی را فراهم می‌آورد که نه تنها به حفظ این نژاد در معرض خطر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود ویژگی‌های ژنتیکی این گاو‌ها در برابر چالش‌های محیطی کمک کند.

فناوری IVF و OPU راه‌حل‌های نوین در دامپروری

فناوری IVF به‌عنوان یک روش کمک باروری پیشرفته، امکان لقاح تخمک و اسپرم خارج از بدن را فراهم می‌آورد. در ابتدا، تخمک از گاو‌های ماده جمع‌آوری شده و سپس با استفاده از اسپرم‌های برتر لقاح می‌یابد. پس از گذشت چند روز، جنین‌های تولیدشده به مرحله بلاستوسیست می‌رسند و می‌توانند به دام‌های ماده انتقال داده شوند. یکی از روش‌های مهم در این فرآیند، OPU (Ovum Pick-up) است که به دامپزشکان این امکان را می‌دهد تا تخمک‌ها را از گاو‌های سالم یا نابارور جمع‌آوری کنند و سپس فرآیند لقاح را در آزمایشگاه انجام دهند.

این فناوری امکان برداشت تخمک از گاو‌های تلیسه بالغ و غیر بالغ، گاو‌های باردار و حتی گاو‌های نابارور را فراهم می‌آورد، که در نتیجه باعث تسهیل در تولید جنین‌های با کیفیت و مقاوم می‌شود. این روش برای گاو‌های سیستانی که به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، در خطر انقراض قرار دارند، بسیار موثر است.

تشکیل بلاستوسیست

پس از لقاح، یک ساختار تک‌سلولی به نام زیگوت تشکیل می‌شود. زیگوت تحت یک سری تقسیمات سلولی قرار می‌گیرد که در نهایت منجر به تشکیل یک توده سلولی توخالی به نام بلاستوسیست می‌شود.

روش انتقال جنین یا Embryo Transfer چیست؟ 

انتقال جنین یا انتقال رویان (Embryo Transfer ) یکی از مراحل فرآیند برداشتن یک یا چند رویان از دستگاه تناسلی حیوان ماده‌دهنده و انتقال آنها به یک یا چند حیوان ماده پذیرنده است. رویان‌ها می‌توانند در آزمایشگاه و از طریق روش‌هایی مانند لقاح درون آزمایشگاهی یا کلون کردن سلول‌های سوماتیک به وجود آیند.

شرکت فکا که در سال ۱۳۵۷ فعالیت خود را در زمینه کشاورزی و دامپروری آغاز کرده است، به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان شناخته می‌شود. این شرکت در زمینه دامپروری دارای سه واحد پرورش دام بوده و به تولید محصولات متنوع در این حوزه می‌پردازد.

از ویژگی‌های این مجموعه می‌توان به آزمایشگاه تولید جنین و انجام مستمر عملیات انتقال جنین، آزمایشگاه اختصاصی تغذیه و شیر، کارخانه خوراک دام با ظرفیت ۱۵ تن در ساعت و استفاده از واکسن‌های جدید مانند (BVD) علیه بیماری‌های عفونی اشاره کرد. همچنین، این شرکت دارای گواهی‌نامه مدیریت تضمین کیفیت (ISO ۹۰۰۱: ۲۰۰۸) است و در شهرک علمی-تحقیقاتی به عنوان شرکت دانش‌بنیان مستقر است.

این شرکت نخستین صادرکننده تلیسه آبستن و شیر خام در کشور بوده و جنین انواع نژاد‌های دامی از جمله جرسی، آنگوس، سیمنتال، مونت بیلیارد و دیگر نژاد‌ها را تولید می‌کند. ظرفیت‌های این شرکت شامل تولید سالیانه ۸۰ هزار تن شیر، تولید گوساله‌های حاصل از برداشت تخمک و انتقال جنین سالیانه ۳۰۰ رأس، فروش سالیانه ۲،۰۰۰ قطعه جنین منجمد، فروش ۸۰۰ رأس تلیسه آبستن، ارائه سالیانه ۲۰۰ رأس گوساله نر ممتاز و تولید انبوه جنین‌های منجمد با ارزش ژنتیکی بالا است.

نیما صادقی، بنیان‌گذار آزمایشگاه IVF این شرکت، اظهار داشت که از سال ۱۴۰۰ تاکنون ۳۰۰ جنین با شناسایی ۲۰ دام سیستانی تولید شده است و از هر دام می‌توان ۱۵ تخمک گرفت و به ۸ دام دیگر جنین انتقال داد. این شرکت پیش از این به روش انتقال جنین جمعیت ۴۰۰ راسی دام جرسی را به ۱۰۰۰ رأس افزایش داده و تاکنون چهار نژاد دامی به روش انتقال جنین تولید کرده است. این شرکت دامداری همچنین با دارا بودن ۱۴ هزار رأس دام، برای ۳۵۰ نفر اشتغال‌زایی کرده است.

آزمایشگاه تکنولوژی تولید مثل این شرکت نیز نقش مهمی در تولید جنین و عملیات IVF ایفا کرده و به بهبود کیفیت ژنتیکی دام‌ها و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.

