به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، به نقل از بانک مرکزی، یکی از مواردی که موجب تمایز بین بانکداری ربوی و بانکداری بدون ربا(بهره) می شود، نحوه رابطه بانک با سپرده گذاران در تأمین منابع مالی و رابطه بانک با تسهیلات گیرندگان در تخصیص منابع جمع آوری شده می باشد.
در تأمین منابع مالی جهت اعطای تسهیلات، طبق مفاد ماده (3) قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره)، به استثنای سپرده های قرض الحسنه، رابطه بین بانک و سپرده گذار، رابطه وکیل و موکل بوده و به بیانی دیگر، بانک وکیل سپرده گذاران در صرف منابع مالی آن ها در عقود اسلامی مذکور در تبصره ذیل ماده (3) قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) و اصلاحات بعدی آن می باشد.
در این صورت، با توجه به ممزوج گردیدن منابع وکالتی با منابع اصالتی بانک، سود حاصل از اعطای تسهیلات به عنوان سود مشاع تلقی شده و می بایست طی سازوکاری عادلانه و منصفانه، سود متعلق به هر یک از ذینفعان بانک (سپرده گذاران و سهامداران) از یکدیگر تفکیک گردد.
بدیهی است سود متعلق به سپرده گذاران پس از کسر حق الوکاله بانک، در صورت زیادت نسبت به سود علی الحساب پرداختی، باید بین سپرده گذاران تسهیم گردد.
گفتنی است سازوکارهای مقرراتی دقیق، علمی و اجرایی و البته منصفانه جهت محاسبه و تقسیم سود مشاع بسیار مهم بوده و می تواند در راستای صیانت از منافع سپرده گذاران و نهایتا حرکت به سمت اجرای دقیق تر ضوابط بانکداری بدون ربا(بهره)کمک شایانی نماید. چرا که در غیر این صورت، ضمن امکان تضییع حقوق هر یک از ذینفعان بانک، نظام بانکی کشور که بر پایه مبانی شرعی و اسلامی بنا نهاده شده است نیز در نیل به اهداف مورد نظر توفیقی نخواهد داشت.
از این رو، در راستای تحقق اهداف یادشده، بانک مرکزی از ابتدای دهه 80 اقدام به تهیه سازوکاری جهت محاسبه و تقسیم سود مشاع نمود، لیکن با توجه به اضافه شدن برخی عقود جدید به مجموعه عقود مذکور در تبصره ذیل ماده (3) قانون عملیات بانکی بدون ربا(بهره)طی ماده(98)قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران و نیز لحاظ این مهم که ضوابط و مقررات بانکی در مسیری از بلوغ حرکت می کنند و مقتضیات و شرایط بیرونی بازنگری آن ها را ناگزیر می نماید، این بانک از سنوات قبل بر آن شد تا ضوابط ناظر بر نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع را بازنگری نماید.
لذا در این راستا نسخه جدید«دستورالعمل نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع (ریالی)» تهیه گردید. در دستورالعمل مورد اشاره تلاش شده است با اتخاذ رویکردی متفاوت با ضوابط فعلی، فرآیند اجرایی محاسبه و تقسیم سود مشاع به نحو دقیق تری تبیین شود. اهم موارد افتراق دستورالعمل پیشنهادی با ضوابط فعلی مورد اجرا به شرح ذیل می باشد:
1 - ارائه دامنه ای از تعاریف با هدف جلوگیری از تفسیر به رأی عبارات مندرج در متن دستورالعمل؛
2 - تبیین هر یک از اجزای محاسبه و تقسیم سود مشاع؛
3 - تعیین حداکثر حق الوکاله بکارگیری سپرده ها، سه درصد (3٪) خالص منابع سپرده گذار(میانگین مانده پایان هفته منابع سپرده گذار پس از کسر میانگین مانده پایان هفته سپرده قانونی تودیع شده)برای هر یک از انواع سپرده های بکارگرفته شده جهت مصارف مشاع؛
4 - محاسبه و پرداخت سهم سود قطعی سپرده در مواقعی که بخشی از منابع سپرده گذاران در موضوعی به غیر از مصارف مشاع صرف شده است؛
5 - تصویب رویه تعیین سهم متعلق به هر یک از انواع مختلف سپرده از مازاد سود دوره جاری در ابتدای هر دوره مالی و اطلاع رسانی عمومی حداکثر تا پایان سه ماهه اول آن دوره؛
6 - تعیین سازوکارهایی در خصوص سهیم نمودن تمامی سپرده های دخیل در ایجاد سود مشاع اعم از سپرده های مفتوح و بسته شده؛
7 - زمان بندی در خصوص مهلت ارائه محاسبات مربوط به سود مشاع دوره به بانک مرکزی و تأیید و یا تعیین مبلغ سود قطعی توسط بانک مرکزی, حداکثر تا چهار ماه پس از پایان دوره؛
8 - پرداخت سهم سود متعلق به هر یک از انواع مختلف سپرده حداکثر ظرف مدت یک ماه پس از تصویب مجمع عمومی؛
9 - تعیین یکی از واحدهای سازمانی مرتبط مؤسسه اعتباری برای اجرایی نمودن مفاد ضوابط ابلاغی ظرف مدت یک ماه و اعلام آن به بانک مرکزی؛
10 - الزام مؤسسه اعتباری به ایجاد سامانه اطلاعاتی سود مشاع ظرف مدت شش ماه پس از ابلاغ دستورالعمل، به نحوی که؛ اولاً: اجزای محاسباتی سود مشاع و اطلاعات سپرده گذاران از آن قابل استخراج باشد, ثانیاً: حداکثر در مقاطع پایان هر هفته به روزرسانی شود و ثالثاً: زمینه دسترسی مستمر بازرسان بانک مرکزی به اطلاعات مزبور را از طریق خطوط شبکه فراهم نماید.
بانک مرکزی ضمن ابراز امیدواری در این بخشنامه که دستورالعمل ابلاغی گامی کوچک اما مهم برای انطباق بیشتر عملیات بانکی با احکام و اصول منور شرع مقدس اسلام باشد اعلام کرده است از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل، تمامی ضوابط و مقررات مغایر کان لم یکن می شود و لازم است واحدهای تابعه ، بر حسن اجرای و نظارت دقیق آن نظارت داشته باشند.
متن کامل دستورالعمل نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع (ریالی) در وب سایت بانک مرکزی به نشانی WWW.CBI.IR بخش نظارت بانکی ، بخشنامه های نظارت قابل دسترس است.