لرستان سرزمین حماسه ،طبیعت ومیراث کهن

 به گزارش خبرگزاری برنا از لرستان ،دیواره های سنگی زاگرس درغرب فلات ایران ازارکان مهم شکل گیری مدنیت باستانی وتجلی تمدن ایرانی محسوب می شود که وجود آثارمتعدداز تمدنهای مادی، پارسی ،پارتی وساسانی ودیگراقوام وقبایل کوهستانی چون کاسی ها، لولوبی ها ،مانایی ها وعیلامی ها  سندزنده نقش بنیادی وکلیدی این منطقه در تبلور این تمدن است.

این سامانه گسترده کوهستانی وجلگه های وسیع کرانه آن مانند خوزستان وبین النهرین نقشی اساسی ومهم در ظهور امپراتوری ایران باستان ازجمله امپراتوری شکوهمند هخامنشی ایفا کرده وبه تعبیری کوهستانهای زاگرس خواستگاه اصلی ظهور امپراتوری شکوهمند ایرانی در ازمنه باستان بوده است.

ازهمه مهمترچهارپایتخت مهم سلطنتی تخت جمشید، شوش، هگمتانه وبابل یا بعدها تیسفون در این حوزه جغرافیای مهم قراردارند که امروز قلمرو این چهارپایتخت مسکن قوم باستانی لروقبایل وابسته به آن می باشد؛بدین معنا که استانهای لرنشین حوزه جغرافیایی کهنی را تشکیل می دهندکه درگذشته اقوام وقبایل آریایی وخصوصاپارسی در آن به سرمی برده اند وبی جهت نیست که یوزف ویسهوفرمحقق وایرانشناس آلمانی در اثرخود" ایران باستان" اشرافیت پارسی عصرباستان را متعلق به ایران جنوب غربی یا  این منطقه یعنی زاگرس جنوب غربی یا به بیانی دیگرزاگرس لرنشین خوانده است.

شک نباید داشت شرایط طبیعی وتنوع اقلیمی وآب وهوایی زاگرس لرنشین نقش کلیدی در شکل گیری این مدنیت وظهور این امپراتوری  بوسیله اقوام وقبایل دامداروسرکش کوهستان داشته است.

ژرف دره های پر آب ،رودخانه های پرتلاطم وخروشان، خوشه قلل مرتفع وجنگل پوش از درختان بلوط،تنگه های تو درتوبادامنه های سرسبز،مراتع وچراگاه های برکت بخش برای قبایل گله پرورایجاب می کرده است که برحسب یک جبرطبیعی این اقوام کوهستان به سمت شکل دادن به یک مدنیت وسپس تسلط بر کل گستره فلات وایجاد یک امپراتوری مقتدرحرکت کنند.

با این زاویه دید شواهد واین همه آثارتاریخی به جای مانده از آن دوران نشان می دهد که استان لرستان از این حیث جایگاه معتبری ازجمله به خاطر نقش ارتباطی خود دراین سامانه کوهستانی داشته است.

وجود آثارباستانی متعدداز پیشاتاریخ وحیات آغازین انسان وهمینطورپساتاریخ ومدنیت باستانی ایرانی همچون گنجینه ها ومکشوفات باستانی مثل کشفیات مفرغی عصربرنز،ویرانه ها وآثار تاریخی از قلعه ها وپلها ومعابد...وهمه اینها نیز دربستر طبیعتی خوش منظره ومملوازآثارطبیعی چشمگیرحکایت ازاین والایی وارزش زندگی در این سرزمین گیرا وپرجاذبه دارد.

درکنارجاذبه های طبیعی واین همه آثارتاریخی ؛ازنقطه نظرمردمشناسی لرستان نیزیک استان مجذوب کننده است زیرا فرهنگ وسنن ورسومات وهنرهزاران ساله وزیبای قوم لروشیوه های زندگی قبایل کوچنشین وگله پروراین سرزمین جاذبه این دیارباستانی را برای شیفتگان تمدن وفرهنگ ایران زمین بیشتر کرده است.

