به گزارش برنا؛ انگور در کنار تمامی ظرفیتها و شاخصههای بارز این دیار امروز یکی از پیشرانهای اصلی توسعه شهرستان ملایر به شمار میرود که حدود هفت سال بر بام تاکداری دنیا تکیه زده و شکوفایی این ثروت استراتژیک، مستلزم رفع چالشهایی است که این میراث جهانی را تهدید میکند.
ملایر به عنوان پایتخت انگور ایران و جهان شناخته میشود و کیفیت و طعم بینظیر، بافت مطلوب و اندازه مناسب آن شهرت جهانی دارد و آب و هوا، خاک حاصلخیز و دانش باغداری کهن منطقه، عوامل اصلی این کیفیت هستند.
این شهرستان یکی از قطبهای اصلی تولید انگور در ایران است و سهم عمدهای در تأمین این محصول در داخل کشور و نیز صادرات دارد، انگور ملایر به کشورهای مختلفی در منطقه و جهان صادر میشود و نام این شهر را به عنوان نماد کیفیت در بازارهای بینالمللی مطرح کرده است.
ثبت «شهر جهانی انگور» در سازمان جهانی فائو در سال ۱۳۹۷، نقطه اوج این شکوه جهانی بود و این عنوان ملایر را در نقشه جهانی تولید محصولات کشاورزی باکیفیت قرار داد و مسوولیتهای بینالمللی نیز برای آن به همراه آورد، تولید سالانه بیش از ۳۰۵ هزار تُن انگور و صادرات بیش از ۵۰ هزار تُن کشمش، گویای ظرفیت بالایی این محصول کشاورزی در استان همدان و ایران که نیازمند توجه ویژه است.
صنایع تبدیلی؛ ضرورت شهر جهانی انگور
در مقابل این شکوه جهانی، باغداران و فعالان این عرصه با چالشهای جدی و محلی دست و پنجه نرم میکنند که آینده این میراث جهانی را تحت تأثیر قرار داده است، مهمترین و حیاتیترین دغدغه، کمبود شدید آب است، در حالیکه کاهش بارندگیها و پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی، بقای باغهای دیم و آبی ملایر را با تهدید مواجه کرده است.
نزدیکی به شهر و توسعه شهری، موجب افزایش قیمت زمین شده و این امر انگیزهای برای فروش و تغییر کاربری باغات به اراضی مسکونی یا تجاری ایجاد میکند که به از بین رفتن سرمایههای طبیعی منطقه منجر میشود، همچنین باغداران اغلب از قیمت ناعادلانه خرید انگور توسط دلالان گلایه دارند و نوسانات قیمت و عدم امنیت اقتصادی، انگیزه نگهداری از باغ ها را کاهش میدهد.
فرسودگی باغ ها و روشهای سنتی دغدغه دیگر شهر جهانی انگور است و بسیاری از باغها قدیمی است و نیاز به نوسازی دارند.
فرسودگی باغ ها و روشهای سنتی دغدغه دیگر شهر جهانی انگور است و بسیاری از باغها قدیمی است و نیاز به نوسازی دارند، از سوی دیگر استفاده از روشهای نوین آبیاری و کوددهی به اندازه کافی فراگیر نشده است، نبود صنایع تبدیلی نیز به دغدغه باغداران شهر جهانی انگور افزوده و با وجود تولید انبوه، صنایع فرآوری قوی در منطقه آنطور که باید توسعه نیافته و این امر موجب وابستگی به فروش محصول خام میشود.
از یک سو انگور ملایر بر بلندای یک جایگاه جهانی ایستاده و از سوی دیگر، پایههای این شکوه با مشکلاتی ریشهای و حیاتی درگیر است و آینده انگور در گرو حل این تضاد است، به طور قطع برای حفظ شکوه جهانی باید به دغدغههای محلی به صورت جدی پرداخت که نیازمند مدیریت پایدار منابع آب، حمایت جدی از باغداران، جلوگیری از تغییر کاربری باغها و توسعه صنایع تبدیلی و بازاریابی حرفهای برای ارزش افزوده بیشتر است.
