به گزارش گروه خبر خبرگزاری برنا، شبکه " آستان "با دکتر محمد هادی همایون عضو هئیت علمی دانشگاه امام صادق (ع) به گفتگو نشسته است تا زوایای هجرت تمدن ساز این امام بزرگوار را بررسی کند .
*گسترش علم از چه زمان رنگ جدی به خود گرفت ؟
بعد از قیام عاشورا به نظر می رسد دو جریان به صورت موازی در کنار هم جلو رفته اند و یک جریان بعد از عاشورا اتفاق افتاد و تصورمان از عاشورا جنبه قیام و تشکیل حکومت بود . در این قیام بالاخره یک حکومت شیعه از مختار تشکیل شد و این جریان بعد از مختار ادامه پیدا کرد تا به قیامت های علویون در طول تاریخ رسید. تشکیل حکومت های علویون از قرن 3 به بعد شروع شد و بعد از آن مواجه هستیم با این حقیقت که این حکومت ها چندان راه به جایی نبرده اند . اما این جریان اصلی که در دل سیره اهل بیت (س) شکل می گیرد به نظر می رسد به سرعت به دنبال تشکیل حکومت نیست اگر چه موضوع حکومت موضوع مهمی است در این جریان ، ولی مسئله اصلی این است که به زبان امروز این حرکت را تمدن سازی می گویند.به این مفهوم که زمینه های تمدنی به حدی عمیق و محکم شود که بتوان روی آن بنای حکومت را ایجاد کرد. آن وقت است که از مزایای حکومت برای تثبیت تمدن می توان استفاده کرد. از این رو این ماجرا بعد از عاشورا با جریان اربعین بلافاصله آغاز می شود و سفر تبلیغی کاروان حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) چنین مارموریتی دارد که در آن دوره تاریک هر چه سرزمین اصلی جهان اسلام یعنی کوفه، شام و مدینه را روشن می کند بعد از این جریان ماجرای تمدن سازی به یک بعد اخلاقی وارد می شود.
*تمدن سازی چطور به وقوع پیوست ؟
اگر قرار است تمدنی شکل بگیرد حتما به یک پایه اخلاقی نیاز دارد همان طور که در دوره امروز دیده می شود که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها تاکید دارند که ما به این بنیان اخلاقی شدیدا نیاز داریم که در کنار توسعه علمی در انقلاب اسلامی شکل بگیرد. این بنیان اخلاقی را امام سجاد (ع) در دوران خود پایه گذاری می کنند یعنی موضوع توجه به دعا و انتقال مهارت از طریق دعا و یک نوع برخورد با پدیده ای که امروز از این فاصله نامش را تهاجم فرهنگی می گذاریم که در زمان یزید ایجاد شده بود . بعد از اینکه این مبنا در بین اصحاب نه به طور کلی در همه عموم جامعه شیعیان شکل می گیرد این فرآیند تربیت شاگرد را وارد فاز علمی می کند. در زمان امام صادق (ع) جریان علمی که یکی از مقدمات جدی تمدن سازی است گسترش پیدا می کند و این علم از لحاظ تعداد شاگرد بسیار غنی بود و در بین اصحاب خود حدود 4 هزار شاگرد پای مکتب امام صادق (ع) می نشستند. البته این واقعه زمانی رخ می دهد که بنی امیه رو به سقوط بود وبنی عباس جای حکومت بنی امیه را می گیرد که خود این ماجرا یکی از تبعات واقعی عاشورا است .
*بعد از دوران امام صادق (ع) علم دچار چه تحولاتی می شود ؟
بعد از این امام به نظر می رسد که بنی عباس همان راه بنی امیه را در نظر می گیرد و متوجه این جریان تمدن سازی می شود و به این واقعیت می رسند که ائمه (ع) در حال تربیت شاگرد هستند و با این شاگردان قرار است اتفاقی رخ دهد از این رو قصد دارند مانع موسی بن جعفر (ع) شوند و تبلیغات بی شماری را ایجاد می کنند و اجازه شاگرد گرفتن نمی دهند و حتی پایگاه را از مدینه به بغداد منتقل می کنند . چون در مدینه این وضعیت جدی وجود داشت و به خاطر سابقه دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع) حتی پایگاه را منتقل کردند و در تاریخ هم ذکر شده اشت که ایشان 14 سال در زندان بودند . بعد از امام کاظم (ع) این شدت برخوردی که با اهل بیت می شود حکومت بنی عباس را مجبور می کند که در زمان امام رضا(ع) به اهل بیت دوباره رو بیاورند و به خاطر سابقه و تصویر بدشان دوباره در بین مردم احیا شوند .
