پرستو - شیرمحمدی: با توسعه فضای مجازی، سایتهای دوستیابی بهعنوان یکی از ابزارهای نوین ارتباطی در جامعه مطرح شدهاند؛ ابزاری که اگرچه با هدف تسهیل ارتباط شکل گرفته، اما با نگرانیهایی در حوزه آسیبهای اجتماعی همراه است.
با گسترش فضای مجازی و تغییر الگوهای ارتباطی در جامعه، شکلگیری روابط انسانی نیز دستخوش تحولات قابلتوجهی شده است. در این میان، سایتها و پلتفرمهای دوستیابی بهعنوان یکی از نمودهای این تغییرات، جایگاه ویژهای در میان کاربران فضای آنلاین پیدا کردهاند. این فضاها که در ظاهر با هدف تسهیل ارتباط میان افراد شکل گرفتهاند، از منظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پرسشها و نگرانیهای متعددی را به همراه داشتهاند؛ پرسشهایی که پاسخ به آنها نیازمند نگاهی عمیق و چندبعدی است.
گسترش سایتهای دوستیابی در فضای مجازی
سایتهای دوستیابی در سالهای اخیر به یکی از پدیدههای قابلتوجه در فضای مجازی ایران تبدیل شدهاند، پدیدهای که در ظاهر با هدف ایجاد ارتباط میان افراد شکل گرفته، اما از منظر اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی با چالشها و پیامدهای متعددی همراه است.
ترکیب سنی کاربران و زنگ خطر آسیبهای اجتماعی
بررسیها نشان میدهد کاربران این سایتها از گروههای سنی متنوعی تشکیل شدهاند، از نوجوانان و جوانان تا بزرگسالان و حتی سالمندان که حضور این طیف گسترده سنی، زنگ خطری برای بروز آسیبهای اجتماعی متفاوت است.
روابط کوتاهمدت جایگزین تعهدهای پایدار
بسیاری از کارشناسان معتقدند سایتهای دوستیابی بیش از آنکه به شکلگیری روابط پایدار کمک کنند، بستر روابط کوتاهمدت و موقتی را فراهم میکنند. این نوع روابط معمولا بدون تعهد شکل میگیرند و میتوانند بر کاهش تمایل به ازدواج و تضعیف نهاد خانواده تاثیرگذار باشند.
نقش اقتصاد در گرایش به روابط آنلاین
افزایش هزینههای زندگی، بیکاری و ناامنی شغلی باعث شده ازدواج برای بخشی از جامعه دشوار شود. در چنین شرایطی، برخی افراد با وجود نیازهای طبیعی انسانی، توان پاسخگویی به این نیازها در قالب ازدواج را ندارند و به روابط آنلاین و کوتاهمدت روی میآورند.
هویتهای جعلی و بحران اعتماد در فضای دوستیابی
یکی از مهمترین آسیبهای سایتهای دوستیابی، نبود سازوکار موثر برای راستیآزمایی اطلاعات کاربران است. استفاده از هویتهای جعلی و ارائه اطلاعات نادرست، اعتماد کاربران را خدشهدار کرده و زمینه سوءاستفادههای عاطفی، مالی و روانی را فراهم میکند.
پررنگشدن نگاههای جنسیتی و جنسی
از منظر فرهنگی، کمرنگشدن مرزهای اخلاقی و پررنگشدن نگاههای جنسیتی و جنسی در برخی از این فضاها، نگرانی جدی کارشناسان را به دنبال داشته است، موضوعی که میتواند پیامدهای منفی اجتماعی و روانی در پی داشته باشد.
محمد رضا ذوالفقاری، جامعهشناس فرهنگی، در گفتوگو با خبرنگار برنا با اشاره به گسترش سایتهای دوستیابی میگوید: در تحلیل این پدیده، ابتدا باید مشخص شود افرادی که با این سایتها در ارتباط هستند یا در آنها به دنبال ارتباط میگردند از چه ردههای سنی تشکیل شدهاند و چرا برخی افراد نمیتوانند بهصورت طبیعی در فضای اجتماعی واقعی ارتباط برقرار کنند.
به گفته او، همین ناتوانی در شکلگیری روابط طبیعی، خود بهتنهایی جای بحث و گفتوگوی جدی دارد.
ذوالفقاری با بیان اینکه سایتهای دوستیابی در بسیاری از کشورهای جهان رواج پیدا کردهاند، تصریح میکند: کارکرد و آسیبهای این فضاها بسته به ردههای سنی کاربران متفاوت است؛ بهطوریکه حضور بزرگسالان یا افراد کمسن، هر کدام میتواند پیامدها و آسیبهای خاص خود را به همراه داشته باشد.
وی میافزاید: آنچه معمولا از این سایتها شنیده میشود، بیش از آنکه مزایا باشد، آسیبهاست؛ آسیبی که بخش مهمی از آن به انتشار اطلاعات نادرست، هویتهای جعلی و فقدان صداقت بازمیگردد.
