روزنامه شهروند – الناز محمدی: «خواهش می‌کنیم با ما شوخی کنید»؛ این نه جمله‌ای برای تبلیغ یک فیلم یا سریال طنز است نه نام یک پروژه جدید تلویزیونی برای خنداندن ایرانی‌ها. «با من شوخی کنید»، که حالا سه روز از متولد شدنش در فضای مجازی می‌گذرد، یک جمله جدی است، یک جمله درخواستی. جمله‌ای که نه کارگردانان و برنامه‌سازان تلویزیون و سینما که این‌بار مردم عادی و به دعوت «محراب قاسم‌خانی»، نویسنده با آن یک کمپین مجازی ساخته‌اند و در آن از آدم‌ها می‌خواهند که با آنها شوخی کنند، چون آنها جنبه‌شان بالاست و حتی از شوخی دیگران با ظاهرشان ناراحت نمی‌شوند.
کمپین «با من شوخی کنید» حالا و درکنار تعداد زیادی از کمپین‌های مجازی با موضوعات مختلف، کم‌کم جای خودش را درهمین مدت کم بین ایرانی‌ها باز کرده است؛ کمپینی که بعد از پخش یکی از قسمت‌های برنامه «عمو فتیله‌ای‌ها» و اعتراض تعدادی از مسئولان و مردم‌آذری زبان به آن، ساخته شده تا این‌بار و خلاف دفعه‌های قبل، بعد از پخش برنامه‌ای از تلویزیون که به‌زعم بعضی، توهین به یک قومیت است، بعضی هم از اشکال نداشتن شوخی با افراد و قومیت‌های مختلف سخن بگویند.
ماجرا از جمعه هفته قبل شروع شد؛ وقتی در یکی از آیتم‌های برنامه فیتیله به نام «هتل فیتیله‌ای» که سال‌هاست از شبکه دوی سیما و در گروه کودک و نوجوان پخش می‌شود، پدر و پسر ترک‌زبانی قصد ترک زودهنگام هتل را دارند و علت آن را هم با زبان دست و پا شکسته ترکی و فارسی بوی بدی اعلام می‌کنند که از اتاق آنها استشمام می‌شود. مدیر پذیرش هتل هم بعد از بررسی متوجه می‌شود که فرزند این مسافر به اصطلاح ترک زبان، به جای استفاده از مسواک از فرچه توالت برای شستن دهان خود استفاده کرده است و این بوی بد هم از دهان این کودک بیرون می‌آید.
بعد از پخش این برنامه و واکنش تند تعداد زیادی از آذری زبان‌های ایران و حتی برگزاری تجمع‌های خیابانی، این تعداد دیگری از ایرانی‌ها بودند که خلاف موارد مشابه قبلی، واکنش متفاوتی را درباره این موضوع نشان دادند؛ کسانی که معتقدند نباید اینگونه شوخی‌ها را که بدون قصد قبلی انجام شده، به دل گرفت، به آن اعتراض کرد و باعث خانه‌نشین‌شدن بازیگرانی شد که ٢۴سال دل کودکان ایرانی را با برنامه‌هایشان شاد کرده‌اند؛ یعنی «محمد مسلمی»، «حمید گلی» و «علی فروتن» یا همان «عمو فتیله‌ای‌ها.
حالا کمپین «با من شوخی کنید» با ایده «محراب قاسم‌خانی» شروع به کار کرده که نه‌تنها به واکنش‌ها درباره برنامه عمو فتیله‌ها اعتراض کند که بگوید شوخی‌کردن بد نیست و «باجنبه بودن» بهتر از واکنش‌های تند به انواع شوخی‌هاست. مثلا «محراب قاسم‌خانی»، شروع‌کننده این جریان در پستی که روز پنجشنبه دراین‌باره در اینستاگرامش منتشر کرد، نوشت: «من چاقم، دماغ‌گنده هستم، غبغب دارم، سبیلم دراز است، تی‌شرت‌های کودکانه می‌پوشم، پرسپولیسی هم هستم. هرکی دوست داره می‌تونه با تمام این موارد شوخی کنه. ما می‌تونیم فارغ از تفاوت‌هامون همدیگه رو دوست داشته باشیم. موارد قابل شوخی خودتون رو بنویسید و با هشتگ # با من شوخی کنید به این کمپین بپیوندید.»
