زهرا وجدانی: زمانی که پای جنگ و بحرانهای جدی در میان باشد عملکرد جسم، روان و تعاملات اجتماعی در معرض فشار بیسابقهای قرار میگیرد. در میانه این طوفان، توانایی شکلدهی به یک نظم روانی باثبات و حفظ تمرکز میتواند تفاوت اساسی بین بقا و فروپاشی باشد.
در این گزارش با بررسی چارچوبهای علمی و نظامی، راهحلهایی ارائه میشود که نشان میدهد چگونه میتوان در شرایط جنگی آرامش و تعادل را حفظ کرد.
چرا استرس جنگی متفاوت است؟
طبق دادههای سازمان بهداشت جهانی، ۱ در ۵ نفر از جمعیت درگیر در جنگ دچار اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا PTSD میشود.
تنش مستمر ناشی از حملات، عدم امنیت و تهدید مداوم، واکنش فیزیولوژیک متفاوتی نسبت به استرس غیرجنگی ایجاد میکند.
۱. ابزارهای تنفسی نظامی: جعبه تنفس (Box Breathing) و تنفس تاکتیکی
تنفس تاکتیکی: صنایع نظامی مانند SEAL یا نیروهای ویژه از روش تنفس کنترلشده برای کاهش ضربان قلب و فشار خون استفاده میکنند. تحقیقات اخیر نشان داده این تمرین ساده، سیستم عصبی سمپاتیک را فرو مینشاند و سطح کورتیزول را کاهش میدهد.
Box Breathing: روش «تنفس مربعی» شامل چهار فاز (ورود، نگهداشت، خروج، نگهداشت) با بازههای زمانی مساوی است. این روش باعث آرامسازی فوری و بازیابی فوکوس ذهنی میشود.
۲. ارتقای تابآوری ذهنی: ذهنآگاهی در میدان جنگ
MBSR در سربازان برنامههایی از جمله Mindfulness‑Based Mind Fitness Training، بهویژه در نیروی دریایی و تفنگداران دریایی آمریکا، نشان دادهاند که تمرین ذهنآگاهی، توانایی تمرکز، ثبات روانی و کنترل پاسخهای عاطفی را ارتقا میدهد.
۳. آمادگی و آموزش در معرض استرس: Stress Exposure Training
آموزش مواجهه با فشار: در نظامیان، تمرین مهارتها تحت فشار بالا و محیط پرتلاطم باعث میشود سربازان با اضطراب بهتر مواجه شوند و عملکرد بهتری در شرایط واقعی داشته باشند.
تجارب تاریخی: Battlemind
ارتش آمریکا از برنامه Battlemind برای آمادهسازی ذهنی قبل از اعزام برای توسعه مهارتهای مقابله با بحران و تثبیت هویت روانی استفاده کرد.
۴. مراقبت و حمایت پس از حادثه: Combat Stress Reaction و CISM
مدل ۷ R ارتش بریتانیا: در واکنش به شوک جنگی، مراحل «شناخت–استراحت–استرداد–بیان–اطمینان توانبخشی–بازگشت» برای تثبیت وضعیت روانی طراحی شدهاند.
CISM: پشتیبانی گروهی
مدل مدیریت استرس بحران (CISM) با کنترل اولیه، پشتیبانی گروهی، و رهیافتهای رواناجتماعی، از شکلگیری PTSD جلوگیری میکند.
۵. حمایت اجتماعی و روانی-اجتماعی در بحرانهای جنگی
MHPSS در چارچوب WHO: راهنمای IASC و WHO بر ضرورت ارایه خدمات در سطوح مختلف از اولین لحظات بحران—از مراقبت اولیه تا درمان تخصصی—تأکید دارند.
پشتیبانی دیجیتال: تجربه اوکراین
اوکراین با پلتفرم «Doing What Matters» از WHO، هزاران پناهنده و سرباز را بدون دسترسی به خدمات حضوری حمایت کرده است.
۶. روشهای عملی سریع در میدان جنگ
در بحران جنگی چالشها گسترده و فشارها فراتر از تابآوری روزانه هستند. با این حال از طریق: تنفس مناسب برای بازگردانی آرامش فوری، تمرین ذهنآگاهی برای حفظ تمرکز و ثبات، آمادگی قبلی زیر فشار شبیهسازیشده، دریافت حمایت روانی–اجتماعی فردی و جمعی، میتوان از تراژدی روانی جلوگیری کرد و حتی پس از بحران با تجربهای قویتر و مانا روبهرو شد.
این مدل ترکیبی—مطابق با روشهای نظامی و توصیههای WHO—میتواند مرجع قوی برای طراحان برنامههای مقاومسازی روانی در شرایط جنگی یا بحران شدید باشد.
انتهای پیام/