این جامعهشناس فرهنگی خاطرنشان میکند: با وجود شبکههای اجتماعی فراگیری مانند اینستاگرام، این پرسش جدی مطرح است که سایتهای دوستیابی تا چه اندازه هنوز کارکرد مؤثر دارند.
وی معتقد است شاید این فضاها بیشتر برای نسلهایی کاربرد داشته باشد که توان یا مهارت استفاده گسترده از شبکههای اجتماعی رایج را ندارند.
ذوالفقاری با انتقاد از نبود تحقیقات جامع میگوید: تاکنون پژوهشهای عمیق و منسجمی درباره این سایتها انجام نشده است در حالی که لازم است از منظر جامعهشناسی و روانشناسی بررسی شود کاربران این سایتها چه ویژگیهایی دارند، توزیع سنی و جنسیتی آنها چگونه است و از نظر تحصیلات و سطح درآمد در چه طبقهبندیهایی قرار میگیرند.
وی تاکید میکند: نهاد دولت میتواند با کمک انجمنهای علمی مانند انجمن جامعهشناسی و انجمن روانشناسی، گروههای تخصصی برای مطالعه و تحلیل این پدیده تشکیل دهد تا اطلاعات دقیقتر و قابل اتکاتری در اختیار جامعه قرار گیرد.
وی درباره وضعیت قانونی این سایتها نیز میگوید: هرچند بسیاری از آنها غیرقانونی تلقی میشوند، اما غیرقانونی بودن به معنای رهاشدگی کامل نیست و نهادهای اجتماعی و نظارتی میتوانند بر پیامدها و آثار آنها نظارت داشته باشند.
به گفته ذوالفقاری، حتی نهادهایی مانند آموزشوپرورش میتوانند نقش آگاهیبخش ایفا کنند و نسلهای جوانتر را نسبت به آسیبها و پیامدهای احتمالی این فضاها مطلع سازند.
این جامعهشناس با اشاره به گروههای سنی مختلف کاربران تصریح میکند: اگر مشخص شود درصد قابلتوجهی از کاربران را نوجوانان یا دانشآموزان تشکیل میدهند، باید بررسی شود چه خلاهای اجتماعی وجود دارد که این نسل نمیتواند نیازهای طبیعی خود را در جامعه واقعی برطرف کند.
وی میافزاید: همین منطق درباره بزرگسالان، حتی افراد بالای ۵۰ یا ۶۰ سال نیز صدق میکند و در هر دو حالت مسئله اصلی ناتوانی در شکلدهی روابط طبیعی و پایدار است.
ذوالفقاری معتقد است بخش قابلتوجهی از کاربران این سایتها کسانی هستند که تمایلی به پذیرش مسئولیت رسمی ازدواج یا روابط جدی اجتماعی ندارند و به همین دلیل به روابط موقتی روی میآورند.
وی بیان میکند: این روابط را شکل دیگری از بروز آسیب اجتماعی میداند که بهصورت رسمی در این سایتها متجلی شده و اضافه میکند این وضعیت شباهتی استعاری به پدیدههایی مانند پولشویی دارد که در قالبهای رسمی رخ میدهند.
وی ادامه میدهد: ریشه گرایش به روابط کوتاهمدت را نمیتوان بدون توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی تحلیل کرد.
به گفته او، شرایط اقتصادی نامناسب، کاهش ازدواج و فشارهای معیشتی از جمله عواملی هستند که افراد را از روابط بلندمدت و ازدواج دور میکنند.
ذوالفقاری با اشاره به اصلاح قانون مهریه میگوید: بخشی از این اصلاحات برای کاهش فشارهای اقتصادی بر ازدواج و کاستن از موانعی است که باعث کاهش نرخ ازدواج شدهاند.
این جامعهشناس فرهنگی تاکید میکند: اقتصاد ازدواج فقط به مهریه محدود نمیشود و هزینههای زندگی، معیشت و فرزندآوری نیز نقش مهمی دارند.
وی میافزاید: بخشی از جامعه که زیر خط فقر یا درگیر مشکلات شدید معیشتی است، با وجود نیازهای طبیعی انسانی، امکان پاسخدادن به این نیازها در قالب ازدواج را ندارد و در نتیجه به روابط کوتاهمدت یا این سایتها روی میآورد.
ذوالفقاری در بخش دیگری از صحبتهای خود به پررنگشدن نگاههای جنسیتی و جنسی در روابط آنلاین اشاره میکند و میگوید: یکی از مشکلات اساسی این فضاها، امکان داشتن چند شخصیت متفاوت است.
وی توضیح میدهد: برخی کاربران با هویت یا حتی جنسیت غیرواقعی وارد این سایتها میشوند، گاهی از سر تفنن و گاهی برای تجربههای کوتاهمدت اجتماعی.
وی در پایان تصریح میکند: به همین دلایل، این سایتها معمولا از سوی متخصصان تایید نمیشوند و استفاده از آنها برای دوستیابی یا همسریابی، به دلیل نبود سازوکار روشن برای راستیآزمایی و تایید نهایی، با ریسکها و آسیبهای جدی همراه است.
انتهای پیام/