به گزارش خبرگزاری برنا از کرمان؛ 5 ژوئیه برابر با پانزده خردادماه در تقویم شمسی روز جهانی محیط زیست نامگذاری شده است. این روز روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی جانوری، به‌عنوان روز محیط زیست انتخاب شده است.
برای فهم نامگذاری این روز باید به دو قرن پیش بازگشت. درست دو قرن پیش وقتی انقلاب صنعتی در اواسط قرن 19 میلادی در اروپا رخ داد شاید کسی گمان نمی‌کرد که صنعت به طرز وحشتناکی موجودیت طبیعت و محیط زیست را به خطر بیاندازد. کمی زمان برد که عزم جدی برای حفاظت از محیط زیست به‌عنوان یک رکن مهم برای راه‌اندازی و توسعه طرح‌های صنعتی مدنظر قرار بگیرد و جامعه جهانی بر این امر تأکید کند که توسعه صنعتی و اقتصادی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و اقتصاد سبز موجودیت کره خاکی را به خطر خواهد انداخت.
هرچند جامعه اروپایی به‌عنوان پیشروان صنعتی اقتصاد سبز را عملی کرده‌اند ولی داستان صنعت در ایران مسیر متفاوتی در پیش گرفت و زمانی که کشورهای اروپایی در حال رهایی از مخاطرات زیست محیطی صنعت بودند کشورهای درحال‌توسعه از دهه 20 شمسی افسار گریخته در حال راه‌اندازی صنایع بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی بودند. نگاهی به توسعه صنعتی اراک گویای این نکته است. شرکت مس هم به‌عنوان یکی از شرکت‌های دیرپا که اکنون در آغاز پنجمین دهه از فعالیت‌های صنعتی و معدنی خود قرار دارد محصول توسعه صنعتی و معدنی است که در سال‌های پایانی دوره پهلوی آغاز شد و پس از انقلاب با سرعت بیشتری ادامه یافت. راه‌اندازی کارخانه‌های ذوب در سرچشمه شهربابک و خاتون‌آباد شاید سرآغاز مشکلات زیست محیطی شرکت مس بود که به دلیل به‌روز نبودن تکنولوژی به‌کاررفته که آن‌هم به خاطر شرایط زمانی و مکانی و عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز دنیا بود ایجاد شد.
دهه 80 و 90 شمسی برای شرکت مس نقطه عطفی در برخورد با مشکلات زیست محیطی بود. طی این سال‌ها مدیران شرکت مس با عزمی جدی تلاش کردند با اجرای طرح‌های مختلف زیست محیطی صنعت مس را به‌عنوان یکی از صنعت سبز تعریف کنند.
پروژه‌های زیست محیطی شرکت مس در مجتمع سرچشمه:
1- طرح جامع آب:
از نخستین پروژه‌های زیست محیطی شرکت مس در سرچشمه انجام اصلاحات بر روی سیستم آب مجتمع بود. این طرح با هدف تأمین آب و انباشت باطله برای طرح‌های توسعه‌ای و مطابق با استانداردهای بین‌المللی زیست محیطی از سال 1382 آغاز شد و با توجه به اینکه طرح طوری زمان‌بندی شده که اجزاء آن به‌طور مرحله‌ای می‌شوند این طرح تاکنون بیش از 90 درصد پیشرفت اجرایی داشته و بسیاری از اجزای این طرح راه‌اندازی شده‌اند و این طرح اکنون در مراحل پایانی خود است.
در این طرح انجام اصلاحات ساختاری مربوط به آب با هدف جلوگیری از آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی منطقه و به‌منظور بازیافت و استفاده مجدد در فرایندهای مصرفی مجتمع مس سرچشمه در یک سیکل کاملاً بسته در جریان است به‌طوری‌که هیچ آب آلوده‌ای به خارج از سایت مجتمع تخلیه نشود. برخی از پروژه‌های عمده این طرح که در طی این سال‌ها به اجرا در آمده است یا در حال اجراست عبارتند از: پروژه‌های تیکنرهای با ته ریز خمیری، بند انحرافی و تصفیه‌خانه رودخانه شور، ساخت سد رودخانه شور، بازسازی پانتون (پمپاژ شناور)، ایستگاه آب برگشتی و خطوط لوله ارتباطی آن، ترفیع سد رسوبگیر، ایستگاه انتقال آب سرریز تیکنرها و آب سد رودخانه شور و مطالعه آبخوان‌های زیرزمینی و اثرات زیست محیطی.
