کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» در فرهنگسرای اندیشه نقد شد

به گزارش خبرگزاری برنا، هفتاد و چهارمین نشست دوشنبه های کتاب اندیشه با موضوع نقد و بررسی کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» جلال آل احمد و با حضور شخصیت هایی همچون صادق زیبا کلام پژوهشگر و تحلیل‌گر سیاسی و استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و ابراهیم فیاض پژوهشگر ایرانی حوزه جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی و استادیار گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران دوشنبه 5 مرداد ماه در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد.

در ابتدای این نشست صادق زیبا کلام با بیان این که سخن گفتن از توافق هسته ای برایش ساده تر از سخن گفتن درباره کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» جلال آل احمد است، اظهار کرد: موضوعی که امروز در این نشست مطرح شده است، موضوع بسیار اساسی و بنیادی برای جمهوری اسلامی ایران است و در واقع بحث رویکرد ما نسبت به غرب را مطرح می کند.

وی ادامه داد: اگر کسی بگوید به نظر شما اصلی ترین و اساسی ترین مسئله جمهوری اسلامی ایران چیست، خواهم گفت که ایران و غرب و این که بالاخره با غرب چه کار می کنیم مهمترین مسئله است. کتابی که امروز در این محفل به بحث گذاشته شده است نیز زیربنای موضوع ما و غرب است و کتاب جلال آل احمد با آن که مربوط به 50 سال پیش می شود، اما مانیفست و آیین نامه ضدیت و دشمنی جمهوری اسلامی ایران با غرب را تعریف می کند. درست است که کتاب 50 سال پیش تدوین شده، اما می توان گفت آیین نامه ایران در 30 سال گذشته بوده است.

زیبا کلام در معرفی کتاب گفت: آل احمد در مقدمه اثر عنوان کرده است که کتاب را در دی ماه 42 ، یعنی حدود 8 ماه پس از واقعه 15 خرداد 42 به نگارش در آورده است. و کتاب را به انگیزه خونی که در آن واقعه ریخته شد و بی اعتنایی روشنفکران به این جنایت، تالیف کرده است. آل احمد در همان فصل اول اثر نشان می  دهد که با کلمات بازی نمی کند و یکراست به سراغ اصل مطلب می رود. او با لغت روشنفکر مشکل دارد و این لغت و همچنین لغت «منور الفکر» را قابل انطباق با افراد این جامعه نمی داند. از نظر آل احمد روشنفکری در غرب تعریف مشخصی دارد اما در ایران کسانی که چه در دوران مشروطه به نام منور الفکر شناخته می شدند و چه بعدها که به نام روشنفکران شناخته شدند تقلیدی از نمونه های غربی بوده اند.

وی خاطرنشان کرد: اگر روشنفکران کشورمان در دوران مشروطه با مذهب در افتادند، به واسطه این نیست که از نظر جامعه شناسی مجبور بوده اند، بلکه این کار را کردند، چرا که روشنفکران غربی این کار را کرده بودند. جریان روشنفکری در غرب به ضرورت و اجتناب ناپذیری به این نتیجه می رسد که دیگر امیدی به کلیسا نیست و به خاطر ذات تقلیدی روشنفکران ما، آن ها هم همین رفتار را از خود نشان دادند.

این استاد دانشگاه همچنین اظهار داشت: جلال آل احمد ویژگی های  روشنفکر ایرانی در آن دوران را فرنگی مآبی، بی دینی و یا تظاهر به بی دینی، درس خواندگی که تنها وجه اشتراکشان با روشنفکران غربی است و همچنین نسبت به محیط ملی، بومی و وطن خود بی گانه و بی تفاوت است.

زیبا کلام همچنین فصول شش گانه کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» جلال آل احمد را به اختصار برای حضار معرفی کرد و گفت: آخرین فصل کتاب مانیفست و دستور العمل جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان روشنفکر و جامعه امروز ایران است. و اگر بخش هایی از این فصل را بخوانم باور نمی کنید که 50 سال پیش نوشته شده است. باید به این پرسش توجه داشت که اساسا چه شد که جلال آل احمد و آثارش جاودانه شد. به شخصه معتقدم این کتاب به دلیل کارکردی که برای ایران داشت، ماندگار شد.

در ادامه مراسم ابراهیم فیاض نیز با بیان این که اخیرا دکتر اباذری در هشتادمین سالگرد مردم شناسی به جوانان گفتند که به سمت آثار جلال آل احمد و دکتر علی شریعتی بروید، اظهار کرد: آثار آل احمد و شریعتی در حال باز تولید هستند و حتی دکتر اباذری هم این موضوع را پذیرفته است.

وی ادامه داد: البته هنوز هم در جامعه نقد اجتماعی نداریم. نقد اجتماعی عیار می خواهد و عیارش هم باید از فلسفه بیاید و هنوز هیچ فلسفه ای نداریم. نقطه های شروع معلوم نیست و هر کس هم حرفی می زند می خواهد نمایندگی بیاورد. جلال آل احمد و شریعتی نقد روشنفکری کرده اند و هر دو ضد روشنفکری بودند. هر دو نقد مظروطه به بعد داشتند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که صادق زیبا کلام در ابتدای ورودش توافق هسته ای را به او تبریک گفت، عنوان کرد: من هم به ایشان گفتم سرکاری شما! کسی که تاریخ را بررسی نمی کند، آینده را هم نمی فهمد. ما آنقدر وا مانده هستیم که هنوز نفت خام استخراج می کنیم. کسانی شعار پیروزی و کسانی هم شعار شکست می دهند در حالی که معتقدم همه سرکار هستیم.