البته لرستان امروزرابیشتربه عنوان مسکن قوم کاسی و مفرغهای آن می شناسند ولیکن آثارمتعدد از همه اقوام کهن زاگرس وحتی ادواراسلامی وشکل گیری حکومت های محلی قدرتمندی چون اتابکان ووالیان لرستان گواه اهمیت همیشگی این حوزه  جغرافیایی – تاریخی در امر تحولات ایران است .

به هر روی سخن گفتن از استانهایی با تنوع اقلیمی زیاد وصاحب میراث تمدنی کهن چون لرستان درنگاشته ایی طویل می گنجدامااز طرف خبرگزاری برنای لرستان درمنظری عمومی  به معرفی برخی ازجاذبه های گردشگری ،آثار تاریخی ،مناظرگیرای این استان کهن وخوش منظره می پردازیم :

لرستان سرزمین پلهای باستانی

به خاطرقرار داشتن موقعیت جغرافیایی این استان دربین دو پایتخت مهم سلطنتی یعنی شوش وهگمتانه ونزدیکی با مناطقی از قوم لرکه در قرابت با مرزهای پایتخت دیگر یعنی بابل یا تیسفون می باشند؛لرستان با طبیعت پرچشم اندازش ایفاگرنقش ارتباطی قدرتمندی درادوارباستان واوج اقتداروشکوه امپراتوری باستانی ایران بوده است.

وجود پلهای باستانی شکوهمندازادوارباستان برروی تنگه ها ورودخانه های خروشان این سرزمین دلیل این مدعاست آنچنان که بسیاری به درستی لرستان را سرزمین پلهای باستانی خوانده اند.

این موقعیت استان لرستان را به گذرگاهی مهم برای شاهان مقتدرپارسی واشرافیت ایران جنوب غربی تبدیل کرده بود تا حدی که می توان گفت تاجداران وشاهنشاهان مقتدرپارسی درطی طریق بین شوش به هگمتانه وازکوهستانهای جنوب غربی به سمت بابل یا تیسفون مدام درطی گذرازاین استان بوده ونجیب زادگان ایرانشهردرهوای آن نفس می کشیده اند.

پلهای باستانی برروی رودخانه های پرجوش وخروش ازجمله کشکان وسیمره ودیگر نقاط لرستان هنوز ازاین اصالت ونقش مهم ارتباطی این سرزمین درتمدن ایران باستان سخن می گویند ؛آنچنانکه یکی از شهرهای لرستان به نام پلدختر به خاطرقرارداشتن پلی عظیم واستراتژیک برروی تنگه ایی موسوم به "آب تاف" درشمال این شهرهنوزنامواژه "پل" را برخود یدک می کشد.

ظاهرا برخی از پلهای لرستان در طی قرون اسلامی نیزهمچنان اهمیت خودرا حفظ کرده بودند وحکامی که پس از اسلام برلرستان واصولاً مناطق غربی ایران فرمان می رانده اند دست به مرمت آنان می زده اند.

ازدیگرپلهای لرستان می توان به پل شاپوری یا شکسته،پل گاومیشان، پل زال، پل کلهرمعمولان،پل کاسیان،پل سیاه پله  اشاره کرد.

لرستان سرزمین غارهای رازآلود

پیشاتاریخ وحیات انسانی درعصرآغازین سکونت بشریت در لرستان وغارهای رازآلود آن جایگاه مهمی درجهان باستانشناختی دارد.

مطالعات باستانشناسان مهمی چون رومان گیرشمن وفرانک هول ودیگر دانشمندان عرصه باستانشناسی  بر این جایگاه مهم صحه می گذارد.

بنابه نظر دانشمندان نخستین سکونتگاه های لرستان به دوران "زارزی" در 900 سال پیش از میلاد متعلق بوده ونخستین دهکده نیمه مسکونی در دره هلیلان کوهدشت در6500 پیش ازمیلادساخته شده است.