1-1) تیکنرهای با ته ریز خمیری: با اجرای این طرح در مجتمع مس سرچشمه اهدافی همچون حداکثر بازیافت آب از مواد باطله، کاهش حجم خاکریزی مورد نیاز برای ساخت سد باطله و کاهش انرژی مصرفی جهت برگشت آب به کارخانه به لحاظ نزدیک بودن و اختلاف ارتفاع کمتر نسبت به سد رسوبگیر تا محل کارخانه محقق شده است.
2-1) پروژه خطوط انتقال باطله، آب تازه و برگشتی (co5): با اجرای این طرح در مجتمع مس سرچشمه انتقال باطله ته‌ریز تیکنرهای موجود تغلیظ به محل تیکنرهای باته ریزی خمیری، انتقال آب برگشتی از آن به کارخانه تغلیظ و انتقال آب تصفیه شده از مجتمع به محل تیکنرهای با ته ریز خمیری محقق شده است.
3-1) مطالعه آبخوان‌های زیرزمینی: این طرح نیز با هدف تصفیه پساب‌های تولیدی در هریک از واحدهای دارای پساب های آلوده (رفع آلودگی در مبدأ) به اجرا در آمده است.
4-1) ترفیع سد رسوبگیر: این طرح که با هدف افزایش حجم ذخیره‌سازی باطله حاصل از فرایند تولید به اجرا در آمده است از رها شدن باطله در سایر نقاط منطقه جلوگیری می‌کند و مانع از تخریب پوشش گیاهی و جانوری منطقه در محل‌های دیگر می‌شود.
5-1) سد رودخانه شور: ذخیره‌سازی آب و کمک به کاهش مصرف آب تازه با توجه به مشکلات آبی منطقه از دستاوردهای زیست محیطی این پروژه است. این سد با جلوگیری از ورود سیلاب‌های رودخانه شور به دریاچه پشت سد باطله، از تبخیر بیش‌ازحد آب در تابستان و سرریز آن در فصول پر آب پیشگیری کرده و نقش بسزایی در بهبود شرایط زیست محیطی و استفاده بهینه از منابع موجود را فراهم می‌کند. با توجه به مطالعات هواشناسی و هیدرولوژی انجام شده توسط مشاوران داخلی و خارجی این طرح، سالیانه به‌طور متوسط 8/19 میلیون مترمکعب آب توسط حوضه آبریز بالادست جمع‌آوری می‌شود که می‌توان 1/9 میلیون مترمکعب آب به مجتمع ارسال کرد. جمع‌آوری و تصفیه کلیه پساب‌های کارخانه و جلوگیری از ورود پساب‌های آلوده به محیط زیست از مهم‌ترین دستاوردهای زیست محیطی این پروژه است.
2- ایجاد کمربند فضای سبز
یکی از اقدامات مهم انجام‌شده در زمینه افزایش خود پالایی کیفیت هوا در مجتمع مس سرچشمه گسترش فضای سبز و ایجاد کمربند سبز در سطح این مجتمع است. به دنبال اقدامات انجام شده برای تحقق این هدف در مجتمع مس سرچشمه طی سال‌های اخیر هم‌اکنون وسعت فضای سبز موجود به بیش از 336 هکتار رسیده است. علاوه بر آن تعداد 950 فلاورباکس در سطح کارخانه نیز نصب شده است. از دهه 80 شمسی به بعد تمرکز بر گسترش فضای سبز به‌صورت یک سنت در میان مدیران شرکت مس در آمده است به‌طوری‌که در مردادماه امسال در مراسمی به مناسبت روز درختکاری 1000 اصله درخت در زمینی به مساحت 16 هزار مترمربع در مجاورت این مجتمع صنعتی و معدنی کاشته شد.
جدای از گسترش فضای سبز، شرکت مس در طی این سال‌ها شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات در خصوص گونه‌های گیاهی و تهیه آلبوم عکس از گونه‌های گیاهی را نیز به‌منظور پاسداشت هر چه بهتر محیط زیست اطراف مجتمع در دستور کار قرار داده است.
