امیرالمؤمنین علی (ع) در بحث معرفت شناختی و درک و فهم، بشریت را به سه طبقه و گروه تقسیم می کند.
گروه اول کسانی است که به خاطر ترس خدا را عبادت می کنند و از آنها به عنوان «برده» یاد می کند همچنانکه «توماس هابز» در «لویاتان» این مفهوم را مبسوط تر بحث می کند و اثبات می کند که بردگان در زیر لوای «لویاتان» یا «قدرت» به حیات خود ادامه می دهند مهمترین شاخص این گروه «ترس» است.
گروه دوم کسانی هستند که به خاطر بهشت با خدا معامله و عبادت می کنند و این گروه را «تجار» می نامند و شاخص این گروه معامله گری و سوداگری است. گروه سوم به خاطر عظمت و شایستگی خداوند را عبادت و اطاعت می کنند و این گروه «آزادگانند» و شاخص این گروه آگاهی، شناخت و آزادی است.
امام حسین (ع) با اختیار و آزادی و آزادگی سرور آزادگان جهان شد. امام با شناخت و آگاهی عمیق که از اسلام به دست آورده بود جهاد حد نهایی تکامل را برگزید و خود برگزیده عالمیان گردید.
اگر علی بن ابیطالب مبانی نظری خداشناسی را نوشت امام حسین عالی ترین مقام انسانی را برای عالمیان عرضه کرد. امام در روز عاشورا خطاب به اراذل و تبهکاران گروه یزیدی فرمود: «آگاه باشید! آن زناکار پسر زناکار مرا میان شمشیر و پستی خواری قرار داده است ولی هیهات (محال است) برای ما تسلیم به ذلت و خواری، خدا و رسول خدا و انسان های با ایمان و دامن های پاک و پاکیزه، از پذیرش آن برای ما امتناع می ورزد». (جعفری، 37: 1387)
مبارزه با زر و زور و تزویر یزیدی، نیازمند آگاهی و معرفت امام و یاران باوفایش می باشد. یاران امام دنباله رو و مرید امام نبودند چرا که مریدان با خاموش کردن شمع ها میدان را ترک گفتند و فرار را بر قرار ترجیح دادند. برای خلق چنین واقعه ای آگاهی عمیق و شناخت علمی - عملی نیاز است. شناختی که براساس حکمت، معرفت و اصولی است که در دامن پیامبر، علی (ع) و امام حسن و امام حسین (ع) آموخته بودند. شناختی عمیق از مفاهیم انسانی نه مفاهیم دیگر که عده ای بر این باورند که «ما سگ حسینیم». امام حسین عالی ترین مقام انسانی را برای ما به ارمغان آورده در حالی که ما خود را سگ حسین بدانیم.
امام حسین (ع) حیات و بالاتر از آن حیات ابدی را به ما نشان داد. امام می فرماید: «به خدا سوگند! من دست ذلت به شما نخواهم داد و هرگز مانند بردگان از جهاد فرار نمی کنم. ای بندگان خدا! من به پروردگار خودم و شما، از این که مرا سنگباران کنید، و از هر متکبری که به روز قیامت ایمان ندارد، به خدا پناه می برم». (جعفری، 37 : 1387)
این مفاهیم بنیادین که امام بیان می کنند بر مسوولیت شیعیان می افزاید و شیعیان باید همچون رهبر و مولای خود سازش را ذلت و جهاد را حد نهایی تکامل بدانند، و از شر ماده گراها و ماده پرستان، به خدا پناه برند.
از دیگر حرکت های بزرگ امام حسین (ع) حرکت در ظلمات بر علیه ظلم و ستم و گردنکشی یزیدیان بود. این حرکت مرزبندی سرخ حقوق انسانی با اشرافیت - استثمارگر است.
چراغ هدایت حسین بن علی (ع) چنان ظلمات را در نوردید که هم جهل توده را بیدار کرد و هم زورگویی متکبران را به زیر کشاند.