انگور تنها یک میوه نیست؛ بلکه یک میراث فرهنگی، اقتصادی و طبیعی است که حفظ آن نیازمند عزمی ملی و برنامهریزی هوشمندانه است.
انگور با بحران کمآبی مواجه است
یک کارشناس باغداری معتقد است: انگور ملایر از دیرباز در ایران شناختهشده و مورد اعتماد است و این برند مهم کشاورزی یک مزیت رقابتی بزرگ محسوب میشود که میتوان روی آن سرمایهگذاری کرد.
«حسین داوری» گفت: با وجود تحریمها، بازار کشورهای همسایه همچون عراق، کشورهای حاشیه خلیج فارس، روسیه و حتی کشورهای اروپایی، مشتاق محصولات باکیفیت ایرانی هستند و انگور ملایر میتواند سهم بیشتری از این بازارها را به دست آورد.
وی با بیان اینکه فراتر از فروش خام، امکان تولید محصولات با ارزش افزوده بالا وجود دارد، کشمش ملایر را در این زمینه پیشرو دانست و بیان کرد: فرآوردههای انگور همچون مربا، شیره انگور، سرکه از ظرفیت بالایی برخوردارند، همچنین انگور میتواند در جذب گردشگری کشاورزی تاثیرگذار باشد، امکان ایجاد مراکز تحقیقاتی برای توسعه ارقام مقاوم به کمآبی و آفات، بهبود روشهای برداشت و بستهبندی در منطقه وجود دارد.
کارشناس باغداری: کشت انگور اگرچه نسبت به برخی محصولات به آب کمتری نیاز دارد، اما ادامه خشکسالی و برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، آینده باغات را به خطر انداخته است.
این کارشناس باغداری بحران آب و خشکسالی را مهمترین و جدیترین چالش پیش روی کشاورزی در ملایر و کل ایران دانست و ادامه داد: کشت انگور اگرچه نسبت به برخی محصولات به آب کمتری نیاز دارد، اما ادامه خشکسالی و برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، آینده باغات را به خطر انداخته است.
داوری سنتی بودن روشهای کشت و برداشت از دیگر موانع برشمرد و گفت: بسیاری از باغداران هنوز از روشهای سنتی برای آبیاری (غرقابی)، هرس، مبارزه با آفات و برداشت استفاده میکنند و این امر موجب کاهش بهرهوری و افزایش هزینهها میشود.
وی از دیگر مشکلات به عدم وجود برندینگ مدرن و بستهبندی مناسب، نوسان قیمت، ضعف در زنجیره توزیع اشاره کرد و افزود: این محصول اغلب به صورت فله و بدون بستهبندی جذاب به فروش میرسد و سود اصلی به جیب دلالان میرود، از طرفی قیمت انگور در سالهای مختلف به دلیل عوامل مختلفی همانند بارندگی، عرضه و تقاضا دچار نوسان شدید میشود که برنامهریزی برای باغداران را دشوار میکند.
کارشناس باغداری با تاکید بر اینکه آفات و بیماریها نیز میتواند خسارات سنگینی برای انگور به بار آورند، خاطرنشان کرد: مبارزه نادرست یا دیرهنگام با این آفات کیفیت و کمیت محصول را کاهش میدهد، در عین حال بسیاری از باغ های ملایر قدمت زیادی دارند و بازدهی قبلی را ندارند و از طرفی، کوچک بودن قطعات باغی، مکانیزاسیون و مدیریت یکپارچه را غیراقتصادی میکند.
داوری ادامه داد: در برخی مقاطع، ورود انگورهای وارداتی با بستهبندی شکیل و قیمت رقابتی، بازار داخلی را تحت تأثیر قرار میدهد، به همین دلیل تازهخوری انگور و پرورش ارقام جدید و تازهخوری، الزام باغداری شهر جهانی انگور است.