فیاض با اشاره به این که در کشورمان هنوز روشنفکر نداریم، عنوان کرد: هنوز کتاب های مارکس به طور کامل در ایران ترجمه نشده است، مارکس 40 هزار صفحه کتاب دارد در حالی که ما بخش کمی از آن را ترجمه کرده ایم. در سخنرانی دیگری گفته بودم که مارکس با دین مخالف نبود و در جملاتش از دین تعریف کرده است و در جایی که می گوید دین افیون ملت ها ست نیز از افیون به معنای مسکن استفاده کرده است.

وی با تاکید بر این که در روشنفکری هم مانند صنعت فرمالیسم هستیم، گفت: متاسفانه در هر حوزه ای هم به سرعت پدر پیدا می کنند و پدر علوم وموضوعات مختلف را معرفی می کنند در حالی که نمی گویند مادر این خانواده کیست و فرزندانش که هستند که حال پدری برایش پیدا کرده اند. معتقدم روشنفکر نداریم و جلال آل احمد هم یک مقلد است و مقلد مردم شناسی هایدگری است و شریعتی نیز به دلیل خراسانی بودن و طبع لطیفش، شعر و شاعری هم در آن آورده است و آن ها بیشتر مسائل را پیچیده کرده اند.

زیبا کلام نیز در بخش دیگری از این مراسم با بیان این که آشنایی ایران با غرب به دوران صفویه و قرن 16 و 17 بر می گردد، عنوان کرد: آن آشنایی هیچ تاثیری بر جامعه ما نگذاشت، چرا که ابعادش خیلی گسترده نبود. اما تمام ایرانی هایی که در قرن 18 و 19 غرب را دیدند، آن را پسندیدند و متوجه شدند که چقدر عقب مانده ایم و انقلاب مشروطه نیز در همین راستا و طی فرایند یکصد ساله ای از امیدها و آرزوها برای ایجاد تغییر و اصلاحات و مدرن شدن جامعه شکل گرفت. بر خلاف بسیاری، معتقدم مشروطه را کسی به انحراف نکشید و اساسا خاسته مشروطه از ابتدا برپایی حکومت اسلامی نبود که قرار باشد به انحراف کشیده شود.

این پژوهشگر و کارشناس مسائل سیاسی با تاکید بر این که احزاب چپ در تمام کشورها بعد از جنگ جهانی دوم رشد کردند، گفت: در دهه 50 و 60 میلادی مارکسیست در جهان به اوج می رسد و از اواخر دهه 60 نقطه جوش را رد می کند و رو به افول می گذارد. باید به این مسئله توجه داشته باشیم که چرا در کشورهای دیگر مارکسیست رو به افول رفت، اما در ایران به نظر می رسد نیرومندتر هم شده است. مارکسیست در کشوری دوام پیدا کرده است که از قضای روزگار به شدت مذهبی است.

فیاض نیز در سخنانی با بیان این که روشنفکری برای کشورهای سوسیالیستی است، اظهار کرد: بر خلاف آقای زیبا کلام که معتقد است ارتباط ایران با غرب از دوران صفویه آغاز شده است، معتقدم خیلی پیشتر از این ایران با غرب آشنا شد و ملاصدرا فسلفه غرب را با عرفان هندی قاطی کرد و به ما داد. رمز انحطاط ما ملاصدرا است و 300 سال کشورمان را به عقب برگرداند. ملاصدرا غرب زده است و اخباریه از دل نظریات او بیرون آمد.

وی تصریح کرد: دینی  که امروز داریم، دین مداحی است و به دهه 70 اروپا خیلی شباهت دارد. مساجد به گونه ای شده اند که تنها کار و خدمات اجتماعی ارائه می دهند و مساجد به موسسات خیریه تبدیل شده اند و ساختار فکری در آن ها وجود ندارد. در نمایشگاه قرآن امسال دیدم که استقبال از کتاب های مرحوم شریعتی بیش از تمام کتاب های دینی و قرآنی بود.

این استاد دانشگاه با بیان این که آمریکا پیشتاز نظام جهانی است، گفت: آمریکا ضد روشنفکری است و فلسفه اش، فلسفه زندگی روزمره است و نظام جهانی هم نظام ضد روشنفکری است چرا که آمریکا این گونه است. آینده آمریکایی نیز ، آینده روشنفکری نیست. شبکه های اجتماعی مجازی و دیجیتال دیگر اجازه روشنفکری نمی دهند و حتی تلویزیون هم این گونه شده است که می خواهد با برنامه هایی همچون خندوانه بگوید زورکی بخندید و با برنامه های دیگر بگوید زورکی گریه کنید و عقلانیت را کنار گذاشته اند. بحث درباره جلال آل احمد و دکتر شریعی نیز به دلیل نوستالژی که دارند خوب است، وگرنه آینده نه از آن جلال است و نه شریعتی.

زیبا کلام نیز با تاکید بر این که آمریکا ستیزی و غرب ستیزی هویت یک ایرانی است، گفت: ما باید کالبد شکافی اساسی کنیم که چه شد که جامعه ما غرب ستیز شد. در حالی که انقلاب اسلامی هم غرب ستیز نبوده است و در تمام مصاحبه های امام خمینی (ره) که در نوفل لوشاتو از او گرفته شده و در کتابی گردآوری شده، ندیدم که سخنی از ضدیت با غرب به میان بیاورند و باید ببینیم این ضدیت با غرب از کجا آمده است.