امام با حرکت آگاهانه حقوق طبیعی که یزید با این روش جانشینی خود را توجیه می کرد به حقوق بشر اعتلا بخشید. آری امام به یاران و شیعیانی نیازمند است که بر حقوق بشر معتقد باشد و با حقوق طبیعی به مبارزه برخیزد.
امام حسین (ع) پرسید «هل من ناصر ینصرنی» این سؤالی است که: آیا کسی هست که حقوق بشر را اعتلا بخشد؟ آیا کسی هست که کرامت انسانی را اعتلا بخشد؟ آیا کسی هست که همچون سردار بزرگ امام حسین (ع) وفای حداکثر باشد؟ آیا کسی هست که اگر دیندار نباشد لااقل آزاده باشد؟ آیا کسی هست که آزاداگی را سرلوحه کار خود قرار دهد؟ آیا برای فدای حداکثر در مقابل جامعه و حقوق بشر آماده هستید؟ امام حسین (ع) در این پروسه تاریخی برای اولین بار نمادها را صیقل داد و از هر چیز بهترین را برای بشریت عرضه کرد. حر بن یزید ریاحی نمادی از توبه و بازگشت از قدرت پرستی پوچ به آزادگی مطلق، دکتر شریعتی درباره حر چه زیبا گفت: یک عمر خیانت کرد یک لحظه توبه کرد و رستگار شد.
حضرت ابوالفضل (ع) نماد وفای به عهد، حد نهایی وفا و استواری در اردوگاه امام حسین (ع) می باشد. زینب کبری، زن انقلابی که با تشریح و تبیین انقلاب حسین (ع) به بیداری و روشنگری پرداخت و اولین زن انقلابی روشنگر در تاریخ اسلام می باشد. زنی که با فدای فرزندان، برادران، برادرزاده های خود در راه حق و حقوق انسانی پرچم انسانیت را برافراشت و این پروسه را به سر منزل مقصود رساند.
وسیله در این انقلاب رهبران جنبش بودند و هدف مبارزه با سازش و احیای دین محمد (ص) بود این اولین وسیله و هدف است که همسو با هم حرکت می کنند و مهم ترین واقعه تاریخ را خلق می نمایند. در هر حال تمامی یاران امام حسین (ع) دارای نمادی بارز و الگوی مجسم از ارزش انسانی بودند. این حرکت امام نشان می دهد که راحت طلبی و بحث و مذاکره نمی توان به مقصود و هدف نهایی رسید بلکه با پرداخت هزینه می توان آزادی را به دست آورد. در پایان با وصیت حسین بن علی (ع) به برادرش محمد حنفیه سخن را به پایان می رسانم.
بسم الله الرحمن الرحیم
«این وصیتی که حسین بن علی ابی طالب به برادرش محمد معروف به محمد بن حنفیه می نماید:
حسین شهادت می دهد این که هیچ معبودی جز خداوند یگانه وجود ندارد و اوست خداوند یکتا و بی شریک، و شهادت می دهد که محمد بنده و فرستاده اوست از طرف حق و بر حق آمده است و به این که بهشت و دوزخ حق است و آمدن روز قیامت قطعی است و تردیدی در آن نیست و خداوند همه مردگان را زنده خواهد کرد و من (حسین بن علی) نه برای بر پا کردن شر و فساد و اخلال گری برخاسته ام و نه برای افساد و ظلم جز این نیست که قیام کرده ام برای اصلاح امت جدم محمد (ص) می خواهم امر به معروف (خیر و صلاح و سعادت مردم) و علی بن ابی طالب در میان مردم رفتار کنم پس هر کس مرا بر مبنای حق بپذیرد خداست که سزاوار حق است و هر کس این حرکت و قیام را بپذیرد، من تحمل خواهم کرد. تا خدا وند میان من و این قوم حکم کند و او بهترین حاکمان است. ای برادر این است وصیت من به تو و برای من توفیقی جز از طرف خدا نیست».