به گفته وی؛ برای تبدیل چالشها به فرصت، اقداماتی همچون مدیریت آب از طریق ترویج گسترده آبیاری تحت فشار (قطرهای) و کشت ارقام مقاوم به خشکی، نوسازی باغات با اجرای طرحهای نوسازی باغها و تجمیع قطعات کوچک برای افزایش بهرهوری، ایجاد تعاونیهای قدرتمند برای انجام امور بازاریابی، بستهبندی مدرن، فرآوری و صادرات به صورت متمرکز و حرفهای و سود بیشتر باغدار، بازاریابی و برندسازی و آموزش باغداران با برگزاری دورههای آموزشی برای ترویج روشهای علمی کاشت، داشت و برداشت ضروری است.
ایجاد باغ الگویی انگور برای مقابله با تهدیدات
یک پژوهشگر و باغدار نمونه ملایری که با ایجاد باغ الگویی و کشت بیش از ۴۲ رقم داخلی و خارجی انگور، الگویی عملی برای آموزش و توانمندسازی باغداران ارائه کرده است، معتقد است: داشتن الگوی عملی در هر کاری میتواند مؤثر باشد.
«کاوه برخورداری» گفت: در این باغ انواع پیوند، روشهای آبیاری قطرهای و شیوههای مختلف هرس پیادهسازی شده تا کشاورزان بتوانند به صورت عینی و کارگاهی این روشها را مشاهده و آموزش ببینند.
وی با اشاره به جایگاه شهر جهانی انگور ملایر و غالب بودن کشت تکمحصولی «کشمش بیدانه سفید» در این منطقه، تصریح کرد: این تکمحصولی بودن موجب شده باغداران در بازار وضعیت انفعالی داشته باشند، در حالیکه ارقام مختلف انگور مصارف گوناگونی از جمله خشکبار، باغوره، شیره و تازهخوری دارند.
این باغدار نمونه با تأکید بر لزوم سازگاری با تغییر اقلیم، ادامه داد: باغداران باید به دنبال کشت ارقامی باشند که نسبت به تنشهای محیطی همانند کمآبی مقاومت بیشتری دارند، در عین حال که این باغ الگویی میتواند به عنوان مرجع عملی برای بازدید و آموزش باغداران از سراسر کشور مورد استفاده قرار گیرد.
برخورداری تاکید کرد: اگر باغداران در باغ خود چندین رقم با زمانهای رسیدن مختلف کشت کنند، میتوانند به جای انتظار برای یک بازار انفعالی، در طول سال درآمدهای متنوع و مستمری داشته باشند.
وی همچنین بر لزوم حمایت سیستماداری از طریق فراهم کردن تسهیلات، معرفی ارقام جدید، ایجاد بازارهای فروش، سردخانه و تسهیل صادرات تأکید کرد و گفت: متأسفانه گاهی چالشهای اداری باغداران را ناامید میکند.
سرمازدگی؛ مهمترین عامل خسارت به باغهای انگور
رییس پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملایر با بررسی عوامل خسارت به تاکستانهای این منطقه، سرمازدگی پاییزه سال گذشته را مهمترین عامل دانست و گفت: سرمازدگی پاییزه: سرمای شدید پاییز گذشته فراتر از آستانه تحمل جوانهها و شاخههای بازده بود و آسیب جدی به تاکها وارد کرد.
«روحالله کریمی» با بیان اینکه دمای بیسابقه تابستان امسال که به ۴۷ درجه سانتیگراد رسید و موجب تنش گرمایی شد، بیان کرد: این شرایط در زمان تشکیل میوه اختلال ایجاد کرد و در مردادماه رشد خوشهها را متوقف و مانع سایه گیری کامل حبهها شد و افزایش فاصله آبیاری از ۱۵ روز به ۲۰ تا ۲۵ روز به دلیل قطعی برق، تنش خشکی را تشدید کرد و به ریز ماندن حبهها منجر شد.
کریمی: زیرساخت لازم برای اجرای این طرحها در باغات وجود ندارد و نبود این زیرساختها در باغهای ملایر، یک معضل جدی برای کشاورزان است و یک حلقه مفقوده بین تحقیقات و شرایط عملی باغات احساس میشود.