در زمان امام رضا (ع) گشایش علمی به چه مقامی دست یافت؟
در زمان امام رضا (ع) بود که یک گشایش علمی ایجاد می شود و به نظر می رسد خیلی فراتر از آن چیزی است که در زمان امام باقر (ع) اتفاق افتاد و به خاطر شهرت آن مقطع متوجه گسترش علم و اوج گرفتن علم در زمان امام رضا (ع) نیستیم در صورتی که پیامبر (ص) می فرمایند: عالم آل محمد (ص) ، امام رضا (ع) است .بنابراین درباره علم شروع به گسترش می کند و بجث های عقیدتی و کلامی بسیار جدی از سوی این امام مطرح می شود. به همین دلیل هم هارون الرشید و بعد جدی تر از آن مامون توجه شان با علم جلب می شود و نه اینکه خودشان لزوما افراد اهل علم بوده و دانش دوستی باشند اما چون نهضت علمی که امام رضا (ع) ایجاد کرده بود در حال شکل گیری و به ثمر نشستن بود آنها ناچار بودند در برابر امام رضا (ع) یک جریان به ظاهر علمی را ایجاد کنند و به همین علت از همه اطراف کشورهای اسلامی و حتی کشورهای دیگر افرادی را آرودند تا با این امام بزرگوار مناظره کنند . بعد از اینکه امام رضا(ع ) توانست آنها را شکست یدهد و پیروزی های پی در پی را کسب کردند ایشان در بعد علمی به شهرت رسیدند و به تثبیت علمی تمدن اسلامی منجر شد.
*پایه های علمی سیره این امام بزرگوار چطور گسترش پیدا کرد ؟
این واقعه در دوران امام رضا (ع) به اوج علمی رسید و در عین حال یک پایه دیگر که تمدن سازی و تربیت افراد است نیز شکل گرفت تا این افراد بتوانند حاملان این علم باشند. اما شاگردان امام صادق (ع) امکان گسترش علمی را جدی نگرفته بودند در نتیجه یک بال تمدن سازی که تولید علم بوده به اوج خود رسید و بال دیگر که تربیت شاگردان بود هنوز به آن مرتبه از ترقی دست نیافته بود و به نظر می رسید که برای تربیت شاگردان باید دوران غیبت را طی می کردند . از این رو برای اینکه این علم در دوران غیبت به جایی به امانت سپرده شود که در آخر الزمان بتوان دوباره از آن بهره مند شد و مبنای ایجاد تمدن اسلامی قرار داد باید این علم در سرزمینی به امانت سپرده می شد که از قبل پیامبر اکرم (ص) راهنمایی های لازم را کرده بودند . پیامبر (ص) فرموده بودند :اگر علم و دین در غاری در ثریا باشد مردانی از اهل فارس به آن دست پیدا می کنند . از این رو هجرت امام رضا (ع) برنامه ریزی دقیقی داشت که از جانب خداوند بود. قرار بود این امام بزرگوار در این دوره برای تمدن سازی به ایران وارد شوند و جریان آخر الزمان ساز ایران از اینجا بنیان گذاری شد . این امام در بدو ورودشان به نیشابود موضوع ولاست و توحید را بیان کردند و بعد از ایشان دیده شد که فرزندان موسی بن جعفر(ع) در آن دوره ای که فشار زیادی بر امام کاظم (ع) وارد شده بود ایشان موفق شدند 37 فرزند را تربیت کنند تا همگی راه امام رضا (ع) را ادامه داده و به کمک ایشان بیایند .
*پیام هجرت شان چه بود ؟
این بزرگواران به ایران هجرت کردند تا برنامه ریزی برای امام رضا (ع) داشته باشند و در این کشور پخش شدند و هر کدام پایگاهی را تشکیل دادند که از جمله در راس شان ورود حضرت فاطمه معصومه (س) بود که با ورود شان به شهر قم حوزه عملیه ای در این منطقه شگل گرفت و در زمان شیخ صدوق بعد از گردش های بسیار در مناطق مختلف در سرزمین های اسلامی دوباره حوزه علمیه در جریان انقلاب اسلامی در قم مطرح شد که علم آخر الزمان از کوفه رخت بست و از قم ظاهر شد و به همه جهان هم صادر شد این هجرت را مرهون امام زادگانی هستیم که با برنامه ریزی امام رضا (ع) در ایران پخش شدند و توانستند این جریان آخر الزمان ساز و تمدن ساز را ایجاد کنند .