از غارهای مهمی که در لرستان نخستین بارقه های حیات انسانی درآن برجهیدن گرفته است ومیراث دست انسانهای نخستی را بردیوارها واعماق رازناک خود  نقش کرده است می توان به میرملاس16000سال،هومیان100هزارسال،پاسنگر11هزارسال،یافته38هزارسال،گرازجنه 11هزارسال وغارهایی مانند دوشه در معمولان ... نام برد.

ازدیگرغارهایی که درکنارحضور انسان نخستی دارای گنجینه های مکشوف از عصردرخشندگی امپراتوری ایران بوده است می توان به غارهای مهمی چون غارکلمان کره وغارکوگان در شهرستان پلدختر اشاره کرد.

غارکلمان کره:

غارکلمان کره که از آن به عنوان ششمین گنجینه جهان نیزیاد می شوددر 15 کیلومتری شمال غرب شهر پلدخترقرار دارد.

این غارباستانی که وجه تسمیه آن از دو کلمه کلمان به معنای ماوای کل یا مسکن کل (بزکوهی) و کربه معنای درخت انجبرگرفته شده است در کوهستانهای گرمسیری پلدختر وقلب مهله کوه قراردارد که علاوه برارزش طبیعی ومنحصربه فرد آن دارای جایگاه شکوهمندی ازنقطه نظر باستانشناسی نیز می باشد.

ارتفاع آن از سطح دشت حدود 650 متر ومساحت فضاهای شناخته شده آن حدود 4300مترمربع است وطول آن نیز700 مترمی باشد ؛این غارازچهارتالاربزرگ ورفیع وهمچنین دهلیزها وراهروهای ورودی تشکیل شده است.

این غارباستانی در سال 1368 توسط شکارچیان بومی کشف گردیدوآثار وکشفیات فراوانی از آن ومتعلق به تمدنهای گوناگون همچون نوعیلامی وهخامنشی واقوام دیگر کوهستان همچون سمتی ها به دست آمد.

با توجه به موقعیت نزدیک واتصالی کوهستانهای جنوبی لرستان یا پلدخترامروز نسبت به جلگه خوزستان ودشت باستانی شوش به عنوان پایتخت امپراتوری هخامنشی اهمیت مطالعه این غارباستانی وپژوهش برروی کشفیات آن بیشتر می شود. هرچند بسیاری از این آثار توسط افراد محلی وقاچاقچیان عتیقه به غارت برده شد.

غار کوگان:

غارکوگان درمنطقه چمشک واقع درمیانکوه های ییلاقی شهرستان پلدخترقراردارد ازاین غارباستانی به عنوان یکی ازمعابد مهری یا میتراییسم با یک معماری صخره ایی وشکوهمندیاد می کنند.

مطالعات ویافته های باستانشناسی ارزش تاریخی این غار باستانی را به عصراشکانیان وآیین میتراییسم وپرستش مهر می رساند.

مفرغهای لرستان

عصرمفرغ را درخشان ترین دوران هنر لرستان دانسته اندکه ظاهراً قبل از قدرتگیری اقوام مادی وپارسی وتشکیل دولت رسمی در ایران توسط آنان ؛ قبایل کاسی با تشکیل دولتی محلی در لرستان امروز وبخصوص مناطق شمال غربی این استان به ظهوروانعکاس این هنر پرداختند.

مفرغهای شناخته شده ایی که از خاک لرستان کشف گردیدند اکنون در بزرگترین موزه های جهان قراردارند.

از این مفرغ های شناخته شده ومختص به لرستان می توان به سرسنجاق مفرغی ،تبرهای دوطرفه ومزین شده به آثار انگشت وبعضی نقوش انسان وحیوان ،روکش تیردان با نقش گاو بالدارخوابیده با مناظری از شکار،حلقه های لگام ونشانها وبتهای مفرغین اشاره کرد.