وی با اشاره به اینکه شیوع بیماری سفیدک داخلی در برخی باغ ها موجب ریزش حبهها شد، خاطرنشان کرد: آفت زنجره (جیرجیرک) نیز با تغذیه از ریشهها، موجب کاهش رشد شاخهها، سطح برگ و در نهایت تشکیل خوشههایی با حبههای ریز شد که ادامه این روند، باغهای انگور را تهدید میکند.
مشکل فقدان زیرساخت برای اجرای طرحهای باغداری
رییس پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملایر با اشاره به روشهای موفق در کشورهای پیشرو در تولید انگور همچون فرانسه و ایتالیا، کمبود زیرساختها در باغ های ملایر را یک مشکل اصلی عنوان کرد و استفاده از پلارهای باغی برای کنترل دما، بهرهگیری از توربینهای بادی و پوششهای پلاستیکی، تغذیه درست با کودهای پتاسه، کلسیم و روی برای افزایش قند و تحمل تاک در برابر سرما، مدیریت باردهی و جلوگیری از بار زیاد روی تاکها، برداشت به موقع محصول، جایگزینی سیستم داربستی به جای سیستم خزنده برای کاهش خسارت سرما و استفاده از پوششهای پلاستیکی به جای روش سنتی خاککردن پای تاک را از جمله راهکارها برای مقابله با تهدیدها و چالشها عنوان کرد.
کریمی با اشاره به تغییر اقلیم شدید به عنوان یک عامل جهانی، بر لزوم توجه جدی به این پدیده و آمادهسازی باغ ها برای مقابله با پیامدهای آن تأکید کرد و گفت: اصولی بودن سیستم کاشت از ابتدا، استفاده از پایهها و پوششهای متحمل به خشکی و کشت گلخانهای و آبیاری قطرهای ضروری است.
وی همچنین کشت انگور در گلخانه را به عنوان یک روش تکمیلی برای کاهش نیاز آبی معرفی کرد و بر استفاده و ارتقای سیستمهای آبیاری قطرهای در تاکستانهای جدیدالاحداث برای مدیریت بهتر آب تأکید کرد.
کریمی با بیان اینکه این روشها در پژوهشکده در حال مطالعه است، تصریح کرد: زیرساخت لازم برای اجرای این طرحها در باغ ها وجود ندارد و نبود این زیرساختها در باغهای ملایر، یک معضل جدی برای کشاورزان است و یک حلقه مفقوده بین تحقیقات و شرایط عملی باغ ها احساس میشود.
مرکز پرتودهی؛ حامی محصولات کشاورزی
نماینده مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: راهاندازی و فعالیت مرکز پرتودهی غرب کشور راهکار نهایی و مطمئن برای کمک به انگور این شهرستان است و میتوان در راستای تجاریسازی، ساماندهی صادرات، افزایش کیفیت و ماندگاری محصولات کشاورزی به ویژه انگور اقدام کرد.
حجت الاسلام «احد آزادیخواه»، استعداد ملایر را در باغهای انگور این شهرستان دانست و افزود: سالهاست که به فکر استفاده از محصولات فرآوری انگور هستیم که در این زمینه یک سرمایهگذار بومی مصمم با دانش علمی در صدد اجرای پالایشگاه انگور به منظور توسعه صنایع تبدیلی انگور، فرآوری و برندسازی محصولات ایجاد صنعت بالادستی است.
وی درباره ظرفیت صادرات کشمش ملایر اظهار کرد: لازم است برای توسعه صادرات از ایجاد راهحلهای جایگزین و ظرفیتهای بازرگانی استفاده کرد، در این زمینه کشاورزان ناچارند محصول خود را به هر قیمتی به دلالان بفروشند و از سوی دیگر، کارخانهداران و صادرکنندگان نیز به دلیل این موضوع متضرر شدهاند.
عضو هیات رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس با تاکید بر اینکه باید برای صادرات سالانه حدود ۷۰ هزار تُن کشمش ملایر تدبیر اساسی اندیشیده شود، بر لزوم برندسازی، استانداردسازی، بازاریابی صحیح و بهرهگیری از ظرفیت اتاقهای مشترک بازرگانی و رایزنیهای اقتصادی تأکید کرد.