آزمایشگاه تکنولوژی تولید مثل

از سال ۱۳۹۱ تا کنون در این آزمایشگاه از دام‌های پر تولید و برتر گله تخمک گیری شده و با استفاده از این تخمک‌ها در محیط آزمایشگاه لقاح خارج رحمی (In Vitro Fertilization) IVF انجام می‌شود، سپس جنین‌های تولید شده در مرحله بلاستوسیست به دام‌های ماده با ارزش ژنتیکی کمتر منتقل و یا به منظور نگهداری طولانی مدت فریز می‌شوند.

از مزایای استفاده از این روش می‌توان به کوتاه شدن فاصله بین نسل‌ها، تسریع در روند اصلاح نژاد، کنترل بیماری‌های قابل انتقال از مادر به جنین، بهبود نرخ گیرایی در فصول گرم و کاهش چشمگیر مصرف اسپرم به ازای هر آبستنی اشاره کرد.

مهرنوش فرهادی، یکی از کارشناسان این شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگویی صمیمانه با خبرنگار علمی و فناوری خبرگزاری برنا، به توضیح درباره فعالیت‌های این شرکت در زمینه حفظ و نجات دام‌های سیستانی و روش‌های نوین تولید جنین به روش آزمایشگاهی آی‌وی‌اف (IVF) پرداخت.

وی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: شرکت ما حدود ۴۰ سال است که فعالیت خود را آغاز کرده است و در سال ۱۳۹۱ با ایده نوآورانه تولید جنین نژاد‌های سیستانی به روش آی‌وی‌اف به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان شناخته شد.

فرهادی در ادامه افزود: نژاد سیستانی به عنوان یک نژاد بومی و ملی ایران با قدمت بیش از ۵ هزار سال، کاملاً با شرایط آب و هوایی خاص سیستان و بلوچستان سازگار شده است. اما متاسفانه این نژاد در حال انقراض است. حفظ این نژاد علاوه بر داشتن ارزش اقتصادی، یک بعد ملی و فرهنگی نیز دارد. ما در تلاشیم تا از انقراض این گونه جلوگیری کرده و به نوعی آن را نجات دهیم.

روند تولید جنین به روش آی‌وی‌اف

وی به توضیح روند تولید جنین به روش آی‌وی‌اف پرداخت و گفت: در ابتدا دام‌های سیستانی را در آزمایشگاه‌های ویژه نگهداری می‌کنیم. از دام‌های ماده سیستانی تخمک استخراج می‌شود و با استفاده از بهترین اسپرم‌های موجود، عمل لقاح به صورت آزمایشگاهی انجام می‌شود. طی یک پروسه ۷ روزه، جنین تولید می‌شود. این جنین‌ها به روش دایرکت کاملاً قابل انتقال هستند.

فرهادی افزود: این جنین‌ها به شکل جنین بلاستوسیست در آزمایشگاه‌های ما نگهداری می‌شوند و در زمان‌های مشخص بارور می‌شوند. همچنین این جنین‌ها قابلیت فریز شدن را دارند و می‌توانند به عنوان یک بانک جنین ذخیره شوند. به این ترتیب می‌توانیم در طول سال‌ها از آنها استفاده کنیم. علاوه بر این، پس از تولید جنین و سپری کردن دوره ۷ روزه، جنین آماده انتقال به بدن دام حامل است که پس از گذراندن دوره آبستنی، جنین به دنیا می‌آید.

آیا دام حامل باید حتماً نژاد سیستانی باشد؟

در پاسخ به سوال خبرنگار که آیا دام حامل باید حتماً نژاد سیستانی باشد، فرهادی توضیح داد: خیر، نیازی نیست که دام حامل حتماً نژاد سیستانی باشد. دام حامل می‌تواند از هر نوع دام ماده باشد که توانایی حامل بودن جنین را دارد و دوره آبستنی را طی کند.

دستاورد‌های علمی و جایگاه ایران در این صنعت

وی همچنین به دستاورد‌های علمی شرکت و وضعیت این روش در کشور‌های خارجی اشاره کرد و گفت: ما به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان که ثبت اختراع انجام داده‌ایم، این روش را به صورت دایرکت ترانسپریشن (انتقال مستقیم) انجام می‌دهیم. در کشور‌های خارجی مانند استرالیا و آمریکا این صنعت پیشرفته است، اما در ایران هنوز جای کار زیادی دارد و این محصول و روش باید معرفی شود.

فرهادی در مورد مزیت‌های این شرکت توضیح داد: یکی از مزیت‌های ما این است که تنها یک آزمایشگاه نیستیم. بلکه یک شرکت دامداری با ۱۴ هزار راس دام هستیم. ما از یک کارشناس ژنتیک استفاده می‌کنیم تا دام‌ها را از نظر ژنتیکی بررسی کند و دام‌های مناسب را برای تولید جنین انتخاب کند. سپس این دام‌ها به محیط آزمایشگاه منتقل شده و دام‌پزشکان کار‌های مربوط به استحصال تخمک، باروری و انتقال جنین را انجام می‌دهند.

وی ادامه داد: این جنین‌ها پس از تولید، در تانک‌های حاوی ازت فریز می‌شوند و می‌توانند برای چندین سال ذخیره شوند.

افزایش میزان تولید جنین

فرهادی در پایان گفت: در حالی که یک دام ماده در طول سال تنها می‌تواند یک بار آبستنی و به دنیا آوردن یک گوساله را تجربه کند، با استفاده از روش آی‌وی‌اف، ما توانسته‌ایم از هر دام به طور متوسط ۴۰ تا ۵۰ جنین در طول سال تولید کنیم.

انتهای پیام/