هنوز چند ساعت از دعوت این نویسنده برای به راه انداختن جریان شوخی با هم نگذشته بود که تعداد زیادی از کاربران مجازی با منتشرکردن عکس‌ها و پست‌هایی در شبکه‌های اجتماعی مختلف، از بقیه خواستند که با آنها شوخی کنند؛ مثلا «نرگس» که یک زن میانسال است، با منتشرکردن عکسی از خود و از نمای نزدیک در اینستاگرامش دراین‌باره نوشت: «من چاقم، عینکی‌ام، غبغب دارم، زیادی می‌خندم، یعنی یک کم خلم، پس با من شوخی کنید. بیاییم از حساسیت‌هایمان کم کنیم، ما تمدن و جنبه داریم.»
«سمیه» یکی دیگر از کسانی است که در این کمپین شرکت کرده؛ او دراین‌باره نوشته است: «من یه رگم مازندرانیه، یه رگم ترک. دماغم بزرگه، دندونام نامرتبه، قدم کوتاهه، اهل مد نیستم، دوست داشتم پسر باشم، اگه دختر نمی‌شدم حتما پسر می‌شدم.» کاربر دیگری هم که خودش را «خانم وفادار» معرفی کرده با شرکت در کمپین «با من شوخی کنید»، نوشته است: «من صورتم چاقه، لپ دارم، چال هم ندارم. چشمام رنگی نیست، سبیلو هستم، خیلی هم کارام مردونه است. اهل شهر قم هستم. علاقه‌مندم از کار مردم سر دربیاورم، تنبل‌ام و کار خونه بلد نیستم. هفته‌ای یک‌بار مسواک می‌زنم. وقتی می‌خوابم آب دهنم روی بالش می‌ریزه. می‌تونید با من شوخی کنید.»
«عاطفه» هم با منتشرکردن عکس پسرش و از زبان او در اینستاگرام در این کمپین شرکت کرده است: «من امیرعلی مبتلا به اختلال اوتیسمم. از چیزای عجیب خوشم میاد. خیلی متوجه دنیای اطرافم نیستم، دنیای خودمو دارم. همیشه می‌خندم. مثلا یه بار که می‌خواستم با بچه فامیلمون بازی کنم، اون هلم داد و بهم گفت بی‌ادب، من همچون خیلی متوجه حرف‌های آدما نمی‌شم، فکر کردم باهام شوخی داره و کلی ذوق کردم و بلندبلند خندیدم. می‌تونید با من شوخی کنید، اصلا بهم برنمی‌خوره.»
«٢۴ سال ما را خنداندند، آنها را خانه‌نشین نکنید»
واکنش‌های متفاوت به ماجرای برنامه «عمو فتیله‌ای‌ها» اما فقط به کمپین «با من شوخی کنید» خلاصه نمی‌شود؛ درچهار روز گذشته کاربران شبکه‌های مجازی مانند تلگرام عکس‌هایی را بین خودشان ردوبدل می‌کنند که عمو فتیله‌ای‌ها را درحال حرکت‌های انسان‌دوستانه نشان می‌دهد؛ مثلا وقت‌هایی را که در دفاع از کودکان کار و در حرکتی نمادین، شیشه خودروهای پشت چراغ‌های قرمز را پاک می‌کنند یا به دیدن بیماران می‌روند یا از کودکان مناطق محروم ایران دیدار می‌کنند و آنها را در آغوش می‌گیرند. حالا و در ادامه واکنش‌های متفاوت مردم به این موضوع، دوموج از مخالفت‌ها و موافقت‌ها به راه افتاده؛ عده‌ای می‌گویند دیگر وقت آن است که ایرانی‌ها جنبه خودشان را بالا ببرند و عده‌ای می‌گویند وقت پایان دادن به نگاه برتری پایتخت‌نشین‌ها ازسوی مسئولان صداوسیما از راه رسیده است.
تعداد کسانی که در روزهای گذشته از دوستانشان می‌خواهند «عمو فتیله‌ای»ها را با چوب طرد نرانند و به احترام یک عمر خاطره‌سازی برای ایرانی‌ها، اشتباه آنها را ببخشند. آنها این روزها از مازندرانی‌ها هم تشکر می‌کنند که بعد از پخش ۴ دوره از سریال پایتخت و انواع شوخی‌های آن با آنها، در این سال‌ها چندان واکنش تندی دراین‌باره نشان نداده‌اند.