طرح فراز؛ ناجی باغهای انگور
مدیر جهاد کشاورزی ملایر هم به وجود بیش از ۱۳ هزار هکتار باغ انگور بارور در این شهرستان اشاره و بیان کرد: در شرایط عادی سالانه ۳۰۵ هزار تُن انگور تولید میشود که بیشترین انگور تولیدی به کشمش تبدیل و صادر میشود.
«علیرضا زنگنه» با بیان اینکه باغ های سنتی و خزنده در برابر سرمازدگی آسیبپذیر هستند، افزود: این در حالیست که باغهای داربستی با اجرای طرح فراز، خسارت کمتری متحمل میشوند و برای تبدیل باغهای خزنده به داربستی، ارائه تسهیلات به باغداران ضروری است تا بتوانند این تغییر الگوی کشت پرهزینه را انجام دهند.
وی با اشاره به اجرای طرح فراز در ۲۲۰ هکتار از باغهای انگور ملایر، اظهار کرد: روند اجرای طرح فراز به علت کمبود اعتبار، به کندی انجام میشود و اگر اعتبار لازم دیده شود، متقاضیان زیادی برای داربستی کردن باغ های انگور وجود دارند، در حال حاضر ۱۲۰ هکتار پرونده آماده داریم که در صورت ارائه تسهیلات، طرح فراز را اجرا میکنند.
مدیر جهاد کشاورزی ملایر: با توجه به بحران آبی، پایداری تولید و حفظ برند جهانی انگور، باید به سمت کشت گلخانهای پیش برویم که هم تسلط بیشتری بر تولید داریم، هم مصرف آب خیلی کم است و هزینههای کشت هم پایین میآید و میتوانیم برای ورود به بازارهای داخلی و خارجی نیز اقدام کنیم.
مدیر جهاد کشاورزی ملایر تاکید کرد: با توجه به بحران آبی، پایداری تولید و حفظ برند جهانی انگور، باید به سمت کشت گلخانهای پیش برویم که هم تسلط بیشتری بر تولید داریم، هم مصرف آب خیلی کم است و هزینههای کشت هم پایین میآید و میتوانیم برای ورود به بازارهای داخلی و خارجی نیز اقدام کنیم.
به گفته زنگنه؛ مشاغلی که برای تنوعبخشی به فرآوردههای انگور به سرمایهگذاران توصیه میکنیم، توجیهپذیر است، بازار دارد و زنجیره ارزش آنها نیز در ملایر وجود دارد، از طرفی توسعه صنایع تبدیلی و ایجاد تنوع در فرآوری انگور از اهداف مهم پیشرو است که تاکنون در ملایر بهطور جدی این تنوعبخشی شکل نگرفته و نیازمند جذب سرمایهگذاران جدید است.
توسعه صنعت انگور و محصولات وابسته به آن میتواند گامی مهم در جهت کاهش وابستگی اقتصاد به نفت و توسعه صادرات غیرنفتی باشد و به طور قطع با برنامهریزی صحیح، حمایت از کشاورزان و توسعه صادرات، این محصول ظرفیت تبدیل شدن به یک کالای راهبردی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد کشور را دارد.
انگور ملایر با تکیه بر برند قوی و کیفیت ذاتی خود، ظرفیت تبدیل شدن به یک کالای صادراتی ارزشمند را دارد، اما عبور از چالشهای فعلی به ویژه مساله آب، نیازمند عزم ملی، برنامهریزی بلندمدت و مشارکت فعال باغداران است.
از سوی دیگر صنایع تبدیلی انگور در ملایر، قلب تپنده اقتصاد این منطقه است و این صنعت که ریشه در سنت و فرهنگ محلی دارد، با بهرهگیری از فناوریهای نوین و تمرکز بر بازاریابی و صادرات، میتواند به یک قطب ملی و حتی بینالمللی تبدیل شود، در عین حال موفقیت این صنعت نیازمند عزم جدی سرمایهگذاران، حمایتهای دولتی و نگاه نوین به زنجیره ارزش کامل انگور، از باغ تا محصول نهایی است.