3- طرح گازرسانی:
تبدیل سوخت کارخانه‌های مجتمع مس سرچشمه از سوخت مایع به سوخت گازی یکی از راهکارهای کاهش آلاینده‌های محیطی است که به بهره‌برداری رسیده است. در این طرح جایگزینی سالانه 40 میلیون لیتر مازوت و 200 میلیون لیتر گازوییل با سوخت گاز، انتشار گاز دی اکسید گوگرد به اتمسفر را به میزان 5600 تن و یا 2 میلیون متر مکعب در سال کاهش داده است. علاوه بر این اجرایی شدن این طرح کاهش قابل توجه آلودگی زیستمحیطی نسبت به سوختهای فسیلی مایع، کاهش استهلاک دستگاه‌های مربوطه و درنتیجه کاهش هزینه تعمیرات، افزایش راندمان بهره‌وری از انرژی سوختی مواد، تسهیل در راهبری دستگاه‌های موردنظر، کاهش سرمایه‌گذاری در انبار نمودن و نگهداری مواد سوختی، استفاده از سوختی همگن و مستمر نسبت به سوختهای مایع، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و صرفه‌جویی‌های ارزی را برای شرکت ملی صنایع مس ایران به همراه داشته است.
4- استقرار سیستم مدیریت یکپارچه (IMS)
شرکت ملی صنایع مس ایران موفق به دریافت گواهینامه‌های معتبر بین‌المللی بر اساس الزامات استانداردهای مدیریت کیفیت ISO9001:2000، مدیریت ایمنی و سلامت شغلی OHSAS18001:1999 و ISO17025:2005 آزمایشگاه‌های خدمات مدیریتی شده و هم‌اکنون به دنبال استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی ISO14001:2004 است.
در پروژه IMS، فاز طرح‌ریزی شامل تشکیل گروه‌های مختلف کاری، آموزش الزامات استانداردها، شناسایی و تدوین کلیه فرآیندهای مجتمع، تعیین شاخص‌ها و معیارهای ارزیابی اثربخشی فرآیندها، شناسایی جنبه‌های زیست محیطی و مخاطرات محیط کار و تدوین مستندات شامل اهداف کیفی زیستمحیطی و ایمنی، روش‌هـــای اجرایی و دستورالعمل‌های مرتبط با فرآیندها و روش‌های اجرایی سیستمی انجام گرفته است.
5- اجرای طرح هیدرومتالوژی
کاهش منابع و ذخایر معدنی پر عیار از یک‌سو و افزایش قیمت جهانی انرژی به همراه ارتقای دانش عمومی در خصوص حفاظت از محیط زیست از سوی دیگر صنعت مس را در مسیر تحولی بزرگ سوق داده است که با رشد و توسعه تکنیک‌های هیدرومتالوژی استخراج فلزات را در مسیر سازگاری معدن با محیط زیست هدایت می‌کند. در حقیقت تحولات و پیشرفت این رشته در صنعت متالورژی استخراجی، ناشی از سازگاری بیشتر این روش با محیط زیست و مصرف کمتر انرژی است که گسترش آن مرهون کشف و ساخت حلال‌ها و رزین‌های آلی انتخابی و کاربرد میکروارگانیسم‌ها بوده است.
شرکت ملی صنایع مس ایران با درک این ضرورت و به‌منظور استحصال خاک‌های اکسیدی و سولفوری کم‌عیار؛ که انباشت آنها در محیط باعث آلودگی آب، خاک و هوا می‌شوند؛ این طرح را از اوایل دهه 80 در مجتمع مس سرچشمه به اجرا در آورد. همچنین با اجرای این طرح میزان تولید گرد و غبار کاهش پیدا می‌کند و تولید گاز SO2، آلودگی صوتی و حرارتی به‌کلی از بین می‌روند و درنتیجه محیط زیست پایدارتر خواهد ماند.