مثلا یکی از کاربران «خبرآنلاین» در قسمت نظرات این سایت نوشته است: «اینا این همه زحمت‌کشیدن تو این چند سال. واقعا به‌خاطره یه اشتباه داریم چه کار می‌کنیم. هرکسی ممکنه اشتباه کنه.» «پرهام» هم در فیس‌بوکش دراین‌باره نوشته: «من این برنامه‌رو دوست ندارم و نگاه هم نمی‌کنم اما این شرط عدالت و انصاف نیست که زحمت چند ١٠ساله یک گروه با یک اشتباه سهوی نادیده گرفته بشه و فقط اشتباه بزرگ‌نمایی بشه. یکی از جرم‌هایی که پشتش سنگین‌ترین مجازات رو درپی داره، قتل نفس هست که مجرم‌رو اعدام می‌کنن اما اگر قتل ناخواسته و سهوی باشه، هرگز مجازات اعدام برای مجرم اجرا نمیشه بلکه با پرداخت دیه یا مجازاتی بسیار سبک‌تر قضیه خاتمه پیدا می‌کنه. با توجه به سهوی‌بودن و عذرخواهی دست‌اندرکاران برنامه باید مورد عفو قرار بگیرن و قضیه تمام بشه.»
یکی دیگر از کاربران «تلگرام» هم نظرش را دراین‌باره اینطور اعلام کرده است: « سلام به دوستان من خودم اصالتا آذری هستم و این برنامه را دیدم و اصلا هم بهم برنخورد این فقط یک شوخی بود و اتفاقا اصلا به ترک‌بودن یا نبودن بازیگران ربطی نداشت بلکه نشان‌دهنده میزان فهم آن کودک بود. من مطمئنم شاید اصلا فی‌البداهه عنوان شد و قصد و غرضی درمیان نبود. من برنامه فیتیله‌رو خیلی دوست دارم، چه از زمانی که عمو قناد این برنامه‌رو راه‌اندازی کرد و خود ما که الان پدر و مادر هستیم، کودکانی بودیم که از این برنامه لذت می‌بردیم و لحظه‌شماری می‌کردیم که ساعت برنامه برسه و بشینیم تماشا کنیم و چه الان که کودکان خود ما برای دیدن این برنامه لحظه‌شماری می‌کنن و ازش لذت می‌برن. واقعا نمی‌دونم چرا ما مردم این‌قدر متوقع هستیم. بد نیست که اشتباهات همدیگرو به خاطر خوبی‌هامون ببخشیم.»
اما در روزهای گذشته، غیر از مردم، تعدادی از بازیگران تلویزیون و سینما هم از «عمو فتیله‌ای»ها حمایت کرده‌اند؛ مثلا «بهنوش بختیاری»، بازیگر به نمایندگی از فتیله‌ای‌ها از آذری‌زبان‌ها عذرخواهی کرده و خطاب به مسئولان گفته است از کار بیکارکردن، روشش نیست: «خواستم همین‌جا به نمایندگی از همکارانم در فیتیله و گل و بلبل از هموطنان ترک‌زبان که غیرت و شرفشون زبانزده عذرخواهی کنم و ازتون بخوام که با بخشش خود آرامش رو به خودتون و کشور برگردونید. ١۴ساله که خیلی خیلی به عشق مردم زحمت کشیدن. من حتم دارم که برنامشون بی‌غرض بوده. به‌ویژه که جناب مسلمی خودشونم آذری هستن. از صداوسیما خواهش میکنم با طمانینه و صبر در این موارد تصمیم بگیرد.
ممنوع‌الکاری و ممنوع‌التصویری یعنی زحمت سه تا آدم به واقع نجیب و شریف‌رو در ٢۴سال کار شرافتمندانه ندیدن. یعنی هیچی به هیچی. یعنی دلزده‌شدن آدم‌های این حرفه و خدای‌نکرده پناه بردن به اون ور آب‌ها به تصور اون که اونجا شاید قدر زحماتشون رو بدونن که سرابی بیش نیست ولی آدمیزاد وقتی بی‌حرمتی ببینه ممکنه هر راهی رو بره. فیتیله گروهی بود که هرجا کار خیر بود، لبیک گفت. خودم شاهدم که تا روستاهای دورافتاده بدون توقع یک ریال می‌رفتند که برای بچه‌هاشون برنامه اجرا کنن.»
