عزاداری و عزای سرور آزادگان جهان از مهمترین مراسم هایی است که در ایران مخصوصا در آذربایجان و اردبیل و خلخال دربین شهروندان نهادینه شده است. عزا در لغت به معنی در آرزوی رسیدن است و عزاداری سرور آزادگان به مفهوم این است که شهروندان در آرزوی رسیدن به اهداف والای سیدالشهدا باشد.
آیین عزاداری حسین بن علی همه ساله در گیوی در آخرین جمعه ماه ذی الحجه و یا اگر اول ماه محرم روز جمعه باشد با طشت گذاری مساجد و حسینیه ها آغاز می شود و دستجات عزاداری از محلات عبور می کنند و مردم در جلوی پای عزاداران به قربانی می کنند و این قربانی ها را در بین همسایگان و بستگان و نیازمندان پخش می کنند. با شروع عزای حسین بن علی همه روزه عصرها مردم در جلوی مساجد با شروع نواختن طبل و شیپور جمع می شوند و مراسم شاه حسین گویان شروع می شود و افراد در یک خط به صورت زنجیروار با یک دست کمر نفر جلویی را می گیرند و رجز گویان در مسیر محلاتی که به صورت سنتی همه ساله و در ایام محرم هر روز به پیاده روی می پردازند و رجز های خود را فریاد می کشند که عموما محتوای رجزها ، حماسه و شجاعت حسین بن علی را یادآور می شوند. در شب ها نیز این آیین به صورت زنجیر زنی و سینه زنی هر شب در مساجد برگزار می شود و پس از اینکه عزاداران در مسجد محلات عزاداری می کنند دسته های خود را به دیگر مساجد می برند در مساجد دیگر نیز به عزاداری می پردازند.
در روز تاسوعا همه عزاداران دستجات عزاداری را در مسیرهای سنتی بیرون می برند و به عزاداری می پردازند و همچنین در روز عاشورا در جلوی مساجد مراسم شبیه خوانی اجرا می شود و مردم به صورت حلقه وار می نشینند و به این مراسم نگاه می کنند وپس از نماز مغرب دوباره دستجات عزاداری در محلات به عزاداری می پردازند عزاداران سینه زنان و زنجیرزنان مراسم شام غریبان اباعبدالله و یاران باوفایشان را بزرگ می دارند. در روز سوم شهادت اباعبدالله در مساجد برای همه مردم احسان می دهند که هزینه این احسان هم توسط مردم جمع می شوند در مساجد دفتری هست که موقع تولد نوزاد خانواده ها در آن دفتر ثبت می کنند و فرد از نوزادی حسینی آن مسجد می شود و تا زمانی که زنده است هم به مسجد کمک می کند و همچنین احسان را در همان مسجد می خورد و اگر کسی به هر دلیلی نتواند به احسان برسد احسان را به خانه شان می فرستند. این بزرگترین آیینی است که در همه نقاط ایران همچنین در خلخال و گیوی اتفاق می افتد و این حرکت توحیدی در نوع خود منحصربه فرد است.
آیین مناسک گرایی در جامعه ما نهادینه شده است و کودکان از همان ابتدا به عنوان حسینی در مساجد محسوب می شوند. مفهوم حسینی حسین یعنی فردی که یار و یاور امام حسین و زنده نگه دارنده اهداف والای عاشورا است فردی که در مقابل ظلم و جور سر خم نمی کند و همیشه پرچم آزادی و آزادگی را برافراشته نگه می دارد. مناسک گرایی چنان نظم سنتی خود را حفظ کرده که هر نوع، نوع آوری در مناسک در قالب شکل سنتی ایجاد می شود. در دهه اخیر جوانان با زدن خیمه در میادین شکل نوینی را راه اندازی کرده اند ولی همچنان عزا و دادن احسان وجود دارد فقط تنها چیزی که تغییر کرده دیگر سالخوردگان در مدیریت حضور ندارند و تمامی کارها از برنامه ریزی تا اجرا در دست جوانان است و این هم شاخصی دیگر از حرکت توحیدی مناسگرایی است. در این حرکت توحیدی افراد حول یک محور با رجز ها و شعرهایی با مضامین یکسان حرکت می کنند و همگان در یک طبقه قرار می گیرند دیگر طبقات در عزاداری مفهوم خود را از دست می دهد و حتی در برخی موارد نظم دهنده ، برنامه ریز ، خادم و حتی رهبری کننده مراسم از طبقات پایین جامعه می باشند. این حرکت توحیدی در جامعه ما منحصربه فرد است و به صراحت می توان گفت که اکثریت افراد جامعه ما در این حرکت توحیدی جامعه پذیر شده اند و چنان احترامی به این مناسک قائل هستند که جزء تقدسات جامعه ما شده است. و در هر مسئله و هر بن بستی قرار گیرند با توسل قرار دادن سیدالشهدا حاجت خود را از سرور آزادگان طلب می کنند.در هر روی در عزای امام حسین هم شور وجود دارد و هم شعور که این دو مفهوم در کنار هم من انسانی را شکل می دهد من انسانی انسان را تا سرحد تکامل بالا می برد.