6- مانیتورینگ ON LINE آلاینده‌های هوا
در حال حاضر، یکی از پیشرفته‌ترین سیستمهای مانیتورینگ آلاینده‌های هوا برای اولین بار در ایران در مجتمع و شهر مس سرچشمه نصب گردیده است. این سیستم بر اساس تکنولوژی Open Path غلظت گازهای آلاینده در هوا را به روش «اسپکترومتری افتراقی طیف ماورا بنفش جذب شده» اندازه گیری می‌کند. اندازه‌گیری‌ها در طول چندین مسیر 500 متری و به‌صورت هم‌زمان و خودکار انجام‌شده و نتایج در شبکه کامپیوتری مجتمع ثبت می‌شود.
7- احداث انبار کنسانتره مجتمع مس سرچشمه
این طرح در راستای توسعه پایدار حفظ محیط زیست در مجتمع مس سرچشمه به اجرا در آمده است. با احداث این انبار میزان اتلاف کنسانتره در فضای باز به دلیل ذخیره‌سازی آن به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و درنتیجه سلامت کارکنان هرچه بیشتر حفظ می‌شود.
7- اجرای سیستم پاک‌سازی سطح مجتمع و قسمت‌های مختلف واحدهای تولیدی
به‌منظور کاهش میزان پخش کنسانتره و گردو غبار در محیط زیست، سطح جاده‌های مجتمع، طبقات مختلف، قسمت‌های داخلی کارخانه‌های مجتمع و در راستای سلامت شاغلین و جلوگیری از آلودگی آب کانال‌ها استفاده از خدمات جاروهای مکنده صنعتی در دستور کار این مجتمع قرار گرفت و بر اساس برآورد انجام‌شده با اجرای این پروژه روزانه حدود 2/1 تن کنسانتره از سطح مجتمع جمع‌آوری شد که می‌تواند نقطه عطفی در پاک‌سازی محیط زیست و کنترل آلودگی در مجتمع مس سرچشمه محسوب می‌شود.
8- تغییر تکنولوژی ذوب سرچشمه از ریورب به فلش
با توجه به قدیمی‌بودن تکنولوژی کوره‌های ریورب ذوب و آلایندگی‌های زیاد حاصل از این کوره‌ها برنامه اصلاحات کارخانه ذوب سرچشمه و جایگزینی تکنولوژی قدیمی ریورب با تکنولوژی به‌روز فلش در دستور کار این شرکت قرار گرفت. دلیل انتخاب این تکنولوژی مقرون‌به‌صرفه بودن فلش است که با راندمان بالایی همراه است. در این شیوه برای ذوب کنسانتره در این کوره‌ها به‌جای سوختهای فسیلی از اکسیژن استفاده می‌شود که درنتیجه علاوه‌بر افزایش تولید، کنترل آلودگی محیط زیست را نیز به همراه خواهد داشت. در حال حاضر گازی که از کوره ریورب خارج می‌شود، دارای 2 درصد گوگرد است که تبدیل این گاز به اسید، کاری پرهزینه است ولی درزمانی که کوره فلش جدید راه‌اندازی شود درصد SO2 در گاز خروجی فلش افزایش پیدا می‌کند و در این زمان می‌توان کل گاز به کارخانه اسید را انتقال داد و درنتیجه هیچ گازی در هوا پخش نخواهد شد و آلایندگی برطرف خواهد شد.
9- کارخانه اسیدسولفوریک
توسعه فناوری‌های پیرو متالورژیکی تولید مس از منابع سولفوری، هرچند سرعت دستیابی به محصولات موردنظر را افزایش می‌دهد اما تولید و نشر عوامل آلاینــده محیط زیست را به همراه دارد. ازجمله مخرب‌ترین این عوامل، گاز SO2 موجود در گازهای حاصل از فرآیندهای ذوب و تبدیل کانسنگ‌های سولفیدی مس است. اهمیت روزافزون مسائل زیست محیطی و ایجاد محیطی پاک و سالم، شرکت ملی صنایع مس ایران را بر آن داشت تا به‌منظور کنترل این گاز ساخت کارخانه اسیدسولفوریک مجتمع مس سرچشمه را با ظرفیت 610 هزار تن در سال و تولید واقعی 560 هزار تن در دستور کار قرار دهد. این کارخانه تاکنون 40 درصد پیشرفت داشته و در آینده نزدیک به بهره‌برداری خواهد رسید.