«پرویر پرستویی»، بازیگر سینما و تلویزیون هم با انتشار تصویری از عیادت عموهای فیتیله‌ای از یک بیمار در اینستاگرامش دراین‌باره نوشته است: «این روزها اخبار فیتیله‌ها من را خیلی آزار داد، از مدیران برکنار شده بگیرید تا عمو فیتیله‌هایی که ٢٠سال کودکان و بزرگسالان رو شاد کردن و آگاه، ولی این جفای بزرگ را نمی‌تونم هضم کنم که سه یار و چند مدیر را خانه‌نشین ببینم. من یه ترک‌زبانم وخیلی هم به ترک زبان بودنم می‌نازم این روزها اخبار فیتیله‌ها منو خیلی آزارم داد. در سریال پایتخت، ارسطو با لهجه مازندرانی، نفهمید و غذای سگ خورد.
در سریال باغ مظفر مهران مدیری شخصیت گلمراد با لهجه لری نمایشگر یه آدم کثیف و نفهم بود. در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف، شخصیت‌هایی با لهجه جنوبی نقش قاچاقچی‌ها رو بازی می‌کنن. گیلانی‌ها تو سریال‌های مختلف نقش آدمای ساده‌لوح رو ایفا می‌کنن اما همه این اقوام می‌دونستن که هیچ توهینی درکار نیست. کسی با یه سریال طنز به قومیت توهین نمی‌کنه. اما با یه آیتم طنز ۵دقیقه‌ای این‌که یه نفر با لهجه آذری با فرچه توالت دندوناشو مسواک کرده، منجرشده به تظاهرات. اونم بازیگرای فیتیله که سال‌هاست نشون دادن چه شخصیتی دارن.»
«لادن طباطبایی»، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون هم یکی دیگر از کسانی است که دراین‌باره واکنش نشان داده و به کمپین «با من شوخی کنید» پیوسته است. او با انتشار تصویری از خودش دراین‌باره نوشته است: «کلا ما ملت جوگیر تازگی‌ها از بهمون برخوردن، یه جورایی لذت می‌بریم. خیلی حساس شدیم. تا یک نفر اشتباها بگه بالا چشمت ابروست، می‌پریم بهش.»
از عذرخواهی تا اخراج
با وجود تمام واکنش‌های مردمی درباره توقف پخش برنامه عمو فتیله‌ای‌ها و اخراج عوامل آن از تلویزیون اما همچنان واکنش‌های معترضان به این برنامه ادامه دارد. دوشنبه هفته گذشته بود که «محمد سرافراز»، رئیس سازمان صداوسیما برای اتفاقی که در برنامه «فیتیله» اتفاق افتاده از مردم آذری زبان ایران عذرخواهی کرد و گفت: به دنبال این اتفاق سه مجری برنامه ممنوع‌التصویر شدند و دونفر از مدیران شبکه دو و تعدادی از عوامل تولید و نظارت برنامه توبیخ یا برکنار شدند.
بعد از آن، «محمد مسلمی»، کارگردان و مجری برنامه «فیتیله»، «علی فروتن» و «حمید گلی» از بازیگران این برنامه و «علیرضا آقایی»، تهیه‌کننده «فیتیله» بودند که از مردم آذربایجان عذرخواهی کردند. تهیه‌کننده این برنامه با اشاره به سابقه فعالیت گروه «فیتیله» در سراسر کشور و در استان‌های مختلف گفت: «حضور فیتیله‌ای‌ها در شهرهای مختلف و میان اقوام و طوایف مختلف گواه این ادعاست که همواره اقوام مختلف مورد احترام این برنامه بوده‌اند و هیچگاه در طول ١۴سال سابقه این برنامه توهینی به هیچ‌کدام از اقوام نشده است. هیچگاه کسانی که خود از اقوام مختلف هستند به خاستگاهی که به آن تعلق دارند، توهین نکرده و نمی‌کنند.