قلعه های لرستان

لرستان چون دیگرنقاط لرنشین با حماسه های باستانی ایلات وقبایل واقوام سرکش کوهستان درآمیخته است وانگارحماسه های ایرانی بدون قلعه های باستانی  قابل فهم نیست؛لذا وجود قلعه های مختلف ازجمله دژبزرگ شاپورخواست یا قلعه فلک افلاک خرم آبادهنوزیادآورحماسه های رازآمیزی است که قوم وقبایل  پرجنب وجوش وعصیانگر لردرطی گذرزمان آفریده اند.

از دیگر قلعه های لرستان می توان به قلعه نصیر وقلعه بهرام در پلدختر،قلعه های چنگری ،گورکان ومنیژه در کوهدشت  وهمینطور قلعه رکی ، قلعه کوه زاد، قلعه زاخه، قلعه سرقلا، قلعه رزه، قلعه گم ور، قلعه سیله، قلعه چق ( جغد) قلعه چشمک ، قلعه قلاجق، قلعه دژ شینه نام برد.

قلعه شاپورخواست یا فلک الافلاک

فلک الافلاک مهمترین قلعه لرستان ومی توان گفت نماد میراث باستانی لرستان در رسانه ها  است .این دژ باستانی سمبل حماسی  مردم لرستان ازعصراتابکان لرتا سرکشی قبایل لردربرابرحکومت  مرکزی وکشمکش های عصرپهلوی است.

بنا به روایت مورخین  این دژیک قلعه استراتژیک بوده و درزمان فرمانروایی ساسانیان ساخته شده است .

این قلعه دارای یک موزه است که در آن آثاری از میراث تاریخی وفرهنگی مردم لرستان به نمایش گذاشته شده است.

تالابهای لرستان

تالابهای لرستان از جمله زیباترین ومهمترین جاذبه های این استان محسوب می شوند. تالابهای یازده گانه پلدختر وتالاب بیشه دالان بروجرد وتالاب سیلاخور دروود تالابهایی هستند که به طبیعت لرستان زیبایی گیرایی داده اند واز بهترین زیستگاهای پرندگان بومی مهاجر وهمچنین آبزیان مختلف هستند.

متاسفانه این تالابها امروز در معرض خطرنابودی هستندوحتی برخی از آنها ازجمله تالاب معروف به گوری بلمک وگوری زردابه در پلدختر در طی سالهای گذشته به وسیله عوامل انسانی نابود شدند.

تالابهای پلدخترکه در کوهستانهای گرمسیری جنوب لرستان قرار دارند به خاطر هوای گرمسیری این شهرستان همیشه  دارای بهارزودرس ودلپذیری  هستند.

در کل تالابهای پلدختراز این قرار هستند :تالاب تکانه 1و2 ، تالاب لفانه ، تالاب زردابه ، تالاب سیاه، تالاب جمجمه، تالاب تاف 1و2،تالاب سوزه ،تالاب پیکه،تالاب بلمک.

دریاچه گهر

دریاچه گهر که همگان از آن به عنوان نگین اشترانکوه یادمی کنند ازرویایی ترین مناظر دیدنی لرستان به حساب می آید که در شهرستان دروودواقع است .

دریاچه گهردر ارتفاع 2350متری از سطح دریا قرار داردودارای پوشش گیاهی وحیات وحش مناسبی می باشد.

این دریاچه به خاطر زیبایی وگیرایی پرجاذبه اش سالانه میزبان 70000گردشگر است وبه موقعیت گردگشری لرستان امتیاز بالایی داده است.

آبشارهای لرستان

آبشارهای لرستان ازدیگرچشم اندازها وآثار طبیعی است که نقش لرستان را به عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران برجسته تر کرده است.

آبشاربیشه،آبشارتاف،آبشارنوژیان،آبشارآفرینه،آبشارچکان،آبشاروارک،آبشاریرکانه،آبشارآب سفید،آبشارفصلی آب تاف پلدختر ازجمله آبشارهای دیدنی لرستان  هستند که از ارزش گردشگری بالایی برخوردارند.