این سه بازیگر و مجری برنامه کودک حدود ٢۴سال است که در برنامه‌های مختلف تلویزیون برنامه اجرا کرده‌اند و نوع فعالیت آنها و ارتباطی که با مردم برقرار کرده‌اند، نشان می‌دهد که هیچگاه قصد جسارت به قوم و لهجه‌ای را نداشته و ندارند و در برنامه‌های آموزشی خود با اجرای نمایش، ترکیبی از گویش و لهجه‌های مختلف را ارایه کرده‌اند. خود من آذری زبان هستم و افتخارم این است که متعلق به این خطه‌ام و گویش آذری داشته‌ام، چرا باید به مردمانی از جنس خودم توهین کنم و باعث رنجش آنان شوم اما با این حال خود من هم از این مسأله پیش‌آمده رنجیده‌خاطرم و از مردم آذربایجان عذرخواهی میکنم.»
«محمد مسلمی»، کارگردان این برنامه هم دراین‌باره گفته است: «خود من آذری زبان هستم و افتخارم این است که متعلق به این خطه‌ام و گویش آذری داشته‌ام، چرا باید به مردمانی از جنس خودم توهین کنم و باعث رنجش آنان شوم اما با این حال خود من نیز از این مسأله پیش‌آمده رنجیده خاطرم و از مردم آذربایجان عذرخواهی میکنم.»
اما با وجود عذرخواهی عوامل برنامه فتیله، واکنش‌ها دراین‌باره هنوز ادامه دارد. مثلا «محسن رضایی»، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام با انتشار عکسی با لباس بختیاری، در یادداشتی اینستاگرامی نسبت به توهین‌هایی که به اقوام می‌شود، واکنش نشان داده است: «ظاهرا اهانت به اقوام ایرانی پایانی ندارد. اگر هم برنامه‌ریزی‌شده نباشد، بی‌توجهی است. دیروز در سریال سرزمین کهن به بختیاری‌های سربلند اهانت شد و امروز در برنامه‌ای دیگر به آذری‌های باغیرت و چندی پیش به اعراب وفادار ایرانی. باید اهانت به اقوام ایرانی جرم تلقی شود و درمجلس تصویب شود و برای آن مجازات درنظر بگیرند. البته تذکر دونکته را ضروری می‌دانم: نخست آن‌که باید مردم با حفظ آرامش و رعایت امنیت عمومی در این موارد پیگیری را به متولیان قانونی بسپارند و دوم آن‌که اگر مجموعه‌ای در توهین خود عمدی نداشت و بابت سهو خود پشیمان بود، عذرخواهی او را بپذیریم.»
اعتراض‌های خیابانی نخستین واکنش‌هایی بود که پس از پخش برنامه فتیله‌ای‌ها رسانه‌ای شد. «کمال‌الدین پیرمؤذن»، نماینده مردم اردبیل و مسعود پزشکیان، نماینده مردم تبریز در مجلس هم نخستین کسانی بودند که دراین‌باره انتقاد کردند و خواستار برخورد جدی با عوامل این بی‌احترامی و عذرخواهی شدند. بعد از آن شورای امنیت کشور این موضوع را دنبال کرد و به سازمان صداوسیما اعلام کرد: سریعا در این زمینه تدبیری بیندیشد و از مردم عذرخواهی کند؛ حتی یک مقام مسئول در شورای امنیت ملی گفت: «با توجه به این‌که سازمان صداوسیما از مردم عذرخواهی و با مسئولان و عوامل مربوطه برخورد کرده است، مردم نیز باید مراقب باشند و به حرف تحریک‌کنندگان گوش ندهند.» ازسوی دیگر در تازه‌ترین واکنش‌ها نسبت به برنامه اخیر فیتیله، یک وکیل دادگستری آذری‌‌زبان به دلیل توهین برنامه فیتیله در روز جمعه پانزدهم آبان به آذری‌زبان‌ها، علیه سرافراز، جعفری‌جلوه، کارگردان و تهیه‌کننده این برنامه در شعبه چهار بازپرسی دادسرای رسانه طرح شکایت کرده است.
حالا و اینطور که پیداست این روزها ایرانی‌ها در واکنش به ماجرای برنامه فتیله‌ای‌ها دو دسته شده‌اند؛ کسانی که می‌گویند باید عوامل آن را به احترام سال‌ها خدمتشان به مردم در تلویزیون بخشید و کسانی که خواستار متوقف‌شدن این برنامه برای همیشه و اخراج همیشگی عوامل آن از تلویزیون هستند؛ ماجرایی که معلوم نیست در روزهای آینده به چه واکنش‌های دیگری روبه‌رو باشد.