آبشار بیشه ازمشهورترین آبشارهای ایران است که در منطقه سپیدشت پاپی قرارداردودو آبشار آب تاف وآبشار آفرینه درپلدختربه خاطرموقعیت گرمسیری وبهارزودرس این شهرستان در کرانه جاده خرم آباد –پلدختر وحاشیه رودخانه کشکان در مسیر مستقیم مسافران نوروزی قرارداشته ودر این مواقع از سال وایام نوروزی ازهوای دلپذیری برخوردار است.

 کاروانسراهای لرستان

لرستان همانطور که گفته شد به خاطرموقعیت جغرافیایی خاصش دارای نقش ارتباطی با اهمیتی در طی تاریخ بوده است وعلاه بر پل های کهن دارای کاروانسراهای متعدد نیز می باشد مانند کاروانسرای چمشک درمنطقه چشمک ،کاروانسرای میشونددرمنطقه تخت چو پلدختر وکاروانسرای "چارتا" در کوه کیالوپلدختر، کاروانسرای گوشه شهنشاه در خرم آباد.

موزه های لرستان

از موزه های لرستان می توان به موزه مردم شناسی وموزه باستانشناسی خرم آباد درقلعه فلک الاافلاک ، موزه مردم شناسی کوهدشت ، موزه مردمشناسی الیگودرز، موزه مردم شناسی نورآباد، موزه تاریخی بروجرد، موزه علوم طبیعی خرم آباد اشاره کرد.

اماکن مذهبی لرستان

از اماکن مذهبی لرستان نیز می توان به امام زاده شاهزاده احمد در منطقه پاعلم پلدختروامام زاده شاه محمد کوهدشت اشاره کرد که در ایام نوروزی  پذیرای خیل عظیمی از زائرین بومی واستانهای همجوار است .

امازاده حیات الغیب  در خرم آباد، امام زاده ابوالوفا، مقبره شاهزاده ابراهیم ، امام زاده جعفر در بروجرد،امامزاده پیرامام الیگودرزو امامزاده قاسم ازنا  دیگر مقابر مقدس لرستان هستند.

مسجد جامع بروجرد

مسجد جامع بروجرد را یکی از اماکن کهن شهر بروجرد بشمار می آورند که در قرن سوم هجری ساخته شده است.

بنا بر باورمردم ساختمان این مسجد برروی یک آتشکده بنا نهاده گردیده  وگنبد آن در ارتفاعی  20 متراز کف زمین قرار داردوگلدسته های آن نیز در سال 1209ه ق ساخته شده است.درب ورودی این مسجد ازچوب کنده کاری شده وبه دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است.

تفرجگاهای لرستان

لرستان دارای تفرجگاهای متعدد است که می توان به سراب ونایی و تپه چغا در بروجرد، سراب کهمان در الشتر، پارک جنگلی شوراب خرم آباد ، پارک جنگلی بلوران در کوهدشت ، منطقه بادامک در پلدختر وطبیعت شول آباد الیگودرز،اشاره داشت.

همچنین لرستان دارای رودخانه ها کشکان ، سیمره وسزاراست که مناطق جنوبی رودخانه کشکان وسیمره در جنوب لرستان در فصل بهار وایام نوروز زیبایی دلربایی از بهاران گرمسیری این کوهستانهارابه چشم  مسافران نوروزی نشان می دهد .

سرانجام اینکه شهرهای لرستان نیزهرکدام به سهم خود دارای مناطق جاذبه برانگیز وطبیعت ومیراث تاریخی گوناگونی هستند.

خرم آباد ،بروجرد،کوهدشت، الیگودرز، نورآباد، الشتر، رومشگان، پلدختر،چگنی ، معمولان، اشترینان،درود ، ازنا شهرهای لرستان را تشکیل می دهند که هرکدام در حوزه جغرافیایی خود مملو ازآثار تاریخی ، طبیعت دل انگیزوجاذبه های گردشگری برای بازدید مسافران نوروزی  می باشند.

نویسنده: رضا جودکی نژاد- خبرگزاری برنای لرستان